مسافران (فیلم ۱۳۷۰)
مسافران دهمین فیلمِ بهرام بیضایی (هشتمین فیلمِ بلندِ سینماییش) است که سالِ ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ در دست ساخت قرار گرفت؛ و سالِ بعد، کتابِ فیلمنامهاش را که فیلمسازش آن را نگارش کرده، چاپ شد. بیضایی تا ده سال پس از مسافران اقدام به ساخت فیلم بلند نکرد.
.jpg)
خلاصه داستان
مهتاب، خواهر ماهرخ، همراهِ شوهر و دو پسرِ خردسالش با یک سواریِ کرایه از شمالِ ایران به سوی تهران راه میافتند تا آینه موروثیِ نوعروسِ خانواده را به جشنِ عروسیِ ماهرخ برسانند. در راه زنی روستایی با ایشان همسفر میشود؛ و سپس همگی در تصادف با یک نفتکش میمیرند. خبر به خانواده میرسد و عروسی به سوگواری تبدیل میشود.
گزارشهای پلیس اگرچه صحت تصادف و کشته شدن مسافران را نشان میدهد، نشانی از آینه موروثی پیدا نمیشود. در حالی که همه خانواده مرگِ مسافران را پذیرفتهاند، خانم بزرگ دل به سوگ نمیسپارد و چشم به راه میماند تا مهتاب با آینه نوعروس از راه برسد. بر خلافِ خواستهٔ خانم بزرگ، سوگواری برگزار میشود و نزدیکانِ کشتگان، راننده نفتکش و شاگردش، مأموران و دیگران در مراسم شرکت میکنند؛ ولی ماهرخ با حالی پریشان با لباسِ سفیدِ عروسی پیدا میشود. میانِ واکنشهای گوناگونِ حاضران ناگهان مهتاب و دیگر مردگان با آینه موروثی از راه میرسند. بازتاب نور در آینه محفل آنان را غرق در روشنایی میکند. مهتاب آینه را به ماهرخ میسپارد تا عروسی برپا شود.
فیلمنامه
داستان آئین عروسی که به هر دلیل شکلی دیگر به خود میگیرد موضوع اوّلین فیلمنامهی بلندی است که در زندگی به آن فکر کردم؛ سال ۴۴ یا ۴۵ خیال میکنم. آنجا هم مثل پرونده قدیمی پیرآباد موضوع بر محور دعوای قدیمی دو قبیلهی کمالوندی و جمالوندی میگشت. و آخرین بار پیش از مسافران، سفر به شب است که در آن آئینی تبدیل به آئین دیگر میشود.
| روی جلدِ چاپهای جدیدتر با طرحِ چهره مژده شمسایی در نقشِ ماهرخ | |
| نویسنده(ها) | بهرام بیضائی |
|---|---|
| کشور | تهران |
| زبان | فارسی |
| رویداده در | شمالِ ایران و تهران |
| ناشر | روشنگران |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۱ |
| ردهبندی دیوئی | ۷۹۱/۴۳۷۲ |
| کتابخانه کنگره | PN۱۹۹۷ /م۴۵ ۱۳۷۱ |
| کتابخانه ملی ایران | م۷۱-۴۰۱ |
طرحِ فیلمنامه را بیضایی در سالِ ۱۳۵۴ نگاشت. سالِ ۱۳۶۸ فیلمنامه مسافران را نوشت که بهارِ ۱۳۷۱، پیش از نمایشِ همگانیِ فیلم، به وسیله انتشاراتِ روشنگران چاپ شد، و در چاپهای بعدی عکسهایی از فیلم به کتاب پیوست شد.
در جشنواره فجرِ ۱۳۷۰
مسافران با چهارده نامزدی و شش بُرد رکورددارِ جایزههای جشنواره فیلم فجر شد. در گفتگوی فریدون جیرانی و بهروز افخمی در بهمنِ ۱۳۹۴ در شبکه سه تلویزیونِ ایران گفته شد که در نظر داوران، این فیلم در سال 1370 مورد توجه و سند قرار گرفته و بیشتر جایزهها را برای کارگردانش در نظر گرفته بودند؛ ولی سرانجام فقط جایزه ویژه هیئتِ داوران به مسافران رسید. افخمی، که از داورانِ آن دوره بود، از توضیحِ بیشتر خودداری کرد. جیرانی در گفتگو با عبدالله اسفندیاری به سالِ ۱۳۹۵ اشاره کرد که از رسول ملّاقلیپور (یکی از داوران) شنیده که سیّد محمّد بهشتی شیرازی (دبیرِ جشنواره) در جلسهٔ هیئتِ داورانِ آن جشنواره گفته که همه جایزهها را به بیضایی بدهند، «اگر میخواهید کسی را بیکار کنید!» بنا بر این «توصیه به اینکه جایزه بهترین کارگردانی . . . به بهرام بیضایی داده نشود»، تصمیم بر آن شده که جایزهها به این فیلم نرسد تا احیاناً فیلمساز دچارِ گرفتاریهای رایج نشود و به اصطلاح، «بیکار» نشود. ولی، با این همه، بیضایی تا سالیان سال پس از مسافران امکان فیلمسازی برایش فراهم نیامد.
بازیگران
| بازیگر | نقش |
|---|---|
| مژده شمسائی | ماهرخ |
| جمیله شیخی | خانم بزرگ |
| هما روستا | مهتاب |
| مجید مظفّری | ماهو |
| فاطمه معتمد آریا | مستان |
| فرّخلقا هوشمند | مونس |
| باقر صحرارودی | کدیور |
| محمدتقی شریفی | ابراهیم |
| هرمز هدایت | حشمت |
| ارسلان یزدانی | کیوان |
| بهادر ابراهیمی | کیهان |
| جمشید اسماعیلخانی | حکمت |
| محبوبه بیات | همدم |
| ساناز و سولماز بقائی | دخترانشان |
| غلامرضا طباطبائی | یونس برهانی |
| نیکو خردمند | بهجت برهانی |
| حمید امجد | رهی |
| پریسا بیضائی | رها |
| آتیلا پسیانی | ستوان فلاحی |
| جمشید لایق | سرگرد نقوی |
| آتش تقیپور | صفر مولوی |