دست
دست قسمتی از بدن جانوران است که در انسان از مچ به پایین قرار گرفته و شامل پیش مشت، انگشتان و کف دست است. دست انسان قادر به انجام حرکات مختلف ارادی و لمس است. بیشتر کارهای روزمره هر انسانی با دست انجام می‌گیرد.
نواحی دست
به طور قراردادی دست به نواحی زیر تقسیم می‌شود:
- ناحیه کف دستی (پالمار)
- ناحیه پشت دستی (دورسال)
- انگشتان دست
ساختار دست
در انسان هر یک از دست ها ۲۷ استخوان و شمار متناظری از مفصل ها را دارد. استخوانهای دست ها در مجموع تقریباً یک چهارم شمار کل استخوانهای بدن را تشکیل می دهند. ۳۴ ماهیچه حرکات انگشتان را کنترل می کنند در کف دست و ساعد قرار دارند. در خود انگشتان ماهیچه ای وجود ندارد. حدود یک چهارم قشر حرکتی مغز به عضلات دست ها اختصاص دارد. ماهیچه ها به وسیله زردپی (تاندون) که از رشته‌های مستحکم بافت همبند ساخته شده اند، به استخوان ها متصل می شوند. هنگامی که ماهیچه منقبض می شود، زردپی را می کشد و زردپی نیز به نوبه خود استخوان را می کشد و آن را به حرکت درمی آورد. زردپی ها علاوه بر به حرکت درآوردن استخوان ها، مفاصل را هم پایدار می کنند. رُباط ها (لیگامان ها) استخوان ها را به هم متصل می کنند
و آن ها را در هم آرایی درستی قرار می دهند. رباط هایی که در هر طرف مفاصل انگشت قرار دارند از انحراف جانبی مفصل جلوگیری می کنند و رباط هایی که در طول کف دست گسترده شده اند، مانع از خم شدن بیش ازحد انگشتان به عقب می شوند. زردپی ها و رباط ها از رشته‌های ساخته شده از کلاژن- پروتئینی که به آن ها استحکام و انعطاف پذیری برای انجام کارکردهای مجزا را می دهند- ساخته شده اند. از آنجایی که این بافت های رشته ای خون رسانی کمی دارند، آسیب های زردپی ها و رباط ها به آهستگی بهبود می یابند. زردپی ها در دست عمدتاً به وسیله غلاف های محافظی پیچیده شده اند که شبیه یک بادکنک بدون باد هستند. پوشش درونی این غلاف که زُلاله (سینوویوم) خوانده می شود، یک مایع شفاف لغزنده تولید می کند که مایع زلاله ای (سینوویال) خوانده می شود. مفاصل نیز با زلاله پوشیده شده و با مایع زلاله ای پر می شود. این مایع حیاتی باعث لغزنده سازی زردپی ها و مفصل می شود و حرکت بدون اصطکاک انگشتان را امکان پذیر می کند. این مایع همچنین مواد مغذی را به استخوان ها و غضروف مجاور می رساندغضروف، یک بافت محکم و تا حدی کِشسان، سطوح مفصل را می پوشاند و سطح هموار و لیز برای حرکت فراهم می کند. سه عصب عمده شامل عصب زند زیرین، میانی و زند زِبَرین دست را به کار می اندازند. عصب میانی که از مچ می گذرد، از این لحاظ مورد توجه است که فشار بر روی آن باعث نشانگان مجرای مچ دستی می شود که یکی از شایع ترین و ناتوان کننده ترین عوارض دست است
انگشتان دست
انگشت دست نام انگشتان انتهایی دست است که در انسان شامل ۵ انگشت در هر دست می شود (در مجموع ۱۰ انگشت). انگشتان دست به جز انگشت شست که فقط ۲ بند دارد، دارای سه استخوان مجزا هستند که بین آن ها مفصل وجود دارد و در انتهای آن ها ناخن قرار دارد. انگشتان دست دارای استخوان هستند و در انتهای آن ها ناخن وجود دارد.
نخستین پیوند دست
در ژانویه ۲۰۱۳ نخستین عمل جراحی پیوند دست در بریتانیا با موفقیت انجام شد.
آناتومی عضلات دست
عضلاتی که موجب حرکات انگشتان دست میشوند را به دو دسته بیرونی یا اکسترنسیک Extrensic muscles و عضلات درونی یا اینترینسیک Intrinsic muscles تقسیم بندی میکنند.
عضلات بیرونی آنهایی هستند که در ساعد قرار گرفته اند ولی تاندون آنها از مچ دست عبور کرده و به انگشتان متصل شده و موجب حرکت آنها میشوند و عضلات درونی آنهایی هستند که در کف دست قرار گرفته اند.
عضلات درونی یا اینترنسیک دست
عضلات درونی یا اینترینسیک چهار دسته اند:
عضلات تنار Thenar muscles این عضلات برجستگی کف دست که نزدیک شست است را میسازند.
عضلات هیپوتنار Hypothenar muscles این عضلات برجستگی کوچکتر کف دست در طرف انگشت کوچک را میسازند.
عضلات بین استخوانی یا اینتراوسئوس Interosseous muscles اینها هفت عضله کوچک هستند که در بین استخوانهای متاکارپ قرار گرفته اند و وظیفه آنها دور کردن و نزدیک کردن انگشتان نسبت به یکدیگر است.
عضلات کرمی یا لومبریکال Lumbrical muscles چهار عضله هستند که از تاندون‌های خم کننده یا فلکسور عمقی انگشتان منشاء میگیرند و به تاندون اکستانسور یا باز کننده انگشت متصل میشوند. وظیفه آنها راست کردن انگشت در مفاصل اینترفالانژیال است.
عضلات هیپوتنار
عضلات هیپوتنار عبارتند از:
- کفی کوتاه Palmaris brevis که درست زیر پوست ناحیه هیپوتنار قرار داشته و پوست را چین میدهد
- دور کننده انگشت کوچک Abductor digiti minimi که با انقباض آن انگشت کوچک از انگشت چهارم دور می‌شود
- خم کننده انگشت کوچک Flexor digiti minimi که با انقباض آن انگشت کوچک از مفصل متاکارپوفالانژیال خم می‌شود
- مقابل کننده انگشت کوچک Opponens digiti minimi موجب می‌شود انگشت کوچک به شست نزدیک شود
عضلات تنار
عضلات تنار عبارتند از:
- دور کننده کوتاه شست Abductor pollicis brevis زیر پوست ناحیه تنار قرار داشته و وظیفه آن اینست که شست را به کف دست عمود میکند
- نزدیک کننده شست Adductor pollicis شست را به کف دست نزدیک میکند
- خم کننده کوتاه شست Flexor pollicis brevis شست را از محل مفصل متاکارپوفالانژیال خم میکند
- مقابل کننده شست Opppnens pollicis شست را بلند کرده و در مقابل انگشت کوچک قرار میدهد
آناتومی رباط های دست
رباط ها نوار های بافتی محکمی هستند که در اطراف مفاصل وجود دارند دو سر آنها به استخوانهای دو طرف مفصل درست نزدیک به سطح مفصلی میچسبد و مانع از حرکت مفصل در جهات خاصی می‌شود.
در دو طرف هر کدام از مفاصل دست دو رباط جانبی یا لیگامان کلترال Collateral ligament وجود دارد که مانع از حرکت مفاصل در جهات جانبی میشوند. در سطح ولار یا کف دستی مفصل اینترفالانژیال پرکزیمال دست هم یک رباط قوی به نام ولار پلیت Volar plate وجود دارد که مانع از باز شدن بیش از حد مفصل می‌شود
ولار پلیت Volar plate قسمتی از کپسول مفصل بین انگشتان دست است که بسیار کلفت و محکم شده و مانع از برگشت بندهای انگشت به پشت می‌شود
آناتومی عروق
مهم ترین رگ های دست، رگ ها یا عروق رادیال و اولنار هستند. شریان رادیال در طرفی از دست قرار گرفته است که استخوان رادیوس قرار دارد و شریان اولنار هم در طرف استخوان اولنا است. شریان‌های رادیال و اولنار در کف دست در دو ناحیه به هم متصل میشوند و دو لوپ یا حلقه شریانی را تشکیل میدهند. یک حلقه سطحی و یک حلقه عمقی است.
از این حلقه شریانی عروقی منشاء میگیرند که در بین متاکارپ ها سیر میکنند و با رسیدن به بند پرگزیمال انگشت، هر کدام به دو شاخه تبدیل میشوند که در طرفین انگشتان مجاور تا انتهای انگشت طی طریق میکنند. به این شریان ها، شریان‌های انگشتی یا دیجیتال Digital artery میگویند
آناتومی اعصاب دست
سه عصب مهم اندام فوقانی بعد از عبور از مچ به دست میرسند. این سه عصب عبارتند از:
عصب رادیال Radial nerve
این عصب در سمت استخوان رادیوس یا زند زبرین است و موجب حس نیمه پرگزیمال سطح پشتی انگشتان شست، انگشت اشاره و انگشت وسطی و همچنین قسمتی از سطح پشتی دست که در مجاورت این انگشتان قرار دارد می‌شود.
اعصاب حسی این عصب در پشت دست به شاخه‌های کوچکتری تقسیم میشوند که در طرفین انگشت از قاعده آن به طرف انتها حرکت میکنند. کارکرد این عصب در دست حسی است و موجب فعالیت عضلات نمی‌شود.
عصب مدیان Median nerve
این عصب از داخل کانال مچ دست عبور کرده و به کف دست میرود سپس در آنجا به شاخه‌های حرکتی و حسی تقسیم می‌شود.
شاخه‌های حرکتی عصب مدیان به طرف عضلات تنار و لومبریکال رفته و عضلات اول و دوم لومبریکال و تعدادی از عضلات تنار را عصب دهی میکند. شاحه‌های حسی عصب مدیان هم به شاخه‌های متعددی تقسیم شده و به طرف انگشتان دست میروند.
از قاعده انگشت تا نوک انگشت نام عصب دیجیتال Digital nerve یا عصب انگشتی را به خود گرفته و موجب حس قسمت کف دستی انگشتان شست و سبابه و وسطی و نیمی از انگشت انگشتری می‌شود. در هر طرف سطح ولار انگشتان یک عصب دیجیتال عبور میکند.
عصب اولنار Ulnar nerve
این عصب از سطح ولار مچ دست و از روی رباط عرضی کف دست عبور میکند. عصب اولنار در سطح ولار مچ دست از داخل کانالی به نام گویان Guyon canal عبور کرده و سپس به شاخه‌های حسی و حرکتی تقسیم می‌شود.
شاخه‌های حرکتی آن به تمام عضلات هیپوتنار، تعدادی از عضلات تنار، تمامی عضلات بین استخوانی و عضلات لومبریکال ۳ و ۴ میروند. پس میبینیم که عمده عضلات دست به توسط عصب اولنار عصب دهی می‌شود.
در دست عصی مدیان بیشتر کارکرد حسی داشته و عصب اولنار کارکرد حرکتی دارد. شاخه‌های حسی عصب اولنار سطح ولار انگشت کوچک و نیمه داخلی انگشت انگشتری و قسمتی از کف دست که در مجاورت این انگشتان قرار دارد را حس میدهد.
رادیوگرافی دست
رادیوگرافی ساده یکی از مهم ترین راه‌های تصویربرداری است که با استفاده از آن پزشک معالج وضعیت استخوانهای دست را بررسی میکند. اولین تصویر رادیوگرافی از بدن انسان را ویلیام رونتگن در قرن نوزدهم از دست همسرش گرفت
بیماری‌های شایع
دردهای ناشی از درد دست می تواند به دلیل چندین بیماری بیماری‌های شایع دست ایجاد شود. از جمله سندرم تونل کارپال، سندرم تونل کوبیتال، انگشت ماشه، سندرم DeQuervain و سندرم.
هر یک از این شرایط دارای خصوصیات منحصر به فردی است اما منشاء آنها درد در دست یا بازو یا هر دو است.
سندرم تونل کارپ
سندرم تونل کارپ یک بیماری‌های شایع دست است که باعث فشار بر روی عصب مدیان مچ دست می شود، که می تواند با دیابت، آرتریت روماتوئید، برخی از بیماری‌های تیروئید، بارداری و نقرس همراه باشد. علائم سندرم تونل کارپال شامل درد، بی حسی و سوزن سوزن شدن است (که گاهی اوقات در شب نیز بدتر است)، گرفتن ضعیف و تمایل به رها کردن از موارد وجود سندرم تونل کارپ است. گاهی این بیماری بدون درمان با کاهش فشار از مچ دست از بین می رود.
درمان سندروم تونل کارپ
درمان غیر جراحی شامل تزریق اسپلینت و استروئید است، در حالی که درمان جراحی یک عمل سرپایی است که در آن رباط در بالای تونل قطع می شود و فشار بر روی عصب را کاهش می دهد. هیچ نوع توانبخشی رسمی لازم نیست و بیمار می تواند بلافاصله به کارهای سبک مراجعه کند.
آرتریت روماتوئید
در بزرگسالان در هر سنی ممکن است بروز پیدا کند. این بیماری معمولا در بین افراد ۴۰ تا ۶۰ ساله بروز پیدا می کند و این شیوع در زنان بیشتر از مردان است. برخی از انواع آرتریت ارثی و ژنتیکی هستند و اگر خانواده فرد به این بیماری دچار باشد، امکان ابتلا او نیز به این بیماری بیشتر است. تشخیص این بیماری از طریق معاینه دقیق مچ دست و مفاصل امکان پذیر است. به کمک تصویر برداری مثل اشعه ایکس و سایر آزمایشات و تصویر برداری ها تشخیص بیماری برای فوق تخصص ارتوپد دست میسر است.
سندرم تونل کوبیتال
سندرم تونل کوبیتال عصبی در آرنج است. علائم آن شامل درد، بی حسی و سوزن سوزن شدن است (که بعضی اوقات شب هنگام در انگشتان کوچک و حلقه ای بدتر می شود)، گرفتگی ضعیف و هدر رفتن عضلات در دست از دیگر علائم آن است.
درمان سندروم تونل کوبیتال
سندرم کوبیتال بیشتر زمان ها به شیوه‌های سنتی و معمول درمان می‌شود، مخصوصا اگر الکترومیوگرافی یا همان نوار عصب و عضله نشان بدهد که فشار وارد بر عصب اولنار اندک است. موارد خفیف سندرم تونل کوبیتال معمولا به درمان‌های فیزیکی جواب میدهند.
آرتروز انگشت شصت
از مشکلات شایع در مشکلات دست است. بیماران در قسمت پایینی شصت، احساس درد می کنند. این بیماری ممکن است با برخی شرایط پزشکی مانند روماتیسم مفاصل، نقرس و دیابت یا گرفتن شدید و مکرر رخ دهد اما در بیشتر موارد علت آن مشخص نیست. گزینه‌های درمانی غیر جراحی شامل داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن است. معمولا اگر نیاز به جراحی داشته باشد، نیازی به دوره نقاهت ندارد و بیمار اغلب می تواند به سرعت به کار سبک برگردد.
سندروم DeQuervain ‘s
سندرم DeQuervain، التهاب تاندون ها است که در قسمت مچ دست و در پایه انگشت شست قرار دارد. این تاندون ها شامل اکستانسورور گرده ای و برآمدگی گرده دراز است که سه مفاصل شست را گسترش می دهد. این بیماری ممکن است در اثر حرکات تکراری، تغییر در هورمون ها یا تورم ایجاد شود. اگرچه علت آن غالباً ناشناخته است. علائم آن شامل درد و تورم در پایه انگشت شست یا مچ است
آرتروز مچ دست
مچ دست دارای مفصل پیچیدهای است، در واقع از چندین مفاصل کوچک تشکیل شده است. در یک مچ سالم با محافظت غضروف ها، استخوان ها بر یکدیگر قرار می گیرند. آرتروز به این غضروف آسیب می رساند. با پیشرفت بیماری، ضایعات تدریجی غضروف به وجود می آید. بدون داشتن سطح مفصل صاف، استخوان ها در برابر یکدیگر ساییده می شوند و منجر به آسیب مفاصل می شوند که قابل ترمیم نیست
اگرچه امروزه درمانی برای ورم مفاصل وجود ندارد، اما گزینه‌های درمانی زیادی برای کمک به تسکین علائم توسط دکتر فوق تخصص ارتوپد دست وجود دارد. برخی از گزینه ها همچنین ممکن است پیشرفت آسیب های مفصل را کندتر کند. با درمان مناسب، بسیاری از افراد قادر به مدیریت علائم خود و فعال ماندن هستند.
سه نوع آرتروز مچ دست وجود دارد:
استئوآرتریت (Osteoarthritis)
آرتریت‌های التهابی (Inflammatory arthritis)
آرتریت پس از سانحه (Post-traumatic8 arthritis)
علائم آرتریت (التهاب مفاصل) مچ دست
- درد و سفتی در ناحیه مفصل و مفاصل متورم و دردناک
- خستگی شدید
- احساس ناخوشی
علائم التهاب مفاصل، با توجه به نوع آرتریت، متفاوت است.
علت آرتروز مچ دست، میتواند عوامل ژنتیکی و عفونت ویروسی و یا باکتریایی باشد. تغییرات هورمونی نیز می تواند از علائم آرتروز مچ دست باشد. آرتریت التهاب مفاصل پس از سانحه نیز در اثر تصادفات و ضربه ها ایجاد می شود.
درمان آرتروز مچ دست
درمان غیر جراحی شامل داروهای ضد التهاب، استفاده از گرما یا یخ، مهاربندی، جلوگیری از فعالیت های تحریک کننده یا تزریق استروئید است. جراحی توسط فوق تخصص ارتوپد دست شامل از بین بردن استخوان آرتریت و جایگزینی آن با تاندون است. به‌طورمعمول، این کار با به حداقل رساندن یا حذف تماس استخوان‌ها بر روی یکدیگر صورت می‌پذیرد.