تاجیکستان
تاجیکِستان با نام رسمی جمهوری تاجیکستان یک کشور محصور در خشکی در آسیای مرکزی و بخشی از امپراتوری ایران باستان است.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری تاجیکستان |
| شعار: | استقلال، آزادی، وطن |
| پایتخت: | دوشنبه |
| زبان(های) رسمی: | فارسی، روسی |
| دین(ها): | اسلام، مسیحیت |
| نام(های) اهلیت: | تاجیک |
| حکومت: | جمهوری یکپارچه ریاستی تحت یک دیکتاتوری اقتدارگرا رئیس جمهور: امامعلی رحمان سروزیر: قاهر رسول‌زاده |
| مساحت: | ۱۴۲٬۶۰۰ کیلومتر مربع |
| جمعیت: | براورد سال 2022: ۹٬۱۱۹٬۳۴۷ نفر |
| تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی): | کل: ۹٫۹ میلیارد دلار سرانه: ۱٬۰۱۵ دلار |
| شاخص جینی: | 34 |
| شاخص توسعه انسانی: | افزایشی ۰٫۶۸۵ |
| واحد پول: | سامانی (TJS) |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی+۵ (TJT) |
| گاه‌شماری: | گاه‌شماری میلادی، گاه‌شماری خورشیدی |
| جهت رانندگی: | راست |
| پیش‌شماره تلفنی: | +992 |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | TJ |
| دامنه سطح‌بالا: | .tj |
این کشور با ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع مساحت و جمعیت آن ۹٬۷۴۹٬۶۲۵ نفر تخمین زده می‌شود. پایتخت این کشور و همچنین بزرگترین شهر آن دوشنبه است. این کشور از جنوب با افغانستان، از شمال با قرقیزستان، از غرب با ازبکستان، از شرق با چین، هم مرز است. کشور تاجیکستان از طریق دالان واخان در شمال شرقی افغانستان، فاصله‌ی کمی با پاکستان دارد.
کشور جمهوری تاجیکستان یک جمهوری ریاست جمهوری است که از چهار استان تشکیل شده‌است. بیشتر جمعیت این کشور از قوم تاجیک تشکیل شده است، که به فارسی و گویش تاجیکی صحبت می‌کنند و این کشور را به یکی از سه کشور فارسی‌زبان در کنار افغانستان و ایران تبدیل می‌کند.
با وجود اینکه حکومت تاجیکستان از نظر قانون اساسی سکولار است، اما بیش از ۹۸٪ از اهالی کشور پیرو دین اسلام هستند.
بیش از ۹۰ درصد کشور از مناطق کوهستانی تشکیل شده است. تاجیکستان یک کشور در حال توسعه با اقتصاد گذار است که به شدت به وجوهات تاجیکستانی‌های خارج از کشور، آلومینیوم و پنبه وابسته است. تاجیکستان عضو سازمان ملل متحد، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان همکاری اسلامی، سازمان همکاری اقتصادی، سازمان همکاری شانگهای، سازمان پیمان امنیت جمعی و نیز مشارکت برای صلح ناتو است.
تاریخچه
موطن اصلی تاجیکها شامل تاجیکستان امروزی و همچنین بخش‌هایی از افغانستان و ازبکستان است. سرزمینی که اکنون تاجیکستان را تشکیل می‌دهد، قبلاً محل تولد فرهنگ باستانی از جمله شهر سرزم در دوران نوسنگی و عصر برنز بوده است و بعدها خانه پادشاهی‌هایی بود که توسط مردمی با ادیان و فرهنگ‌های مختلف اداره می‌شد، از جمله تمدن آمودریا، فرهنگ آندرونوو، بودیسم، مسیحیت نسطوری، هندوئیسم، مزدیسنا، آیین مانوی و اسلام. این منطقه توسط امپراتوری‌ها و سلسله‌های متعددی از جمله شاهنشاهی هخامنشی، شاهنشاهی ساسانی، هپتالیان، دولت سامانی و امپراتوری مغول اداره می‌شده‌است. پس از اینکه امپراتوری تیموری و خانات بخارا در این منطقه حکومت کردند، رنسانس تیموری شکوفا شد. این منطقه بعدها توسط امپراتوری روسیه و پس از آن توسط اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فتح شد. در اتحاد جماهیر شوروی، مرزهای تاجیکستان به این شکل امروزی بخشی از جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان به عنوان یک جمهوری سوسیالیستی خودمختار بود شکل گرفت و تاجیکستان شوروی نام داشت. این منطقه در سال ۱۹۲۹ نیز با تغییر نام و ماهیت به جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تبدیل شد.
اقوام
جمعیت تاجیکستان در سال 1398 خورشیدی حدود ۹،۳۰۰،۰۰۰ نفر است. بیشتر مردم تاجیکستان(بیش از ۸۰٪ در آمار ۲۰۱۰م) از قوم تاجیک بوده و ازبک با حدود ۱۲٪ جمعیت، بزرگترین اقلیت قومی هستند. روس و قرقیز و تاتار از اقوام با جمعیت اندک مقیم تاجیکستان هستند.
زبان
زبان ملی کشور تاجیکستان، فارسی و گویش تاجیکی است. بیشتر تاجیکها به لهجه‌های گوناگون سخن می‌گویند. یغنابی (سُغدی) و پامیری دو گویش مشهور هستند. در ارتباطات تجاری و اداری، زبان روسی نیز استفاده می‌شود. همچنین ازبکی در قسمت‌هایی از مناطق مرزی شمال و جنوب تاجیکستان رواج دارد.
رسم‌الخط مردم تاجیک تا سال 1309 خورشیدی، خط عربی بود و در این سال خط لاتین جانشین خط عربی شد. خط سیریلیک ده سال بعد در 1319 خورشیدی به خط رسمی تاجیکستان تبدیل شد.
دین
در قانون اساسی تاجیکستان، نظام سیاسی این کشور، جمهوری یکپارچه، غیردینی، دمکراتیک و مبتنی بر قانون معرفی شده است.
در ماده هشتم قانون اساسی این کشور تصریح شده که هیچ باوری حتی باورهای دینی، جنبه دولتی ندارد و تشکیلات دینی بایستی جدا از دولت فعالیت کنند. مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه‌های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند. جمعیت اندک مسیحی در تاجیکستان، روس هستند.
فرهنگ
پنج کنت یکی از مهمترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر پارسی حکایت می‌کند. یکی از آثار تاریخی تاجیکستان، بقایای شهر باستانی حصار واقع در ۵ کیلومتری شمال غربی دوشنبه است. از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده‌بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است.
آرامگاه‌های مفاخر در تاجیکستان:
- آرامگاه رودکی: آرامگاه ابوعبدالله رودکی در روستای پنجرود در مرز سمرقند قرار دارد. ساختمان کنونی آن در سال ۱۹۵۸م با حضور نمایندگان ۳۸ کشور گشایش یافت.
- آرامگاه علاءالدین: آرامگاه علاءالدین محمد از آثار تاریخی تاجیکستان به شمار می‌رود که در جنوب روستای ده نو قرار دارد.
- آرامگاه سید علی همدانی: آرامگاه سید علی همدانی(رض) در کنار خیابان اصلی شهر کولاب، در فاصله حدود ۱۹۰ کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد. بنای آرامگاه را در سال‌های اخیر تعمیر کرده‌اند.
- آرامگاه ابواسحاق ختلانی: آرامگاه ابواسحاق ختلانی در ۱۵ کیلومتری شهر کولاب قرار دارد و مورد احترام بسیار مردم است. آرامگاه دارای ایوان بلند و آجری می‌باشد. خواجه اسحاق سر سلسله شیخ‌های ذهبیه بوده است که سه تن از پیشوایان این سلسله و بازماندگان خواجه اسحاق در مشهد و پیرامون آن مدفون‌اند: سید عبدالله برزش آبادی در برزش آباد، شیخ محمد المقتدی کارندهی مشهور به پیر پالان‌دوز و شیخ محمد مومن عارف.