جمجمه

جمجمه متشکل از استخوان یا غضروف، چارچوب اسکلتی سر مهره‌داران و واحدی را تشکیل می‌دهد که از مغز و برخی از اندام‌های حسی محافظت می‌کند. فقط یک مفصل متحرک در جمجمه انسان وجود دارد و همان مفصلی است که استخوان فک پایین را به بقیه ساختار جمجمه متصل می‌کند، مغز در داخل جمجمه محصور شده است. استخوان‌هایی که جمجمه را تشکیل می‌دهند، استخوان‌های جمجمه نامیده می‌شوند.

آناتومی جمجمه

جزئیات
نام انگلیسی:	skull
محل قرارگیری:	سر
وظایف:	فرم‌دهی صورت، حفاظت از مغز و ساختارهای مهم صورت
تعداد در بدن:	یک عدد

جمجمه انسان یک ساختار استخوانی است که از صورت پشتیبانی کرده و یک حفره محافظ برای مغز ایجاد می‌کند. این ساختار از استخوان‌های زیادی تشکیل شده است که در اثر استخوان سازی درون غشایی تشکیل شده اند. جمجمه از چندین استخوان تشکیل شده است (به غیر از فک پایین)، که توسط سوچور یا بخیه‌ها که مفاصل سینارترودیال (غیر متحرک) هستند به هم متصل می‌شوند. استخوان‌های جمجمه را می‌توان به عنوان دو گروه در نظر گرفت: استخوان‌های جمجمه (که از سقف جمجمه و قاعده جمجمه تشکیل شده است) و استخوان‌های صورت.

جمجمه انسان از 22 استخوان (یا 29 استخوان شامل استخوان‌های گوش داخلی و استخوان هیوئید) تشکیل شده است که بیشتر توسط مفاصل استخوانی سخت شده به هم متصل می‌شوند که به اصطلاح به آن‌ها «درز» (sutures) گفته می‌شود.

آناتومی

جمجمه انسان به کاسه سر یا «نوروکرانیوم» (Neurocranium) و اسکلت صورت یا «ویسروکروانیوم» (Viscerocranium) تقسیم می‌شود که منشا جنینی متفاوتی داشته و وظیفه اصلی آن‌ها محافظت از مهم‌ترین اندام بدن انسان یعنی مغز است. مغز و ساقه مغز تقریباً بطور کامل توسط نوروکرانیوم محصور شده اند، به استثنای سوراخ مگنوم و روزنه‌های دیگر در قاعده جمجمه که به عنوان نقطه ورود و خروج برای رگ‌های خونی و اعصاب جمجمه‌ای عمل می‌کنند. همچنین، جمجمه پشتیبانی از تمام ساختارهای صورت را فراهم می‌کند.

جمجمه انسان حاوی حفره‌های پر از هوا به نام سینوس است که عملکردهای متفاوتی از جمله کاهش وزن جمجمه، کمک به تشدید صدا و گرم شدن و مرطوب کردن هوای ورودی به عملکردهای این حفره‌ها نسبت داده شده است. جمجمه انسان از عضله و ساختارهای صورت پشتیبانی کرده و یک حفره محافظ برای مغز ایجاد می‌کند. همانطور که بیان شد جمجمه از چندین استخوان تشکیل شده است که به غیر از فک پایین، توسط بخیه‌ها یا مفاصل سینارتروز (غیر متحرک) به هم متصل می‌شوند. جمجمه انسان بالغ از بیست و دو استخوان تشکیل شده است که به دو قسمت با منشا متفاوت جنینی نوروکرانیوم و ویسروکروانیوم تقسیم می‌شوند.

رشد استخوان جمجمه انسان

جمجمه انسان یک ساختار پیچیده بوده که مغز را در خود جای داده است. 22 استخوان جمجمه انسان به استخوان جمجمه و استخوان‌های صورت تقسیم می‌شوند. هشت استخوان جمجمه وجود دارد که از مغز و اندام‌های حسی محافظت می‌کند. ناحیه صورت از چارچوب ایجادشده توسط 14 استخوان صورت تشکیل شده است.

دندان‌ها در این ساختار پشتیبانی می‌شوند. استخوان‌های جمجمه انسان توسط ساختارهای بافت نرم معروف به سوچور، که در اطراف محل رشد و نمو جمجمه مهم‌ترین مکان‌های رسوب استخوان هستند و در اطراف محیط پیرامون خود به هم متصل می‌شوند. به طور گسترده‌ای پذیرفته شده است که عوامل مختلف ژنتیکی و اپی ژنتیکی، تشکیل استخوان در محل درزها را تنظیم می‌کنند.

به صورت کلی به قسمت کاسه سر نوروکرانیوم و به ناحیه صورت ویسروکرانیوم می‌گوییم. در طول سال‌های اولیه زندگی، حجم مغز انسان به سرعت افزایش می‌یابد و جمجمه دچار تغییرات سریع ریخت شناختی در اندازه و شکل می‌شود، بخصوص نوروکرانیوم برای تأمین حفاظت از مغز لازم است گسترش یابد. نوروکرانیوم به طور معمول از بدو تولد 25 درصد از اندازه کامل آن در بزرگسالان، 50 درصد در شش ماهگی و 65 درصد در 1 سال با حداقل رشد بیشتر پس از 10 سال را دارد.

اختلالات رشد و نمو و همچنین برخی از عفونت‌ها می‌توانند منجر به بروز اشکال غیرطبیعی جمجمه مانند موارد مشاهده شده در میکروسفالی (یک اختلال رشد عصبی که در آن سر یا مغز بیمار کوچک است)، هیدروسفالی (بزرگ شدن غیرعادی سر) و کرانیوسینوستوز (بدشکلی جمجمه نوزاد) شوند. درک رابطه بین نیروهای بیومکانیکی، به ویژه در مورد مغز در حال رشد، ساختارهای بافت نرم و صفحات جداگانه استخوان، تأثیر آن‌ها در رشد و شکل گیری جمجمه نوزادان بسیار مهم است.

در دوران جنینی مزودرم صفحه جانبی موجود در ناحیه گردن، مزودرم پاراکسیال و سلول‌های تاج عصبی همگی به توسعه و تشکیل یافتن جمجمه به طور کامل کمک می‌کنند. استخوان‌های جمجمه به دو شکل مختلف تشکیل می‌شوند، استخوان‌سازی درون غشایی و استخوان سازی اندوکندرال وظیفه ایجاد استخوان فشرده قشری یا استخوان اسفنجی را دارند. در طول بلوغِ جمجمه انسان این ساختار به طور کلی به دو قسمت اصلی ویسروکرانیوم و نوروکرانیوم تقسیم می‌شود. این دو اصطلاح به ترتیب استخوان‌های صورت و استخوان‌های پایه جمجمه و طاق جمجمه را تشکیل می‌دهند. طاق جمجمه بیشتر به نوروکرانیوم غشایی و نوروکرانیوم غضروفی تقسیم می‌شود.

اندوکرانیوم یعنی استخوان‌های حمایت کننده از مغز (اکسیپیتال، اسفنوئید و اتموئید) تا حد زیادی توسط استخوان سازی اندوکندرال تشکیل شده اند. بنابراین استخوان‌های پیشانی و جداری کاملا غشایی هستند. هندسه قاعده جمجمه و حفره‌های آن، حفره‌های قدامی، میانی و خلفی جمجمه به سرعت تغییر می‌کنند. حفره قدامی جمجمه به خصوص در سه ماهه اول بارداری تغییر می‌کند و نقایص جمجمه اغلب در این مدت ایجاد می‌شوند. در بدو تولد، جمجمه انسان از 44 عنصر استخوانی جداگانه تشکیل شده است. در طول رشد، بسیاری از این عناصر استخوانی به تدریج با هم ترکیب شده و به استخوان جامد تبدیل می‌شوند (به عنوان مثال استخوان پیشانی).

استخوان‌های سقف جمجمه در ابتدا توسط مناطقی از بافت همبند متراکم به نام فونتانل جدا شده است. شش فونتانل وجود دارد: یک قدامی (یا پیشانی)، یک خلفی (یا پس سری)، دو اسفنوئید (یا قدامی) و دو ماستوئید (یا خلفی). هنگام تولد، این مناطق رشته‌ای و متحرک بوده و برای فرایند تولد و رشد بعدی ضروری هستند. این رشد می‌تواند مقدار زیادی از تنش را روی فرایند زایمان ایجاد کند، جایی که قسمت‌های سنگفرشی و جانبی استخوان پس سری به هم می‌رسند. عارضه احتمالی این تنش پارگی رگ مغزی بزرگ است. با پیشرفت رشد و استخوان بندی، بافت پیوندی فونتانل‌ها مورد حمله قرار می‌گیرد و درزها را ایجاد می‌کنند.

پنج درز جمجمه شامل دو درز سنگفرشی، یک کرونال، یک درز لامبوئید و یک درز ساژیتال هستند. فونتانل خلفی معمولاً طی هشت هفته بسته می‌شود، اما فونتانل قدامی می‌تواند تا هجده ماهگی باز بماند. فونتانل قدامی در محل اتصال استخوان‌های جلویی و جداری قرار دارد. این یک «نقطه نرم» (Soft Spot) روی پیشانی کودک است. مشاهده دقیق نشان خواهد داد که ضربان قلب کودک را با مشاهده تپش ضربان قلب از طریق فونتانل قدامی محاسبه کرد. جمجمه در نوزاد به نسبت سایر قسمت‌های بدن بزرگ‌تر است.

ناهنجاری های جمجمه انسان

چندین تغییر شکل جمجمه وجود دارد که ناشی از همجوشی زودرس (Synostosis) درزهای مختلف جمجمه در حال رشد است. ناهنجاری‌های درز یا به صورت ساده‌تر (وقتی فقط یک درز درگیر باشد) یا مرکب (وقتی دو یا چند درز درگیر باشند) طبقه‌بندی می‌شوند. شکست در رشد عصبی (مغز) نیز ممکن است منجر به آکروسفالی جمجمه شود. انواع بدشکلی‌های جمجمه انسان شامل موارد زیر هستند:

«کرانیوسینوسستوزیس» (Craniosynostosis):

سینوستوز (جوش خوردن) زودرس درز جمجمه، منجر به ایجاد شکل غیر طبیعی جمجمه، کوری و عقب ماندگی ذهنی می‌شود.

«اکسی سفالی» (Oxycephaly):

اکسیسفالی یا جمجمه برج مانند ناشی از سینوستوز زودرس بخیه تاج دار است.

«پلاژیوسفالی» (Plagiocephaly):

اختلالی ناشی از سینوستوز بخیه کرونال نامتقارن است، میزان بروز تقریباً 1 در 300 تولد زنده است.

«سینوستوز لامبدوئید» (Lambdoid Synostosis):

ناشی از سینوستوز زودرس بخیه لامبدوئید است، یک ناهنجاری نادر (میزان بروز تقریباً 3 در 100000 تولد زنده است) بوده که گوش را به سمت عقب به سمت درز ذوب شده منتقل می‌کند.

کافوسفالی (Caphocephaly):

یک اختلال ناشی از سینوستوز زودرس بخیه ساژیتال است.

«تریگونسفالی» (Trigoncephaly):

(جمجمه گوه‌ای) ناشی از سینوستوز درز متوپیک است.

تومور جمجمه انسان

تومرها به رشد بی رویه یک توده سلول در هر جایی از بدن انسان گفته می‌شود که می‌تواند خطرناک با کم خطر باشد. تومورهای قاعده جمجمه ممکن است در ناحیه پشت بینی و چشم، نزدیک گوش و در امتداد قاعده مغز رشد کنند. همه تومورهای قاعده جمجمه سرطانی (بدخیم) نیستند. اما حتی تومورهای قاعده جمجمه غیرسرطانی (خوش خیم) نیز نیاز به ارزیابی دارند زیرا می‌توانند علائم مضر ایجاد کنند.

علائم تومور جمجمه انسان

علائم تومور قاعده جمجمه به اندازه و محل تومور بستگی دارد و ممکن است شامل علائمی مانند کوری یا تاری دید، تغییر حس چشایی و بویایی، مشکل در بلع یا گفتار، سردرد، کاهش شنوایی و زنگ زدن در گوش، سرگیجه و از دست دادن تعادل باشند.

تشخیص تومور جمجمه

برای تشخیص تومور قاعده جمجمه پزشک با بحث در مورد علائم بیمار و انجام معاینه فیزیکی شروع می‌کند و همچنین یک ارزیابی عصبی کامل برای تعیین هر گونه تأثیر بر عملکردهای مهم انجام می‌دهد. سپس تشخیص را با آزمایش غیر تهاجمی مانند سی تی اسکن و MRI تأیید می‌کنند. بسته به محل تومور، ممکن است از بینی یا سینوس‌ها نمونه برداری بافتی صورت گیرد که می‌توانند به راحتی تأثیر آن را بر عملکرد اعصاب شنوایی و سایر اعصاب مهم در ناحیه سر و گردن بررسی کنند.