صفاریان

صفاریان دودمانی ایرانی‌تبار و مسلمان بودند که بر گستره‌ای شامل بخش‌های مختلف ایران از جمله تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان و ترکمنستان کنونی فرمانراویی می‌کردند. صفاریان نسب خود را به ساسانیان و پادشاهان کیانی و پیشدادی می رساندند تا شهرت بیشتر در نزد مردم کسب کنند و همچنین اعتقاد به فر ایزدی پادشاهان قدیم بود.

صفاریان

سیستان، خاستگاه صفاریان

نام قدیم این منطقه زرنگ بوده و نام فعلی آن از نام قبایل سکاها گرفته شده است و به همین دلیل به آن سکستان یا سگستان یعنی سرزمین سکاها می‌گفته‌اند. از زمانی که اعراب وارد ایران شدند نام برخی از مناطق را تغییر دادند و از آن جمله سگستان بود که به علت وجود نداشتن مخرج حرف «گ» در زبان عربی اعراب سگستان را سجستان تلفظ کردند و بعدها در اثر مرور زمان این کلمه در گویش مردم به سیستان تبدیل شد.

صفاریان اولین حکومت ایرانی پس از اسلام بودند که از طریق استیلا و غلبه با حاکان پیشین خود به قدرت رسیدند.

یعقوب لیث صفار

اولین امیر صفاری، یعقوب لیث صفار بود. او موسس و پایه‌گذار سلسله صفاریان شناخته می شود. صالح بن نصر از عیاران سیستان بود که علیه خلیفه عباسی شورش کرد و با همکاری و همراهی یعقوب لیث، شهر بست را تصرف کرد. صالح و یعقوب لیث با همکاری هم حاکم طاهری سیستان را بیرون کردند و شهر سیستان را به تصرف خود درآوردند. بعد از آن بین صالح و یعقوب لیث اختلاف افتاد، صالح گریخت و درهم بن نصر برادر صالح، قدرت را به دست گرفت. در سال ۲۴۷ هجری قمری یعقوب با کنار زدن درهم، به امارت سیستان رسید.

از مهم‌ترین اقدامات یعقوب لیث صفاری می‌توان به سرکوب عمار خارجی، تصرف کرمان، فارس، کابل و بغداد اشاره کرد. یعقوب لیث صفاری در سال 256 به نیشابور حمله کرد و به تاریخ و دودمان طاهریان پایان داد. او سپس به طبرستان لشکرکشی کرد و آنجا را تحت قلمرو خود درآورد؛ اما با بازگشت از طبرستان، داعی کبیر دوباره طبرستان را فتح کرد و دوباره مسلط شد.

یعقوب لیث صفاری در دوران حاکمیت خود، موفق شد عبدالرحمن خارجی را شکست داده و او را از پای درآورد. مهم‌ترین اقدام یعقوب لیث صفاری حمله به بغداد و شورش علیه خلافت عباسی بود که با موفقیت همراه نشد و درنهایت به خوزستان عقب نشینی کرد.

عمرو بن لیث

بعد از یعقوب، عمرو بن لیث جانشین او شد. بعد از شکست یعقوب از خلیفه عباسی، عمرو لیث با خلیفه عباسی صلح کرد و خود را خدمتگزار خلیفه اعلام کرد و قول داد سالانه بیست هزار درهم به خلفه بپردازد. خلیفه عباسی در عوض، آنچه که متعلق به یعقوب لیث بود را به عمرو واگذار کرد و ولایات سامرا و بغداد را که تا آن زمان متعلق به طاهریان بود را نیز به عمرو واگذار کرد.

قدرت سیاسی صفاریان

مردمی که در قلمرو صفاریان می‌زیستند بر این عقیده بودند که نسب صفاریان به خسرو پرویز ساسانی می‌رسد. صفاریان این اعتقاد را مناسب یافتند تا شهرت بیشتری در نزد مردم بیابند. اوج قدرت سیاسی صفاریان در عهد یعقوب لیث صفاری بود. او را ملک‌الدنیا و صاحب قرآن می‌گفتند و او در عهد پادشاهی خود بر شرق ایران، به نام خود سکه زد و آن‌قدر در خود قدرت و شوکت دید که نام خلیفه عباسی را از خطبه انداخت و دستور داد در قلمرو حکومت او، تنها به نام یعقوب لیث صفاری خطبه خوانده شود. یعقوب لیث موفق نشد خلیفه را شکست دهد، که اگر این اتفاق میسر شده بود، شرق و غرب را یک‌جا به زیر سلطه حاکمیت خود در می‌آورد.