ایلخانان
ایلخانان یا ایلخانیان نام دودمانی از مغول هاست که از سال 654 تا 756ه.ق به مدت حدودا 100 سال در سرزمین ایران حکومت کردند.
سپاهیان چنگیز نخستین بار درسال 616ه.ق به خراسان حمله کردند. چنگیزخان در سال 616ه.ق به مغولستان بازگشت و در هم‌آنجا درگذشت.
پس از انقراض خوارزمشاهیان، سرزمین های ماورالنهر، خراسان بزرگ و بخش‌های دیگر ایران به دست مغول افتاد. ضربات مالی و فرهنگی و سیاسی چنگیزخان بر ایران مجالی برای ظهور دولت تازه‌ای نمی‌گذاشت به همین دلیل مغولان یکی از سرداران خود را برای حکومت در سرزمین خوارزمشاهیان تعیین می‌کردند تا اینکه در دورۀ خانی منکوقاآن، طرح تصرف بقیه ایران و مرکز خلافت مطرح شد و هولاکو مامور انجام این نقشه شد. او در سال ۶۵۱ به سوی غرب حرکت کرده ابتدا قلعه‌های اسماعیلیان را وادار به تسلیم کرده عازم بغداد شد و خلافت عباسی را منقرض و ایران و عراق عرب به دست گرفت.
پادشاهان معروف ایلخانان
هلاکوخان
هلاکو اولین خان مغولی با لقب ایلخان بود. او در سال ۶۵۴ هجری قمری قلعه میمون دژ را که رکن‌الدین خورشاه، رئیس اسماعیلیان، در آن ساکن بود، فتح و رکن‌الدین را اسیر کرد. هلاکو قلعه‌های اسماعیلی به ويژه قلعه الموت را تصرف و اسماعیلیان را منقرض کرد. هلاکو بعد از تصرف قلعه‌های اسماعیلی به بغداد لشکر کشید. در بغداد خلیفه المستعصم‌بالله و وزیر شیعه مذهب او، ابن العلقمی، قدرت را در دست داشتند. بغداد در سال ۶۵۶ سقوط کرد و خلیفه عباسی اسیر و کشته شد. هلاکو بعد از فتح بغداد، اداره آن را به علاالدین عطاملک جوینی سپرد. هلاکو در نبرد عین‌الجالوت با ممالیک مصر جنگید؛ اما از آن‌ها شکست خورد. این اولین شکست هلاکو در زمان حکومت او بود که سبب شد سوریه از دست مغولان خارج شود.
غازانخان
غازان خان وقتی به حکومت رسید، به دین اسلام درآمد و نام محمد را برای خود انتخاب کرد. او مکتب حنفی را برگزید و در دوره حکومت خود، به تقویت آن همت گماشت. غازان خان اگرچه سنی مذهب بود، تلاش کرد با شیعیان روابط خوبی برقرار کند.
اولجایتو
اولجایتو به کیش اسلام روی آورد و به فردی به نام تاج الدین آوجی از مذهب شافعی به مذهب تشیع اثنی عشری روی آورد و به خدابنده شهرت یافت. وزرای او سعدالدین ساوجی، رشیدالدین فضل‌الله همدانی و تاج‌الدین علیشاه بودند. سعدالدین به اتهام اختلاس کشته شد و بین رشیدالدین فضل الله و تاج‌الدین رقابت پیش آمد. اولجایتو امور شرق را به رشیدالدین فضل‌الله و امور غرب را به تاج‌الدین داد.
اوج قدرت سیاسی ایلخانان
شاید بتوان اوج قدرت سیاسی ایلخانان مغولان را در زمان موسس این سلسله یعنی هلاکو دانست. غازان نیز با قدرت زیادی داشت و اصلاحاتی که انجام داد دوره باشکوهی از حکومت ایلخانان را به خود اختصاص می‌داد؛ اما هلاکو با شکست اسماعیلیه و در هم کوبیدن قلاع آن‌ها از یک سو و فتح بغداد و پایان دادن به خلافت ۵۰۰ ساله عباسیان از سوی دیگر، اتفاقات بزرگی را رقم زد و سلسله ایلخانان را به اوج قدرت سیاسی رساند. او خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند و اخترشناس ایران را به‌عنوان وزیر خود برگزید و توانست پیشرفت‌های فرهنگی بسیاری را نصیب ایلخانان کند. عطاملک جوینی و شمس‌الدین جوینی از دیگر وزرای ایلخانان بودند.