ثریا اسفندیاری
ثریا اسفندیاری بختیاری (متولد ۱ تیر ۱۳۱۱، اصفهان – درگذشته ۴ آبان ۱۳۸۰، پاریس) دومین همسر محمدرضا پهلوی و ملکه ایران در فاصله سالهای ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۶ بود. او از خاندان سرشناس بختیاری و دختر خلیل اسفندیاری و اوا کارل آلمانی بود. ثریا اسفندیاری به «شاهدخت زمردین» شهرت داشت.
زندگی اولیه و تحصیلات
ثریا در ۱ تیر ۱۳۱۱ در اصفهان به دنیا آمد اما دوران کودکی خود را بهسبب شیوع بیماریها در ایران، تا پنج سالگی در برلین گذراند. سپس همراه خانواده به ایران بازگشت و در مدرسه آلمانیهای مقیم اصفهان و بعدتر در مدرسه میسیونرهای انگلیسی تحصیل کرد. پس از جنگ جهانی دوم خانوادهاش به سوئیس مهاجرت کردند و او در مدارس شبانهروزی مونترو و لاروزه ادامه تحصیل داد. ثریا سپس مدتی در لندن به تکمیل زبان انگلیسی پرداخت. او به چهار زبان آلمانی، فارسی، انگلیسی و فرانسوی تسلط داشت[۱].
ازدواج با محمدرضا شاه
پس از جدایی محمدرضا پهلوی از فوزیه، خواهر ملک فاروق مصر، جستوجوی همسر جدید برای شاه آغاز شد. ثریا به توصیه شمس پهلوی، خواهر شاه، به او معرفی شد. نخستین دیدار محمدرضا و ثریا در اروپا صورت گرفت و به سرعت به نامزدی انجامید. مراسم عقد و ازدواج آنها در ۲۳ بهمن ۱۳۲۹ در کاخ مرمر تهران برگزار شد و ثریا رسماً ملکه ایران شد.
زندگی مشترک آنها همزمان با تحولات سیاسی ایران از جمله ملی شدن نفت و نخستوزیری دکتر مصدق بود. ثریا با سیاست میانهای نداشت و بیشتر به فعالیتهای خیریه میپرداخت. او جمعیت خیریه «ثریا پهلوی» را بنیان گذاشت و کوشید خود را از مناقشات سیاسی دربار دور نگه دارد.
مشکل جانشینی و جدایی از شاه
شاه به دلیل نداشتن ولیعهد از ازدواج نخست و نیز مرگ برادرش علیرضا پهلوی، بیش از پیش نگران جانشینی شد. ناباروری زوج سلطنتی به معضلی بزرگ تبدیل شد. در سالهای ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۶ آزمایشهای پزشکی در ایران، آمریکا و اروپا انجام شد، اما هیچ مشکل خاصی یافت نشد. پزشکان توصیه کردند که باید صبر کنند، اما فشار خاندان سلطنتی، بهویژه اشرف پهلوی، بر شاه برای ازدواج مجدد افزایش یافت.
در نهایت شاه در دیماه ۱۳۳۶ ثریا را برای اقامت به سوئیس فرستاد و در اسفند همان سال خبر طلاق بهطور رسمی اعلام شد. محمدرضا پهلوی در نطقی رادیویی جدایی را ناشی از تقدم مصالح مملکت بر علایق شخصی دانست. بر اساس توافق طلاق، ثریا عنوان «والاحضرت»، حقوق ماهیانه و امکان استفاده از گذرنامه سیاسی را حفظ کرد[۲].
زندگی پس از جدایی
پس از جدایی، ثریا در اروپا اقامت گزید و مدتی کوشید به علاقه دیرین خود یعنی سینما بپردازد. او در فیلم سه چهره یک زن به کارگردانی میکلآنجلو آنتونیونی، مائورو بولونینی و فرانکو ایندووینا بازی کرد، اما چندان موفق نبود. در همین دوران با کارگردان ایتالیایی فرانکو ایندووینا ازدواج کرد اما مرگ زودهنگام فرانکو در سانحه هوایی زندگی مشترک آنان را ناتمام گذاشت.
ثریا سالهای بعد را عمدتاً در ایتالیا، فرانسه و آلمان گذراند و گهگاه در مطبوعات اروپایی خبرساز میشد. او چندین بار نیز از شاه تقاضای کمک مالی یا خرید ملک کرد که گاه مورد پذیرش قرار میگرفت[۳].
کتابهای ثریا اسفندیاری
پس از ازدواج شاه با فرح دیبا، ثریا به نگارش خاطرات خود روی آورد. از جمله آثار او میتوان به کتابهای حالا خودم حرف میزنم، خاطرات ثریا، کاخ تنهایی و شاهدخت ناکام اشاره کرد. این آثار بازتابی از نگاه او به زندگی دربار، جدایی از شاه و سالهای تنهاییاش هستند[۴].
درگذشت و وصیت ثریا اسفندیاری
ثریا اسفندیاری در ۴ آبان ۱۳۸۰ در ۶۹ سالگی بر اثر سکته مغزی در پاریس درگذشت. پیکرش ابتدا در پاریس تشییع و سپس در آرامگاه مونیخ آلمان به خاک سپرده شد.
او در وصیتنامه خود بخش بزرگی از داراییها، از جمله جواهرات و اثاثیهاش، را برای فروش در حراجیها تعیین کرد تا عواید آن صرف صلیب سرخ بینالمللی، یونیسف و انجمن حمایت از کودکان استثنایی ایران شود. مزایده اموال او میلیونها دلار به همراه داشت. پس از مرگ ثریا، برادرش بیژن نیز تنها یک هفته بعد درگذشت و دعوی حقوقی درباره میراث آنها میان بستگان و اشخاص دیگر سالها ادامه یافت. در نهایت دادگاهی در آلمان در سال ۲۰۱۴ (1393) حکم داد بخش قابل توجهی از دارایی او به سه نهاد خیریه فرانسوی تعلق گیرد[۵].
منابع
- ↑ <ثریا اسفندیاری بختیاری >، برداشت شده در 5 شهریور 1404
- ↑ <جدایی شاه و ثریا>، برداشت شده در 5 شهریور 1404
- ↑ <«ثریا» همسر دوم شاه>، برداشت شده در 5 شهریور 1404
- ↑ <ثریا اسفندیاری>، برداشت شده در 5 شهریور 1404
- ↑ <تقسیم شش میلیون دلار از دارایی ثریا اسفندیاری میان بنگاههای خیریه>، برداشت شده در 5 شهریور 1404