جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم، دومین جنگ فراگیر جهانی (شهریور ۱۳۱۸ـ ۱۳۲۴/ سپتامبر ۱۹۳۹ـ اوت ۱۹۴۵) بود که علاوه بر قاره اروپا، در مناطق گسترده‌ای از قاره آسیا و آفریقا تأثیرات مخرب و وسیعی برجای گذاشت.
این جنگ، که بین دو بلوک متحدین (آلمان و ایتالیا و ژاپن) و متفقین (انگلیس و فرانسه و آمریکا و شوروی) درگرفت، به لحاظ گستردگی جغرافیایی و قدرت تخریب منابع انسانی و طبیعی، در طول تاریخ جهان بی‌همتا بوده است.
آدولف هیتلر که شکست آلمان را نتیجه توطئه یهودیان و کمونیست‌ها می‌دانست، نه تنها خواستار تجدید نظر در عهدنامه ورسای شد، بلکه با طرح شعار پان ژرمنیسم و با اعلام برتری کامل نژاد ژرمن، حق گسترش قلمرو آلمان تا سرزمین ملت‌های اسلاو در اروپای مرکزی و شرقی را مسلّم انگاشت و تبعیض نژادی را اساس جهان‌بینی خود قرار داد و به همین شکل در صدد گسترش نفوذ خود در دیگر نقاط جهان برآمد.
ساختار اجتماعی و نظام قدرت در جهان پس از جنگ جهانی دوم دگرگون شد و پس از جامعه ملل که سازمانی بین دولتی بود منحل شد و سازمان ملل متحد تأسیس شد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، نزدیک به نیم قرن، آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر در جنگ سرد به سر بردند. تلاش کشورهای اروپایی برای جبران خسارات و آسیب‌های جنگ جهانی دوم، باعث کاهش تأثیر قدرت‌های اروپایی در جهان شد و مناطق تحت استعمار آنها در آفریقا و آسیا به استقلال رسیدند.
شروع جنگ
عموماً تاریخ نویسان، آغاز جنگ جهانی دوم را روز ۱ سپتامبر سال ۱۹۳۹ میلادی و با آغاز حمله آلمان به لهستان که در نتیجه آن فرانسه و بریتانیا به آلمان اعلام جنگ کردند، دانسته اند. دولت آلمانی توانستند تا میانه‌ی سال ۱۹۴۱ میلادی با مجموعه‌ای از حملات نظامی و معاهدات، بر بخش زیادی از اروپا چیره شوند.
پس از سقوط فرانسه در اواسط سال ۱۹۴۰ و بروز نبردهای آفریقای شمالی و شرقی، جنگ عملاً برای مدتی میان نیروهای محور متحدین و بریتانیا صورت می‌گرفت. عملیات بلیتس و نبرد آتلانتیک در همین دوران به وقوع پیوست.
گسترش جنگ
تهاجم گشترده‌ی نیروهای محور متحدین در جریان عملیات بارباروسا در روز ۲۲ ژوئن سال ۱۹۴۱ میلادی علیه اتحاد جماهیر شوروی باعث گشودن جبهه شرقی و ورود رسمی این کشور به جنگ شد. تهاجم ناگهانی امپراتوری ژاپن در ماه دسامبر سال ۱۹۴۱ میلادی به پرل هاربر نیز موجب وارد شدن علنی آمریکا به درگیری‌ها و اعلان جنگ آن علیه امپراتوری ژاپن اعلان شد. در پی این حوادث، مابقی نیروهای محور متحدین به عنوان گشورهای همسو با امپراتوری ژاپن، به آمریکا اعلام جنگ کردند.
پیشروی نیروهای محور پس از شکست آلمان و ایتالیا در نبرد دوم العلمین در مصر و نبرد استالینگراد در خاک اتحاد جماهیر شوروی، و شکست امپراتوری ژاپن در نبرد میدوی متوقف شد. مجموعه‌ی این رویدادها نیروهای محور را مجبور کرد تا با کاهش حملات و گرفتن حالت تدافعی، در همه‌ی جبهه‌ها تنها به مقابله حملات و راهبردهای طرف مقابل باشند.
متفقین در عملیات نرماندی در سال ۱۹۴۴ با حمله به فرانسه اشغال شده توسط آلمان، و ضد حملات شوروی توانست قلمروهای ازدست رفته را بازپس بگیرد. سالهای ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۵ میلادی، امپراتوری ژاپن نیز مجبور شد با عقب‌نشینی از بخش بزرگی از سرزمین‌های اشغالی در مرکز و جنوب چین و برمه به عقب برگردد. متفقین نیز توانستند نیروی دریایی امپراتوری ژاپن را مجبور به عقب‌نشینی کنند و کنترل جزایر راهبردی غرب اقیانوس آرام را به‌دست بگیرند.
پیان جنگ در اروپا
با تهاجم گسترده متفقین غربی به آلمان از ۲۲ مارس تا ۸ مه ۱۹۴۵، جنگ در اروپا به پایان رسید. در نتیجه این تهاجم گسترده، حاکمیت نازی‌ها در آلمان پایان یافت و این کشور به اشغال متفقین درآمد. آدولف هیتلر، پیشوای آلمان نیز پیش از این که توسط سربازان مهاجم به اسارت دربیاید، خودکشی کرد.
پایان جنگ در آسیا
پس از ابلاغ اعلامیه شرایط تسلیم در ۲۶ ژوئیه ۱۹۴۵ توسط متفقین، ژاپن از پذیرش آن خودداری کرد و ایالات متحده در ۶ و ۹ اوت سال ۱۹۴۵ اقدام به بمباران اتمی هیروشیما و ناگاساکی نمود. اتحاد جماهیر شوروی نیز که تا پیش از رویداد با پایبندی به پیمان عدم تجاوز دو طرفه علیه ژاپن وارد جنگ نشده بود با اعلان جنگ با این کشور به منچوری یورش برد و آن را به اشغال خود درآورد. پس از تسلیم ژاپن در ۱۵ اوت ۱۹۴۵، پیروزی متفقین در آسیا نهایی شد و جنگ جهانی دوم پایان یافت.
علت آغاز جنگ
تاریخ نویسان و کتب تاریخی و مقالات نوشته شده پیرامون جنگ جهانی دوم علل شروع جنگ جهانی دوم را به شرح زیر نوشته اند:
اشتباهات عهدنامه ورسای
اشتباهات عهدنامه ورسای (۷ مه ۱۹۱۹/ ۵ شعبان ۱۳۳۷) که ظاهراً به جنگ جهانی اول پایان داد، پیامدهای بحران اقتصادی سالهای ۱۹۲۹/ ۱۳۰۸ ش، و از همه مهم‌تر رقابت سیاسی فاشیسم و دموکراسی‌های غربی و مارکسیسم، از علل اصلی جنگ جهانی دوم عبارت بود.
وضع اقتصادی مردم آلمان
وضع اسفبار زندگی مردم آلمان به دنبال شکست در جنگ جهانی اول و الزام دولت آلمان به پرداخت غرامت جنگی سنگین، ظهور آدولف هیتلر را که عامل اصلی شروع جنگ جهانی دوم بود، تسهیل نمود.
رقابت‌های سیاسی جهانی
از همه مهم‌تر رقابت سیاسی فاشیسم و دموكراسیهای غربی و ماركسیسم. عامل اخیر چنان مؤثر بود كه نبرد میان كشورهای درگیر، به شكل بی‌سابقه‌ای، عموم مردم را به قلمرو جنگ كشاند، به طوری كه در پایان جنگ تعداد كشته‌شدگان نظامی و غیرنظامی تقریباً با هم برابری می‌كرد. این جنگ، كه بین دو بلوك متحدین (آلمان و ایتالیا و ژاپن) و متفقین (انگلیس و فرانسه و امریكا و شوروی) درگرفت، به لحاظ گستردگی جغرافیایی و قدرت تخریب منابع انسانی و طبیعی، بی‌همتا بوده است.