سینمای ایران

سینمای ایران یکی از قدیمی‌ترین و پربارترین سینماهای جهان است که تاریخ آن به اوایل قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد. این سینما در طول دهه‌ها تحولات فراوانی را تجربه کرده و با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های مختلف، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در عرصه بین‌المللی کسب کند. سینمای ایران به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد در روایت داستان، سبک بصری و پرداختن به موضوعات اجتماعی، مورد توجه منتقدان و مخاطبان جهانی قرار گرفته است.

تاریخچه سینمای ایران

آغازین سال‌های سینمای ایران

اولین نمایش فیلم در ایران به سال ۱۲۷۹ خورشیدی (۱۹۰۰ میلادی) بازمی‌گردد، زمانی که مظفرالدین‌شاه قاجار در سفر به اروپا با سینماتوگراف آشنا شد و دستور خرید آن را داد. میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی اولین فیلم‌بردار ایرانی بود که از دربار قاجار فیلم‌برداری کرد. در سال‌های بعد، سالن‌های سینما در تهران و شهرهای بزرگ دیگر افتتاح شدند و فیلم‌های خارجی به نمایش درآمدند.

دوره قبل از انقلاب اسلامی

در دهه ۱۳۰۰ خورشیدی، با تأسیس استودیوهای فیلم‌سازی مانند "آوانس اوگانیانس" و "عبدالحسین سپنتا"، تولید فیلم در ایران آغاز شد. فیلم "آبی و رابی" (۱۳۰۹) به کارگردانی اوگانیانس، اولین فیلم صامت ایرانی است. "دختر لر" (۱۳۱۲) ساخته سپنتا، اولین فیلم ناطق ایرانی محسوب می‌شود. در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، سینمای ایران شاهد رشد چشمگیری بود و فیلم‌سازانی مانند داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی و عباس کیارستمی ظهور کردند. این دوره به عنوان "موج نو سینمای ایران" شناخته می‌شود که با پرداختن به مسائل اجتماعی و استفاده از سبک‌های نوین سینمایی، تحولاتی اساسی در این عرصه ایجاد کردند.

پس از انقلاب اسلامی

با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، سینمای ایران دستخوش تغییرات اساسی شد. در ابتدا، محدودیت‌ها و قوانین سخت‌گیرانه‌ای بر تولید فیلم اعمال شد، اما به‌تدریج سینماگران ایرانی توانستند با تطبیق خود با شرایط جدید، آثار ارزشمندی خلق کنند. در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰، فیلم‌سازانی مانند محسن مخملباف، جعفر پناهی و مجید مجیدی با آثار خود در جشنواره‌های بین‌المللی درخشیدند. این دوره به عنوان دوره احیای سینمای ایران شناخته می‌شود.

شناخت بین‌المللی

سینمای ایران در دهه‌های اخیر به یکی از معتبرترین سینماهای جهان تبدیل شده است. فیلم‌هایی مانند "طعم گیلاس" (عباس کیارستمی)، "بچه‌های آسمان" (مجید مجیدی) و "جدایی نادر از سیمین" (اصغر فرهادی) جوایز معتبری مانند نخل طلای کن و اسکار را به دست آورده‌اند. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده توانایی سینماگران ایرانی در بیان داستان‌های جهانی با رویکردی محلی است.

موضوعات و سبک‌ها

سینمای ایران به پرداختن به موضوعات انسانی، اجتماعی و اخلاقی شهرت دارد. استفاده از بازیگران غیرحرفه‌ای، لوکیشن‌های واقعی و روایت‌های ساده اما عمیق از ویژگی‌های بارز آن است. محدودیت‌های موجود باعث شده است که سینماگران ایرانی به خلاقیت بیشتری در بیان مفاهیم خود روی آورند، که این امر به اصالت و منحصربه‌فرد بودن آثار کمک کرده است.

جشنواره‌ها و نهادها

جشنواره فیلم فجر، مهم‌ترین رویداد سینمایی داخلی، هر ساله به ارزیابی و معرفی آثار برتر سینمای ایران می‌پردازد. همچنین، خانه سینما به عنوان نهاد صنفی سینماگران ایرانی نقش مهمی در حمایت و توسعه این صنعت دارد. جشنواره‌های بین‌المللی مانند جشنواره جهانی فیلم فجر و جشنواره فیلم کوتاه تهران نیز به معرفی آثار ایرانی در سطح جهانی کمک می‌کنند.

چالش‌ها و آینده

سینمای ایران با وجود موفقیت‌های بین‌المللی، با چالش‌هایی مانند محدودیت‌های دولتی، مسائل مالی و دسترسی محدود به تکنولوژی‌های پیشرفته مواجه است. با این حال، نسل جدیدی از فیلم‌سازان با استفاده از فناوری‌های نوین و پلتفرم‌های دیجیتال، به دنبال راه‌های جدیدی برای بیان داستان‌های خود هستند. افزایش تولید فیلم‌های مستقل و مستند نشان‌دهنده پویایی و زنده بودن این صنعت است.

تاثیرات فرهنگی و اجتماعی

سینمای ایران نقش مهمی در بازتاب فرهنگ، تاریخ و مسائل اجتماعی کشور دارد. فیلم‌ها اغلب به موضوعاتی مانند خانواده، عشق، فقر، عدالت اجتماعی و تضادهای فرهنگی می‌پردازند. این سینما به عنوان یک ابزار فرهنگی، در شناخت بهتر ایران و مردم آن در سطح جهانی مؤثر بوده است.

آمار

نخستین‌ها

نخستین فیلمبردار ایرانی: میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (۱۲۷۹)
نخستین سینمای ایرانی: گراند سینما (۱۳۰۵)
نخستین فیلم صامت ایرانی: آبی و رابی، اوانس اوگانیانس (۱۳۰۹)
نخستین فیلم ناطق ایرانی: دختر لر، اردشیر ایرانی (۱۳۱۲)
نخستین فیلم دوبله فارسی: دختر فراری، اسماعیل کوشان (۱۳۲۵)
نخستین کارگردان زن ایرانی: شهلا ریاحی، فیلم مرجان (۱۳۳۵)
نخستین مجله سینمایی ایرانی: ستاره سینما (۱۳۳۲)
نخستین جایزه جایزه خرس نقره‌ای از جشنواره برلین: طبیعت بی جان (۱۳۵۴)
نخستین جایزه دوربین طلایی از جشنواره کن: بادکنک سفید (۱۳۷۴)
نخستین جایزه نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم طعم گیلاس (۱۳۷۶)
نخستین جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز: دایره (۱۳۷۹)
نخستین جایزه خرس طلایی از جشنواره برلین: جدایی نادر از سیمین (۱۳۹۰)
نخستین جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین
نخستین جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین (۱۳۹۰)

در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، اردشیر ایرانی، اولین فیلم ناطق فارسی‌زبان را به نام دختر لر در بمبئی کشور هندوستان ساخت. استقبالی که از این فیلم شد، مقدمات ساخت فیلم‌های ایرانی دیگر را فراهم کرد. اولین سینمای همگانی در ایران را میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی در سال ۱۲۸۳ خورشیدی برابر با ۱۹۰۴ میلادی، افتتاح کرد. سپس مهدی خان روسی سالنی را در خیابان علاءالدوله و سپس در خیابان لاله‌زار افتتاح کرد. اما اولین سالن رسمی و حرفه‌ای سینمای ایران که به‌طور منظم فیلم پخش می‌کرد، در سال ۱۳۰۵ خورشیدی به نام گراند سینما و به دست علی وکیلی در تهران ساخته شد. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نیز چند سالن سینما در تهران ساخته شد. از آن جمله سینما «ایران» در لاله‌زار، سینما «مایاک»، و سینما «سپه» که ظرفیت بیش از ۱۱۰۰ نفر را داشت. خان بابا معتضدی (متولد ۱۲۷۱ خورشیدی در تبریز) در سال ۱۳۰۷ به عنوان نخستین فیلم‌بردار حرفه‌ای و نیز به عنوان یک سینمادار، فعالیت‌های بسیاری انجام داد. وی در سال ۱۳۰۸ خورشیدی فیلم‌برداری نخستین فیلم سینمایی در ایران با نام آبی و رابی به کارگردانی اوانس اوهانیانس را انجام داده‌است.

دستاوردهای بین‌المللی

در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۴ سینمای ایران در بخش فیلم‌های بلند سینمایی ۲۰۲ جایزه بین‌المللی (فقط در بخش بازیگری) دریافت کرده‌است. در سایر بخش‌ها مانند کارگردانی و تصویربرداری و همچنین فیلم‌های کوتاه و مستند و انیمیشن نیز جوایزی دریافت کرده‌است.

سینمای مستند و انیمیشن ایران سال ۱۳۹۸ با حضور و دریافت جوایز معتبر بین‌المللی بیشترین سهم را در موفقیت هنر هفتم ایران در آن سوی مرزها داشته‌اند و دارد. سینمای مستند ایران در کنار انیمیشن قطعاً از پرافتخارترین فیلم‌های ایرانی چه به لحاظ میزان حضور و چه از نظر جوایز طی سال‌های اخیر به حساب می‌آیند و در بررسی موفقیت آثار مستند در سال ۹۸ همین نکته بس که سینمای مستند ایران بیش از ۱۳۷ حضور در جشنواره‌های معتبر دنیا را تجربه کرده‌است. سینمای مستند ایران طی ۱۳۷ بار حضور خود توانسته ۳۹ جایزه از جشنواره‌های معتبر جهانی نیز کسب کند که تا حدودی یک رکورد برای مستندسازان ایرانی به حساب می‌آید.

از مهم‌ترین رویدادها:
برنده خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره فیلم برلین برای فیلم طبیعت بی جان ۱۹۷۴ سهراب شهید ثالث
برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره مسکو برای فیلم سفر بهرام بیضایی
جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین برای فیلم باغ سنگی ۱۹۷۶ پرویز کیمیاوی
جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، ۱۹۸۹، به فیلم آب، باد، خاک ساخته امیر نادری
جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، ۱۹۸۵، به فیلم دونده ساخته امیر نادری
برنده جایزه نقره بهترین فیلم جشنواره سه قاره، فرانسه ۱۹۹۳، برای فیلم سارا داریوش مهرجویی
جایزه پلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو، ۱۹۹۷، به فیلم آیینه ساخته جعفر پناهی
جایزه بزرگ بهترین فیلم در جشنواره سه قاره، فرانسه، ۱۹۹۶ به فیلم یک داستان واقعی کار ابوالفضل جلیلی
جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن، فرانسه، ۱۹۹۵، به فیلم بادکنک سفید اثر جعفر پناهی
برگزیده شدن بچه‌های آسمان جزء ۵ نامزد نهایی جایزه بهترین فیلم خارجی در اسکار ۱۹۹۸
جایزه روبرتو روسلینی در جشنواره کن، فرانسه، ۱۹۹۲، به عباس کیارستمی به خاطر مجموعه آثارش. جایزه فرانسوا تروفو در جشنواره فیلم جیفونی، ۱۹۹۲، به عباس کیارستمی به خاطر مجموعه آثار
نامزد نخل طلایی جشنواره فیلم کن برای فیلم زیر درختان زیتون ۱۹۹۴ عباس کیارستمی
نامزد جایزه اسکار بهترین فیلمبرداری برای فیلم اویتا ۱۹۹۶ داریوش خنجی
برنده شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز برای فیلم دایره جعفر پناهی
برنده نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم طعم گیلاس ۱۹۹۷ عباس کیارستمی
برنده جوایز کلیسای جهانی، تقدیرنامه منتقدان بین‌المللی، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و جایزه ویژه از بیست و یکمین جشنواره فیلم مونترال برای فیلم بچه‌های آسمان ۱۹۹۷ مجید مجیدی
برنده جایزه طلایی از جشنواره فیلم توکیو برای فیلم مسافر جنوب ۱۹۹۷ پرویز شهبازی
جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن ۲۰۰۰ برای فیلم زمانی برای مستی اسب‌ها بهمن قبادی
برنده جایزه منتقدین جشنواره فیلم لندن ۲۰۰۲ برای فیلم من ترانه ۱۵ سال دارم رسول صدرعاملی
برنده خرس شیشه‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند ۲۰۰۵ بهمن قبادی
برنده خرس نقره ای برای بهترین کارگردانی از جشنواره بین‌المللی فیلم برلین ۲۰۰۸ به فیلم درباره الی اصغر فرهادی
برنده بهترین فیلم اول از جشنواره بین‌المللی فیلم مونترال ۲۰۰۹ به محمدرضا وطن دوست برای فیلم وقتی لیموها زرد شدند
برنده خرس طلایی راز جشنواره بین‌المللی فیلم برلین ۲۰۱۱ به فیلم جدایی نادر از سیمین
برنده جایزه ویژه فیلم‌های خارجی جایزه گلدن گلوب در سال ۲۰۱۱ به فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
دریافت جایزه اسکار ۲۰۱۲ بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
برنده جایزه ستلایت ۲۰۱۱ بهترین فیلم برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
برنده جایزه سزار ۲۰۱۲ بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
برنده جوایز بودیل و دیوید دی دوناتلو ۲۰۱۲ بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
برنده جایزه بهترین فیلم از جشنواره فیلم سیدنی، بهترین فیلم از نگاه مردم در جشنواره فیلم ونکوور، فیلم تحسین شده حلقه منتقدان فیلم نیویورک، بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان از هیئت ملی بازبینی فیلم در سال ۲۰۱۱
برنده جایزه قرقاول طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم کرالا هند در سال ۲۰۱۳ برای بهترین فیلم پرویز مجید برزگر
برنده جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره بین‌المللی فیلم براتیسلاوا ۲۰۱۵ توسط نوید محمدزاده برای فیلم ناهید
برنده جایزه نخل طلایی کن ۲۰۱۶ (بازیگر مرد) توسط شهاب حسینی برای فیلم، فروشنده،
برنده جایزه نخل طلایی کن ۲۰۱۶ (فیلم‌نامه) توسط اصغر فرهادی برای فیلم‌نامه، فروشنده،
برنده جایزه بهترین فیلم در جشنواره فیلم مونیخ به اصغر فرهادی برای فیلم، ,فروشنده، ,
برنده جایزه انجمن ملی نقد فیلم آمریکا به فیلم، ,فروشنده، , اصغر فرهادی
برنده بهترین فیلم جشنواره فیلم پارسی استرالیا به فیلم، ,فروشنده، , اصغر فرهادی
برنده جایزه اسکار ۲۰۱۷ بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم فروشنده اصغر فرهادی
برنده جایزه بهترین بازیگر مرد بخش مسابقه بین‌المللی جشنواره بین‌المللی فیلم براتیسلاوا ۲۰۱۷ توسط نوید محمدزاده برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک ۲۰۱۷ توسط نوید محمدزاده برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده شیر نقره ای بهترین بهترین کارگردانی بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز ۲۰۱۸ توسط وحید جلیلوند برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده بهترین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فست توسط وحید جلیلوند برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده بهترین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم تسالونیکی توسط وحید جلیلوند برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده بهترین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم شیکاگو توسط وحید جلیلوند برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز ۲۰۱۸ توسط نوید محمدزاده برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضاء
برنده شیر نقره ای بهترین فیلم بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۲ توسط هومن سیدی برای فیلم جنگ جهانی سوم
برنده جایزه بهترین بازیگر مرد بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۲ توسط محسن تنابنده برای فیلم جنگ جهانی سوم
برنده بهترین فیلم آینده آسیا جشنواره بین‌المللی فیلم توکیو ۲۰۲۲ به محمدرضا وطن دوست برای فیلم پروانه ها فقط یک روز زندگی می کنند

سینماها

گیشه در سینمای ایران (۱۳۹۹–۱۳۶۴) واحدها: میلیون برگ و میلیون تومان.
سال	بلیت‌ها	درآمد
۱۳۶۴	۷۷٫۱	۵۶۲٫۶
۱۳۶۵	۷۸٫۲	۶۷۱٫۴
۱۳۶۶	۸۰٫۳	۷۲۱٫۰
۱۳۶۷	۷۶٫۸	۷۵۶٫۷
۱۳۶۸	۸۰٫۵	۸۵۵٫۱
۱۳۶۹	۸۱٫۱	۱۲۰۷٫۴
۱۳۷۰	۶۶٫۶	۱۴۶۳٫۱
۱۳۷۱	۵۴٫۰	۱۵۷۴٫۱
۱۳۷۲	۵۴٫۸	۲۴۱۲٫۵
۱۳۷۳	۵۷٫۰	۲۷۹۷٫۰
۱۳۷۴	۵۲٫۵	۳۳۰۳٫۰
۱۳۷۵	۴۴٫۷	۴۴۳۹٫۵
۱۳۷۶	۳۹٫۸	۴۹۹۰٫۰
۱۳۷۷	۳۰٫۸	۶۰۳۴٫۵
۱۳۷۸	۳۳٫۸	۸۱۸۵٫۸
۱۳۷۹	۳۲٫۹	۹۴۵۱٫۹
۱۳۸۰	۲۱٫۶	۸۳۱۴٫۰
۱۳۸۱	۱۸٫۰	۸۵۲۴٫۶
۱۳۸۲	۱۳٫۲	۶۹۵۶٫۰
۱۳۸۳	۱۶٫۴	۱۰۲۵۲٫۹
۱۳۸۴	۱۵٫۱	۱۰۶۲۵٫۸
۱۳۸۵	۱۵٫۹	۱۴۵۵۷٫۴
۱۳۸۶	۱۴٫۴	۱۵۳۲۲٫۳
۱۳۸۷	۱۵٫۱	۲۰۱۹۱٫۲
۱۳۸۸	۱۸٫۱	۳۰۳۴۸٫۴
۱۳۸۹	۱۰٫۹	۲۴۶۴۲٫۷
۱۳۹۰	۱۴٫۵	۳۴۹۴۵٫۱
۱۳۹۱	۱۰٫۶	۳۲۷۱۷٫۰
۱۳۹۲	۹٫۶	۴۱۹۲۷٫۷
۱۳۹۳	۱۲٫۶	۵۵۲۸۴٫۰
۱۳۹۴	۱۳٫۳	۷۲۷۷۳٫۸
۱۳۹۵	۲۵٫۸	۱۶۹۲۷۸٫۰
۱۳۹۶	۲۲٫۸	۱۸۰۵۱۴٫۵
۱۳۹۷	۲۸٫۵	۲۵۰۷۷۲٫۰
۱۳۹۸	۲۶٫۳	۲۹۹۳۴۳٫۷
۱۳۹۹	۰٫۲	۲۳۴۲٫۶

تا سال ۱۳۹۲، ۲۴۷ سالن سینما در ایران وجود داشت که در ۶۰ شهر پراکنده بوده‌اند و در مقابل، ۱٫۰۸۱ نقطه شهری ایران فاقد سالن سینما بوده‌اند. شهر تهران و استان تهران بیشترین تعداد سینماهای کشور را دارند و این در حالی است که دو استان خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد فاقد سالن سینما هستند. در سال ۱۳۹۱ حدود ۸٫۵ میلیون نفر از سینماهای ایران بازدید کرده‌اند که به این ترتیب مشخص می‌شود که هر ایرانی هر نه سال یکبار به سینما می‌رود. در سال ۱۳۹۷ تعداد سینماهای ایران به ۵۵۰ سالن افزایش یافته‌است.

پرفروش‌ترین فیلم‌ها

فیلم فسیل با فروش ۴۰۰ میلیاردی در سال۱۳۹۸ پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است.

انیمیشن فیل‌شاه در اکران نوروزی ۹۷ موفق شد پس از ۷ هفته نمایش، رکورد فروش تاریخ انیمیشن ایران را بشکند و به «پرفروش‌ترین انیمیشن سینمای ایران» تبدیل شود. «فیل‌شاه» در مجموع فروش به بیش از ۸ میلیاردی در گیشه سینماها رسید.