دهان
دهان (به انگلیسی: mouth) دهانه‌ی حفره‌ای است که بین دو فک قرار دارد و زبان و دندان ها در آن مستقر هستند و غذا برای رسیدن به لوله‌ی گوارش باید ابتدا وارد آن شود.
آناتومی دهان
آناتومی یا ساختار دهانی بخش اولیه لوله گوارش بوده و نقطه ابتدایی حفره دهان از لب ها آغاز می شود و به حلق منتهی می گردد. حفره دهانی به دلیل این که بخش اولیه گوارشی می باشد، نقش مهمی در سلامت عمومی بدن دارد.
دهان انسان اعمال مختلفی مانند حرف زدن، خندیدن، چشیدن طعم غذا، جویدن، بلعیدن، گاز گرفتن، خمیازه کشیدن، … را انجام می دهد. از جمله مهمترین اعمال مهم دهان، نخستین مرحله در مسیر گوارش غذا یعنی خرد کردن و جویدن مواد غذایی و ترکیب کردن آن ها با بزاق می باشد.
در صورت ابتلا به بیماری های دهان باید به متخصص بیماری‌های دهان مراجعه نمود
ساختار دهان
فک بالا در دهان جزئی ثابت بوده و فاقد حرکت است اما فک پایین محرک بوده و باز و بسته می شود. حفره‌هایی درون استخوان‌های هر فک وجود دارید که وظیفه نگه داشتن ریشه دندان ها را بر عهده دارند. دندان ها داخل این حفره ها توسط الیاف اطراف دندان به استخوان های فک ها وصل شده اند. آناتومی یا ساختار دهان شامل:
- لب ها و گونه ها
- لثه ها
- کام دهان که شامل کام سخت و کام نرم می باشد
- زبان کوچک
- لوزه کامی
- دندان‌های نیش و پیش
- دندان‌های آسیاب بزرگ و کوچک
- غده‌های بزاقی
همه این موارد در سلامت و بهداشت کامل ساختار حفره دهانی و دندانی دخیل می باشند. از این رو لازم است که به طور دوره ای توسط متخصص بیماری های دهان معاینه صورت گیرد.
لب ها و گونه ها
لب ها و گونه ها در نگه داشتن غذا درون حفره‌های دهانی و محل جویدن نقش ایفا می کنند. همچنین در فرم دادن صحیح حروف برای ادای درست کلمه ها و تلفظ نیز نقش دارند. لب ها دارای میزان زیادی گیرنده‌های حسی می باشند که در تشخیص دما و حالت سطحی لقمه غذایی نقش ایفا می کنند.
کام
کام سقف دهان را شکل می دهد و حفره‌های دهان را از حفره بینی جدا می نماید. کام دارای دو بخش نرم و سخت می باشد. بخش قدامی یا دو سوم ابتدایی کام استخوانی است و از استخوان‌های ماگزیلا و استخوان کام درست شده است. یک سوم خلفی کام، از بافت همبندی و عضله ها تشکیل شده و کام نرم نام دارد.
در خلف کام، زبان کوچک قرار داشته و در هنگام بلعیدن کام نرم به بالا حرکت کرده تا غذا از حفره بینی دور شده و به طرف حلق هدایت گردد.
زبان
زبان فعال ترین عضله بدن بوده و نقش آن بر همه روشن است. چرخش غذا در دهان و کمک در ایجاد حروف و کلمه ها وظیفه اصلی آن است. در سطح زبان پرزهای زیادی وجود دارد که به دلیل این پرزها اولا اصطکاک بین غذا و زبان درست می شود و دوما مزه و طعم غذا برای آنالیز به مغز ارسال می شود.
دندان ها
دندان‌های شیری حدود ۲۰ عدد هستند. در یک فرد بالغ به طور معمول ۳۲ دندان مختلف در دهان وجود دارد. دندان ها شامل دندان‌های پیش، نیش، آسیاب بزرگ و کوچک می باشند که هر یک شکل خاص خودش را داشته و عملکرد مخصوص خود را در عمل جویدن غذا ایفا می کند.
به طور کلی دندان‌های پیشین برای بریدن، دندان‌های نیش برای تکه کردن و دندان‌های آسیا برای خرد نمودن لقمه شکل گرفته اند. جالب است بدانید که در انسان موقع جویدن یک لقمه معمولی، حدود ۶۰ کیلوگرم فشار توسط دندان‌های خلفی به غذای در حال جویدن وارد می گردد
دهان از لب ها شروع و به حلق ختم می شود. حفره دهانی شامل زبان کوچک و بزرگ، دندان ها، مجاری غدد بزاقی ماژور و مینور، لثه ها و بخشی از استخوان‌های فک می باشد.
حفره‌های درون استخوان فک
در درون استخوان هر فک حفره‌هایی وجود دارد که ریشه دندان ها در آن جای می گیرد. در این حفره ها دندان ها توسط الیاف دور دندان به استخوان فک متصل می گردند. روی بخشی از استخوان فک که در دهان می باشد و نیز اطراف بخشی از هر دندان را لثه احاطه می کند. به آن بخش از استخوان فک که زواید آلوئولار دارد؛ الیاف پریودنتال و بافت های پریودنتال اطلاق می شود.
بزاق دهان
بزاق مایعی شفاف است که توسط غدد بزاقی ترشح می‌شود. این مایع یکی از مهمترین عواملی است که تسهیل عمل بلع و چشایی را برعهده دارد. بخش عمده بزاق از آب تشکیل شده است. همچنین، این ماده حاوی مواد ارزشمندی است که به هضم غذا و استحکام دندان‌ها کمک می‌کنند.
ترشح بزاق
بافت‌های مخاطی دهان، بینی، زبان، لب‌ها و حتی حنجره توسط صدها غده بزاقی میکروسکوپی پوشیده شده‌اند. این غدد کوچک به آزادسازی بزاق و حفظ رطوبت حفره دهانی کمک می‌کنند. دهان و دندان (IJOS)، غدد بزاقی اصلی واقع در گونه‌ها، فک و زیر زبان عمده‌ترین بخش این ماده را تولید و ترشح کرده و آن را از طریق مجاری بزاق در دهان شما آزاد می‌کنند.
ترکیبات بزاق
براساس مطالعات، دهان یک فرد سالم روزانه ۶۰۰ میلی‌لیتر بزاق تولید می‌کند. ترکیبات بزاق دهان شامل ۹۹ درصد آب است. یک درصد باقی‌مانده نیز از مواد و ترکیباتی نظیر سدیم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، ایمونوگلوبین‌ها، پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و موسین‌ها تشکیل شده است.
انواع بیماری‌ها
زخم دهان
زخم‌های دهانی که به آن‌ها زخم‌های آفتی هم گفته می‌شود، ضایعات کوچک و کم عمقی هستند که در بافت نرم دهان و یا لثه‌ها ایجاد می‌شوند. برخلاف تبخال، این زخم‌ها روی لب‌های شما پدیدار نمی‌شوند و واگیردار هم نیستند. این زخم‌ها ممکن است درد داشته باشند و عمل خوردن و نوشیدن را برای شما سخت کنند.
زخم‌های دهانی معمولا بعد از یک الی دو هفته خود به خود خوب می‌شوند. در صورتی که اندازه زخم بزرگ است و بعد از دو هفته زخم بهبود نیافت، پیشنهاد می‌کنیم به دندانپزشک مراجعه کنید.
انواع زخم
زخم دهانی سه نوع مختلف دارد که نشانه‌های آن‌ها با هم متفاوت است.
زخم مینور
زخم دهان مینور اندازه‌ای بین ۳ تا ۱۰ میلیمتر دارند و بیشتر از دو نوع دیگر شایع است. این نوع زخم دهان طی ۱۰ تا ۱۴ روز درمان می‌شود و جای زخم باقی نمی‌ماند.
زخم ماژور
زخم دهان ماژور از زخم‌های مینور بزرگ‌تر و عمیق‌تر است. قطر این زخم‌ها بیشتر از ۱۰ میلیمتر است. خوب شدن این نوع زخم دهان ممکن است از چند هفته تا چند ماه طول بکشد و جای زخم آن باقی می‌ماند.
زخم هرپتی‌فرم
زخم‌های هرپتی‌فرم از زخم‌های کوچک متعدد در کنار هم تشکیل می‌شوند. قطر زخم‌ها بین ۲ تا ۳ میلیمتر است ولی ممکن است همزمان ۱۰۰ زخم به وجود بیایند. این نوع زخم دهان از خود اثری به جا نمی‌گذارد.
آفت (زخم دهان) در کودکان و نوزادان
دلیل دقیق ابتلای کودکان به آفت دهان یا همان زخم دهان مشخص نیست اما موارد زیر می‌تواند نقش مهمی در ابتلا به زخم دهان در کودکان و بیماری‌های دهانی ایفا کند.
- سیستم ایمنی ضعیف
- حساسیت به موادغذایی چون قهوه، شکلات، پنیر، آجیل و مرکبات
- استرس
- ویروس‌ها و باکتری‌ها
- آسیب به دهان
- تغذیه نامناسب
- برخی از داروها
زخم‌های ایجاد شده توسط ارتودنسی
آفت دهان معمولا برای اولین بار در افراد ۳ تا ۱۹ سال دیده می‌شود. این بیماری واگیردار نیست. آفت‌های دهانی که مدام بازگشت دارند ممکن است به دلیل بیماری سلیاک، بیماری‌های التهابی و یا عفونت‌های ناشی از ویروس HIV باشند.
نشانه‌های ابتلا به آفت دهان در کودکان
- نشانه‌های آفت دهان برای کودکان متفاوت است.
- زخم‌های دردناک در دهان، داخل لب‌ها، روی گونه‌ها یا روی زبان
- زخم‌های سفید یا خاکستری با مرز قرمز
- سختی در صحبت و غذا خوردن به دلیل وجود زخم‌ها
- تب نداشتن (در اکثر مواقع)
سرطان
سرطان دهان شامل سرطان‌های لب، بخش‌های داخلی دهان و حلق می‌شود. سرطان دهان از بیماری‌های دهانی خطرناک است ولی اگر به موقع تشخیص داده شود و درمان به درستی انجام پذیرد، احتمال مرگ در اثر این بیماری کاهش می‌یابد.
از مهمترین عوامل ایجاد این بیماری، مصرف دخانیات، الکل و ابتلا به HPV است. تخمین زده می‌شود که از ۱۰۰۰۰۰ نفر، ۴ نفر به سرطان‌های دهانی دچار می‌شوند. ولی میزان ابتلا به سرطان دهانی در نقاط مختلف جهان متفاوت است. سرطان دهان بیشتر در مردان و بزرگسالان اتفاق می‌افتد و با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز پیدا کند
نشانه‌های سرطان
معمول‌ترین نشانه‌های سرطان دهانی به شرح زیر هستند:
- ورم کردن لب، ایجاد برجستگی روی لب، ایجاد لکه روی لب، پوسته پوسته شدن لب و ایجاد نواحی فرسایش یافته روی لب، لثه‌ها و نواحی دیگر حفره دهانی
- ایجاد لکه‌های سفید یا قرمز در دهان
- خونریزی دهانی بی‌دلیل
- سر شدن یا احساس درد در هر بخشی از صورت، دهان یا گردن
- ایجاد زخم‌های مداوم صورت، گردن یا دهان که به راحتی خونریزی می‌کنند و در عرض ۲ هفته بهبود نمی‌یابند
- درد در ته حلق و حس کردن اینکه چیزی در آن گیر کرده است
- سختی در جویدن، قورت دادن، صحبت کردن یا حرکت دادن فک و زبان
- خشکی گلو، درد گلوی مستمر و یا تغییر در صدا
- گوش درد
- تغییر در جای دندان‌ها
- کاهش شدید وزن
در صورتی که هر یک از نشانه‌های بالا را در خود یا اطرافیان خود دیدید هرچه سریعتر از پزشک بیماری‌های دهان راهنمایی بگیرید
درمان سرطان
سرطان دهان مانند اکثر سرطان‌های دیگر درمان می‌شود. ابتدا غده سرطانی با جراحی برداشته می‌شود سپس به تشخیص پزشک پرتودرمانی یا شیمی درمانی صورت می‌گیرد تا سلول‌های سرطانی باقی مانده از بین بروند.
برفک دهان در کودکان و نوزادان
برفک دهان یک بیماری قارچی است که در داخل و اطراف دهان کودکان و نوزادان ایجاد می‌شود. تمامی نوزادان در سال اول زندگیشان دچار این نوع بیماری‌های دهانی می‌شوند پس لازم نیست خیلی نگران باشید.
تبخال
تبخال‌ها نوعی عفونت بسیار شایع هستند. آن‌ها تاول‌های ریز و پر از مایع روی لب و اطراف آن هستند و معمولا چندین تاول کنار هم قرار می‌گیرند و بیماری‌های دهانی را به وجود می‌آورند.
بعد از ترکیدن تاول‌ها، پوسته ایجاد می‌شود که تا چند روز باقی می‌ماند. جای زخم تبخال معمولاً طی دو تا سه هفته بدون اینکه جای زخم باقی بماند، بهبود می‌یابند.
بیماری‌های لثه
التهاب لثه یک نوع غیرمخرب از بیماری پریودنتال است که اگر به موقع به آن رسیدگی نشود می‌تواند پریودنتیت پیشرفت کند و در نهایت منجر به از دست دادن دندان شود.
علائم ابتلا به بیماری‌های لثه
در صورتی که این بیماری شدید نباشد، نشانه‌های آزاردهنده‌ای نخواهید داشت. نشانه‌های بیماری لثه و بیماری‌های دهانی می‌تواند یک یا چند مورد زیر باشد:
لثه‌هایی به رنگ قرمز روشن یا بنفش
لثه‌های حساس که به لمس‌شدن حساس شده‌اند
خون آمدن لثه هنگام مسواک‌زدن یا نخ دندان کشیدن
- بوی بد دهان
- التهاب یا تورم لثه
- عقب رفتن لثه‌ها
- لثه‌های نرم
درمان بیماری‌های لثه
اگر تشخیص به موقع انجام شود و درمان این بیماری سریع انجام شود، التهاب لثه می‌تواند درمان شود.
درمان شامل مراقبت توسط یک متخصص دندانپزشکی و انجام اقدامات توصیه شده توسط بیمار در خانه است.