مو
مو یکی از اجزاء آناتومی پوست سر است که به صورت باریک و رشته‌ای مانند از پوست سر خارج شده است. هر مو از دو قسمت تشکیل شده است: ریشه و ساقه.
وظیفه مو محافظت از بدن می باشد و به علت نداشتن رشته های عصبی، تارهای مو هیچ گونه حسی ندارد.
آناتومی
پوشش خارجی (کوتیکول)
خارجی ترین لایه مو کوتیکول نام دارد. پولک های کوتیکول همانند پولک های بدن ماهی روی یکدیگر قرار گرفته و پوشش نازک و بی رنگ و محافظ روی مو تشکیل می دهند. این پوشش همانند سپری از بخش های داخلی مو محافظت می کند.
سفیده مو (کورتکس)
لایه میانی مو کورتکس نام دارد. استحکام و قابلیت کشسانی مو مربوط به این لایه می باشد. رنگ دانه های مو در کورتکس مو قرار گرفته اند. کورتکس بخش اصلی مو به حساب می آید و تعیین کننده استحکام و قابلیت انعطاف و رنگ و بافت مو می باشد.
مایع کورتکس همانند چسب سیمانی عمل می کند و کراتین های مو را به هم می چسباند. کورتکس از رشته های طناب مانند پروتئینی ساخته شده که کوتیکول از آن محافظت می کند.
چنانچه کوتیکول آسیب ببیند کورتکس بدون محافظت باقی می ماند، و رطوبت خود را از دست می دهد، و عوارضی مثل مو خوره ایجاد می شود. این موضوع در آناتومی مو بسیار مهم است.
مغز مو یا لوله تغذیه (لوله مدولا)
درونی ترین لایه مو مدولا یا مغز مو نام دارد. مدولا فقط در موهای ضخیم وجود دارد. موهای کُرکی فاقد این لایه می باشند. مدولا عملکرد مشخصی ندارد. احتمالا در راست ایستادن و استحکام مو نقش دارد. مغز مو یا مدولا ممکن است موجود نباشد یا از بین برود بدون این که تار مو ضعیف شود
دانه‌های رنگی مو (پیگمنت ها)
پیگمنت ها یا رنگ دانه ها رنگ مو را مشخص می کند و دارای دو نوع پراکنده و مجتمع می باشد. نوع پراکنده ملانین ها محسوب می شود، و نوع مجتمع، فئوملانین ها به حساب می آید.
ریشه مو (روت)
ریشه مو در داخل پیاز سر است و از سلول های زنده و فعال تشکیل یافته است که دائما در حال تکثیر هستند. سلول ها موجب بالا زدن قسمت انتهایی کلافه مو به طرف بیرون شده و رشد مو را سبب می شود.
پیاز مو یا Hair bulb
هر یک از موها هنگام خروج از پوست از فولیکول موها جدا شده و فرو می‌ریزند. پیاز موها در پایه فولیکول‌ها قرار دارند. در این قسمت سلول‌های رشد یافته‌ای وجود دارند که به هنگام رشد مو، بطور مداوم و دائم تقسیم شده و به سمت بالا فشار وارد می‌کنند.
زمانی که تقسیم‌های متوالی موجب شد که سلول‌ها به قسمت بالایی پیاز مو برسند، در ۶ لایه قرار می‌گیرند. این ۶ لایه به ۳ لایه بیرونی و ۳ لایه درونی تقسیم می‌شوند.
۳ لایه درونی از قسمت‌های کوتیکول، قشر و مدولا تشکیل شده و ۳ لایه بیرونی به لایه فولیکول تبدیل می‌شوند البته لازم به ذکر است که مدولا در تمامی موها وجود ندارد بخصوص در موهایی که دارای قطر نازک می‌باشند.
آنچه عامل رنگ دار شدن موها می‌باشد، رنگدانه‌ای به نام ملانین مو است که در سلول‌های خاصی در پیاز مو قرار دارند.
شکل فولیکول موها تعیین کننده شکل کلی موهای شما می‌باشد. اینکه موهایی صاف، موجی و یا کاملاً فرفری دارید، نشان از شکل فولیکول موهای شما می‌باشد.
عضله راست کننده arrector pili
عضله آرکتور پیلی یک عضله کوچک است که به هر فولیکول مو و پوست متصل است. زمانی که این عضله تنش یافته و انقباض می‌کند، باعث می‌شود موها به حالت ایستاده بیفتند و یک جوش روی پوست ایجاد می‌شود. فولیکول مو به شکل یک لوله‌ای تشکیل شده و بخشی از مو را که زیر پوست قرار دارد، احاطه کرده و موها را تغذیه می‌کند.
غدد سباسه Sebaceous glands
غدد سباسه اندامی در پوست هستند که سبوم را ایجاد و ترشح می‌کنند. سبوم، ماده‌ای است که به عنوان یک پوشش محافظ برای پوست عمل می‌کند و در حفظ رطوبت آن نقش دارد. اغلب غدد چربی به فولیکول‌های موی متصل می‌شوند. غدد سبوم را از طریق مجرای چربی به داخل فولیکول و روی سطح پوست ترشح می‌کنند.
ساقه مو یا Hair shaft
قسمتی از موها که از پوست سر خارج است و قابل مشاهده می‌باشد، ساقه مو نام دارد. در این قسمت از مو پروتئینی به نام کراتین وجود دارد که به یکدیگر فشرده شده و ذوب می‌شوند. کراتین علاوه بر ساقه مو در اندام‌های دیگر بدن از جمله ناخن‌ها نیز یافت می‌شود.
کراتین پروتئینی است که اگر در اندامی وجود داشته باشد، از آن اندام در برابر پارگی و آسیب محافظت کرده و اجازه نمی‌دهد که اندام مورد نظر دچار از هم گسیختگی شود. این پروتئین توسط دو نوع پیوند در کنار یکدیگر جمع شده و از پارگی جلوگیری می‌نمایند.
عناصر تشکیل دهنده مو
مقدار کلسیم، سدیم، آهن، پتاس و آلومینیوم در ساختمان مو، خیلی کم و تقریباً 1است به خاطر داشتن این مواد است که مو تغییر رنگ و تغییر حالت می‌دهد. عناصر دیگر در ساختار مو عبارتند از:
هر تار مو ۳ لایه دارد:
- کوتیکول: غلاف بیرونی مو، که از چند لایه کراتین تشکیل شده و به مو ظاهری ابریشمی می دهد.
- قشر زیر کوتیکول: کشسانی و رنگ مو مربوط به آن است.
- مغز مو: بخش مرکزی مو است که به پیاز مو متصل شده و مواد مغذی را به مو می رساند
چرخه رشد و ریزش مو
چرخه رشد مو با توجه به سن و منطقه ای که مو در آن رشد می کند، متفاوت است. طول مو نیز به مدت چرخه رشد مو و ضخامت پاپیلای پوستی بستگی دارد.
چرخه زندگی مو شامل ۳ مرحله است:
- فاز رشد یا آناژن: ۲ تا ۷ سال طول می کشد و ۸۵ درصد ز موها همیشه در این فاز هستند. در فاز آناژن مو تشکیل می شود و رشد می کند.
- فاز استراحت یا کاتاژن: ۲ تا ۳ هفته است و ۱ درصد از موها در این فاز قرار دارند. در فاز کاتاژن تقسیم سلولی متوقف می شود.
- فاز ریزش یا تلوژن: چند ماه طول می کشد و ۱۴ درصد از موها همیشه در این فاز قرار دارند.
مو به طور متوسط ۱ تا ۱.۵ سانتی متر در هر ماه رشد می کند. میزان رشد مو در سطح جمجمه یکنواخت نیست. طول عمر موها بین ۲ تا ۶ سال متغیر است. هر تار مو در یک مرحله از چرخه رشد قرار دارد و به همین دلیل، ریزش ۱۰۰-۲۵ تار مو در روز طبیعی است
تفاوت موی سر و سایر موها
مو ساختمان پیچیده ای دارد و از منظرهای مختلفی می توان آن را دسته بندی کرد:
میزان ضخامت: موها به ۲ گروه موی کرکی یا اصطلاحا ویلوس و موی ضخیم یا ترمینال تقسیم می شوند. موی صورت خانم ها، موی ویلوس و موی سر یا صورت آقایان یا موهای دست و پا، ناحیه تناسلی و زیر بغل موی ترمینال است.
میزان وابستگی موها به هورمون ها: ریش و سبیل و موی بدن آقایان وابسته به هورمون مردانه آندروژن و برخی موها مثل موهای ناحیه زیربغل و ناحیه زهار تحت تاثیر هورمون های زنانه یا استروژن است. برخی موها مثل مژه، ابرو و موی سر وابسته به هورمون ها نیستند. از روی ریزش موها می توان به اختلال های هورمونی پی برد.
چرخه رشد موها: تمام موها رشد چرخه ای دارند. در ناحیه سر یک پیاز مو ۵-۳ سال در حال رشد است و دوره استراحت ۳ ماهه و دوره میرایی ۳ هفته ای دارد. این چرخه در مورد موی تنه هم وجود دارد اما دوره رشد حدود ۳ تا ۶ ماه است و موی بدن بعد از این مدت می ریزد. انتقال موی بدن به سر باعث رشد نهایتا ۴-۳ سانتی متری می شود. دوران رشد مو در ناحیه ابرو ۲ ماه و در مژه ۲-۱ ماه است.
شکل ظاهری: جنس موی مژه با سایر موهای بدن تفاوت دارد و کمبود نوعی پروتئین باعث انحنای مژه می شود، اما به طور کلی، موها بر حسب صاف یا مجعد بودن دسته بندی می شوند. موی نواحی مختلف بدن در زمان های متفاوتی با گذر عمر سفید می شوند. موهای سر و به ویژه شقیقه ها پیش از سایر موها سفید می شوند و بعد از آن موی صورت و بدن و موی دست و پا.
آناتومی مو های معمولی
- اگر پوست سر معمولی دارید، موهای شما ویژگی های موهای معمولی را دارند.
- رطوبت متوسط
- حالت طبیعی، حجم و درخشندگی بهتر
- ورودی و خروجی آب سالم
- تولید سبوم ایده آل
- مقاومت متوسط در برابر شکستگی و آسیب
آناتومی مو چرب
- پوست سر چرب با فعالیت بیش از حد غدد سباسه مشخص می شود.
- تولید بیش از حد سبوم
- موی چرب
- تخلخل کم و توانایی از دست دادن یا جذب رطوبت
- موی بسیار خوش حالت و مقاومت بالا در برابر آسیب
آناتومی مو های خشک
- خشکی پوست سر با خشکی مو همراه است و ویژگی بارز آن توانایی کم آن در حفظ رطوبت است.
- موهای وز و کدر
- تخلخل بالا و از دست دادن رطوبت
- تولید سبوم کم
- مقاومت کم در برابر شکستگی و آسیب
آناتومی مو های چرب با شوره سر
شوره سر یک مشکل شایع پوست سر است که به دلیل تولید بیش از حد سلول های پوستی در پوست سر ایجاد می شود. عوامل متعددی می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد، از جمله:
- اقلیم
- ژنتیک
- مالاسزیا فورفور، مخمری که به طور طبیعی در پوست سر وجود دارد.
آناتومی موهای خشک با شوره سر
- شوره سر یک مشکل شایع پوست سر است که به دلیل تولید بیش از حد سلول های پوستی در پوست سر ایجاد می شود.
- پوسته های سفید به دلیل کمبود رطوبت ایجاد می شود
- شوره سر تمایل به افتادن از سر دارد.
موی سالم
هنگامی که مو سالم است، لایه کوتیکولی آن روی قشر مو (هسته مو) قرار می گیرد. به همین دلیل موها براق و صاف به نظر می رسند.
هنگامی که یک رشته مو آسیب می بیند، لایه کوتیکولی آن از بین می رود و قشر آن را در برابر شکستن، خشکی، تیرگی و موخوره آسیب پذیر می کند.
مو های آسیب دیده سطح ۱
آسیب سطح ۱ در مو زمانی ایجاد می شود که کوتیکول ها به جای صاف بودن ناهموار باشند. سلول های کوتیکولی ممکن است با آسیب سطح ۱ برجسته یا شکسته شوند. اما آسیب، در این مورد، آنقدر شدید نیست که قشر داخلی مو را به طور کامل آشکار کند.
این می تواند در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش، آلودگی، شستشوی مکرر مو و غیره ایجاد شود.
علائم آسیب موی سطح ۱ عبارتند از:
- خشکی جزئی در مو
- موهای کمی کدر
- انتهای نازک تر
- شکستگی متوسط
موهای آسیب دیده سطح ۲
سطح ۲ آسیب مو شدید است و لایه کوتیکولی شروع به شکستن می کند. تعداد بیشتری از لایه های کوتیکولی دندانه دار هستند. این باعث می شود که فیبر مو در برخی مناطق محافظت نشده باشد. کورتکس می تواند به طور کامل در مکان های خاصی در تار مو قرار گیرد.
آسیب سطح ۲ می تواند با قرار دادن مو در معرض درمان های شیمیایی مانند رنگ کردن و سفید کردن مو ایجاد شود.
علائم آسیب موی سطح ۲
- بافت موهای زبر
- تعادل رنگ ناهموار و تیرگی
- شکستگی
موهای آسیب دیده سطح ۳
در بالاترین سطح آسیب مو که سطح ۳ است، لایه کوتیکولی ممکن است به طور کامل در سرتاسر مو از بین برود و قشر پوست را به طور عمده آسیب پذیر کند.
آسیب سطح ۳ می تواند در اثر اعمال حرارت بر روی مو ایجاد شود. درمان های حرارتی مانند صاف کردن، فر کردن، حالت دادن و غیره می تواند باعث آسیب شدید به مو شود.
علائم آسیب موی سطح ۳:
شکل طبیعی و ساختمان مو نژاد مو
شکل طبیعی مو ها بر حسب نژاد و افراد متفاوت است ولی به طور کلی می‌توان آنها را به سه دسته تقسیم کرد ۱.موهای صاف۲. موهای مواج۳. موهای مجعد
چربی مو
در اطراف حفره ریشه مو غدد چربی متعددی وجود دارد که ترشح این قدرت از دو جهت برای مو ها اهمیت دارد اول اینکه به صورت لایه نازک روی ساقه مو را پوشانده و آن را حفظ می کند و دوم اینکه به مو چربی و درخشندگی می بخشد.
این چربی سا سبوم خاصیت اسیدی دارد ترکیبات چربی یا سبوم عبارتند از ۱. آب ۱۵ تا ۲۵ درصد۲. اسیدهای چرب اشباع نشده ۴۰ تا ۶۰ درصد۳. اسیدهای استریفیته ۱۵ تا ۳۰ درصد در پوست سر نیز مانند سایر قسمت‌های بدن قدرت مترشحه ای عرق وجود دارد که ترشحات آنها هم خاصیت اسیدی دارد.