سامرا
سامِرا (به عربی: سامَرّاء) (دگرگون‌شده‌ی: سُرِّ مَن رَأیٰ؛ به معنای: شاد شود هر که آن را بدید) یکی از چهار شهر مقدس عراق است. این شهر در ۱۲۴ کیلومتری شمال بغداد و در سمت شرق رودخانه دجله قرار گرفته است. در سال ۲۲۱ هجری قمری، معتصم عباسی پایتخت خلافت را از شهر بغداد به سامرا منتقل ساخت و تا سال ۲۵۶ هجری قمری که پایتخت، برای بار دیگر، به بغداد منتقل شد، هشت خلیفه در این شهر حکمرانی نمودند.
سامرا طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها، تفریح‌گاه‌ها و مساجد در این شهر ساخته شد. سامرا امروزه به سبب وجود مرقد مطهر دو پیشوای شیعه، امام هادی (علیه‌السلام) و امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، مورد توجه جهان تشیع است. این بقعه که قلب شهر امروزی را تشکیل می‌دهد، در دوران زندگانی دو امام علیهماالسلام خانه مسکونی آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شده‌اند.
تاریخچه
در سال ۲۲۱ هجری قمری در دوران حکومت معتصم عباسی فرزند هارون عباسی، پایتخت از بغداد به سامرا منتقل شد. علت این انتقال، وجود عظیم سپاهیان ترکی بود که معتصم آنان را به خدمت گرفته بود و چون شهر بغداد ظرفیت این تعداد سرباز را نداشت و سبب مزاحمت مردم می‌شد، تصمیم گرفت تا جای مناسبی را در نظر بگیرد و سامرا را انتخاب کرد. وی آنجا را آباد کرد و دارالخلافه خواند و نظامیان ترک را در آن اسکان داد. سامرا در دوران معتصم به اوج قدرت و آبادانی رسید و کاخ‌ها، گردشگاه‌ها، بازارها، مساجد و عمارت‌های عظیم در آن ساخته شد. این شکوه و عظمت تا دوران معتمد عباسی (حکومت ۲۵۶ - ۲۷۹ق) ادامه داشت تا اینکه وی پایتخت را به بغداد بازگرداند.
پس از اینکه میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری در سامرا درگذشت، شیعیان هم به‌تدریج سامرا را ترک کرده و به سمت دیگر شهرهای شیعه‌نشین، به‌ویژه در جنوب عراق یعنی کربلای معلی و نجف اشرف، کوچ کردند. بر همین اساس، سامرا آرام‌آرام به یک شهر سنی‌نشین تبدیل شد. چند دهه پس از حکومت حزب بعث، تقریبا حضور شیعیان در سامرا به صفر رسید.
با این حال سامرا بین مسلمانان شیعه اهمیت مذهبی زیادی دارد؛ چرا که مدفن دو تن از امامان شیعه، امام حسن عسگری (علیه‌السلام) و امام علی نقی (علیه‌السلام) است، اين بقعه که قلب شهر امروزی را تشکيل می‌دهد، در دوران زندگانی دو امام خانه مسکونی آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شدند. علاوه بر این، شیعیان معتقدند که مهدی موعود نیز در این شهر زاده شده است.
موقعیت جغرافیایی
شهر سامرا در کرانه شرقی رود دجله، در میان راه بغداد ـ تکریت واقع شده است. به عبارت دیگر، در حد فاصل قریه «کرخ فیروز» یا «کرخ یاجدّا» در شمال و قریه «مطیره» در جنوب قرار دارد. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح‌الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به تکریت، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود. فاصله سامرا تا بغداد ۱۲۴ کیلومتر است.
اماکن زیارتی
مرقد مطهر عسکریین
مهمترین زیارتگاه شهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام یعنی حضرت علی الهادی (علیه‌السلام) و فرزندشان حسن العسکری (علیه‌السلام) می‌باشد که دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی است که از دوردست قابل مشاهده است و کنار این گنبد طلایی گنبد دیگری قرار دارد که کاشی‌کاری شده است و آن محل مشهد صاحب الزمان (علیه‌السلام) و سرداب غیبت آن حضرت است و در زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.
در حرم مطهر عسکریین که به صورت شش گوشه ساخته شده است، علاوه بر دو امام هادی (علیه‌السلام) و امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، تعدادی دیگر از اهل بیت علیهم‌السلام مدفون شده‌اند و گنبد طلایی در وسط صحن شریف قرار گرفته است.
دو امام همام پس از شهادت در منزلشان به خاک سپرده شدند و تا سال‌ها شیعیان برای زیارت به این خانه می‌آمدند؛ این خانه در کنار مسجدی بود که گویند محل نماز خواندن آن دو امام علیهم‌السلام بود و وقتی که در خانه مذکور بسته بود، شیعیان در پشت پنجره خانه تجمع می‌کردند و آن حضرات را زیارت می‌کردند و سپس به مسجد مذکور می‌رفتند و نماز زیارت می‌خواندند و سال‌ها این وضعیت ادامه داشت و گویند اولین کسی که بر سر قبور مطهر این امامان گنبدی ساخت، ناصرالدوله حمدانی بود که در سال ۳۳۳ هـ.ق گنبدی بر سر قبر آنان بنا نمود و این گنبد بارها تجدید بنا و ترمیم گردید تا این که عاقبت در قرن دوازدهم به همت حکمران خوی (احمد دنبلی خوئی، متوفی سال ۱۲۰۰ هـ.ق) و با هزینه زیادی صحن این دو امام علیهماالسلام بنا شد و برای آن روضه، رواق، گنبدی عالی و گلدسته ساخت. برای سرداب مطهر نیز صحن جداگانه‌ای با ایوان و راه و پله‌ای جدا، همچنین برای زنان دهلیز و سردابی مستقل ساخت.
در سال ۱۲۸۵ هـ.ق ناصرالدین شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند که این امر بر روی گنبد نیز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسکریین بزرگترین گنبد اماکن مقدس شیعه است. به طوری که محیط آن ۶۸ متر و قطر آن ۲۲ متر و ۴۳ سانتی‌متر می‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در کنار این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارند که ارتفاع هر کدام از آن‌ها از سطح زمین ۳۶ متر و از سطح بام صحن بالغ بر ۲۵ متر می‌باشد.
در زیر گنبد حرم مطهر، ضریح نقره‌ای زیبایی قرار دارد که ساخته هنرمندان اصفهانی است. درون حرم و قسمت‌هایی از رواق‌ها به طرز زیبایی آینه‌کاری شده و از یادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمی عراق است و به وسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار به صحنی که گرداگرد حرم را فراگرفته راه می‌یابد. داخل صحن شریف ۴۵ ایوان وجود دارد که ۱۶ ایوان سمت غرب و ۹ ایوان سمت جنوب و ۲۰ ایوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و یکی از ویژگی‌های این صحن آن است که فاقد حجره می‌باشد.
مرقد نرجس خاتون
نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و مادر مکرمه حضرت مهدی (علیه‌السلام) می‌باشد و قبر مطهر آن بانوی بزرگوار در پشت ضریح امام حسن عسکری (علیه‌السلام) قرار گرفته و پس از زیارت دو امام همام شایسته است که به زیارت این بانوی پرهیزگار رفت.
مرقد حکیمه خاتون
حضرت حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السلام) و عمه امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از زنان پرهیزگار دوران خویش بود و آن حضرت حرمت فراوانی نزد برادرش امام هادی (علیه‌السلام) و برادرزاده‌اش امام حسن عسکری (علیه‌السلام) داشت. وی شاهد تولد امام زمان (علیه‌السلام) بود و او را در قنداق پیچیده به نزد امام حسن عسکری (علیه‌السلام) آورد. قبر شریف این بانوی پرهیزگار پایین پا و چسبیده به ضریح عسکریین است و شیخ عباس قمی گوید برای این بانوی فاضله در کتب مزار زیارتنامه مخصوصی ذکر نشده است و سزاوار است که او را با همان زیارتنامه حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) زیارت کنند. حکیمه خاتون در سال ۲۶۰ هـ.ق درگذشت.
مرقد حسین بن علی الهادی (علیه‌السلام)
وی سیدی جلیل‌القدر و عظیم‌الشأن بوده و در بعضی از روایات، از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و برادرش حسین بن علی به سبطین تعبیر شده است و آنان را به اجداد طاهرشان یعنی امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) تشبیه کرده‌اند. همچنین در روایتی آمده است که صدای حضرت حجت شبیه صدای عمویشان حسین بوده است و سید احمد اردکانی یزدی در شجرة‌الاولیاء گوید که حسین فرزند حضرت هادی (علیه‌السلام) از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت.
سرداب غیبت
مشهد صاحب الزمان و سرداب غیبت از زیارتگاه‌های مهم سامرا است و در حقیقت سرداب بخشی از خانه مسکونی حضرت عسکری (علیه‌السلام) بود که در آن به عبادت می‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان (علیه‌السلام) بوده است. این محل از دیرباز مورد توجه شیعه بوده و از آنجا که عبادتگاه سه امام است، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. در این مکان به وسیله پله‌هایی می‌توان به زیرزمین رسید. فضای اصلی و کهن زیر زمین عبارت است از: تالاری مربع - مستطیل به ابعاد ۳-۵ متر. در شرق این تالار فضایی است که پنجره‌ای از چوب دارد و محل عبادت امام (علیه‌السلام) بوده است. پنجره این نمازخانه یکی از ارزشمندترین قطعات باقی‌مانده از دوران عباسی‌ها است و دارای کتیبه‌ای کهن می‌باشد.
این پنجره به دستور الناصرلدین الله عباسی (از خلفای علاقمند به اهل بیت علیهم‌السلام بود) در سال ۶۰۶ هـ.ق ساخته شده است. در کاشی‌کاری درون این بقعه نام ناصرالدین شاه قاجار ثبت شده است که در سفر عتبات خود به زیارت این جایگاه تشرف یافته است. خادمان سرداب در این بقعه کوچک حفره‌ای تعبیه کرده‌اند. کاشی‌کاری‌های صحن و سردر ورودی‌ها از دوره قاجاریه می‌باشند.
مرقد سید محمد (علیه‌السلام)
سید محمد فرزند بزرگوار امام علی النقی (علیه‌السلام) است که در سال ۲۵۲ هـ.ق درگذشت و مرقد ایشان در شهر بلد در جاده اصلی کاظمین ـ سامرا و در فاصله هشت فرسنگی شهر سامرا قرار دارد. این امامزاده مورد احترام فراوان شیعیان عراق بوده و آنان را نسبت به وی اعتقادی عظیم است و معمولاً تمامی کسانی که به زیارت امامان معصوم سامرا می‌روند، به زیارت این جناب نیز نائل می‌گردند. کرامات بسیاری از این بزرگوار نقل شده است و در بزرگواری ایشان همین بس که ایشان قابلیت و صلاحیت امامت را داشتند و فرزند بزرگ امام هادی (علیه‌السلام) بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) گریبان خود را چاک نمود. شیخ نوری اعتقاد عظیمی به زیارت آن بزرگوار داشته و در تعمیر بقعه و ضریح مبارکش سعی نمود.
قبر امامزاده محمد دری
محمد دری از نوادگان امام کاظم (علیه‌السلام) است(متوفی سال ۳۰۰ هـ.ق).