زخم
زخم یا جراحت (به انگلیسی: wound) به آسیب دیدگی بافت زنده که به دلیل بریدگی، خراش، ضربه یا کوفتگی ایجاد شود، گفته می‌شود.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نشانه ها: | خون‌ریزی یا تراوش خون، سرخی، تورم، درد و حساسیت، حرارت، تب احتمالی همراه با عفونت، عدم امکان استفاده یا حرکت دادن ناحیه آسیب دیده، ترشح چرک، بوی بد (فقط در زخم های عفونی) |
| عوارض: | عفونت، التهاب، جای زخم، از دست دادن عملکرد |
| گونه ها: | زخم شریانی، زخم‌های وریدی، زخم‌های فشاری، زخم‌های دیابتی، زخم‌های تروماتیک، زخم‌های جراحی |
| علت(ها): | عمل جراحی، سوختگی حرارتی یا شیمیایی، دمای شدید (یخ زدگی)، تابش یا تشعشع |
| روش های درمان: | تمیز کردن و دبریدمان (Debridement)، پانسمان، دارو‌های موضعی، آنتی بیوتیک، جراحی، پیوند پوست، اکسیژن درمانی هیپرباریک (HBOT) |
زخم ها ممکن است بسته یا باز باشند. در یک زخم باز سطح پوست شکافته شده و خون‌ریزی ایجاد می‌شود. زخم‌ها ممکن است به دلایل گوناگونی ایجاد شوند.
انواع
بر اساس میزان آلودگی
- زخم پاکیزه: زخم پاکیزه در شرایطی ایجاد شده که هیچ گونه جسم خارجی و آلودگی وارد زخم نشده است. همچنین هیچ باکتری و میکروبی در محیط آن وجود ندارد. این زخم‌ها معمولا به سرعت بهبود می‌یابند؛ مگر در شرایط پزشکی خاص؛ مانند ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت یا مصرف برخی دارو‌ها.
- زخم آلوده: در زخم آلوده اجسام خارجی و میکرو ارگانیسم‌هایی مانند ویروس یا باکتری وجود دارند.
- زخم عفونی: در زخم عفونی، فعالیت و تکثیر پاتوژن‌ها (ویروس یا باکتری‌ها) سبب ایجاد عفونت می‌شود که نه تنها سطح پوست، بلکه لایه‌های زیرین آن را نیز درگیر کرده است. این عفونت، خود را با علائمی مانند ترشحات زرد یا سفید، ورم، قرمزی و درد نشان می‌دهد. در صورتی که عفونت بسیار گسترده باشد، ممکن است تب نیز ایجاد شود.
- زخم کولونیزه: در زخم های کولونیزه تعداد زیادی از میکرو ارگانیسم‌ها (مانند باکتری) وجود دارند و در محیط زخم فعالیت می‌کنند. اما عفونت وجود ندارد و وجود باکتری‌ها، مانع بهبود زخم نمی‌شود. در این حالت توده‌ای از پاتوژن‌ها در محل زخم دیده می‌شود.
انواع زخم‌های بسته
- کوفتگی یا خون مردگی: ضربه‌ای که به بدن وارد شده ولی سبب برش و شکافتگی جلدی نشود، می‌تواند سبب ایجاد زخم‌های بسته زیر پوستی شود. در این حالت، که به آن خون مردگی نیز می گویند، لایه‌های زیرین پوست از هم جدا شده و خون‌ریزی می‌کنند. این خون‌ریزی زیر پوستی به شکل کبودی روی پوست مشخص می‌شود.
- له شدگی: در صورتی که ضربه بسیار شدیدی به عضوی از بدن وارد شود، بافت‌های پوستی، چربی‌ها و عضلات دچار آسیب گسترده می‌شوند که به آن له شدگی می‌گویند. در این حالت زخم، لبه‌های مشخص و منظمی ندارد و خون‌ریزی شدید می‌باشد.
- زخم‌های ناشی از بیماری: گاهی بعضی بیماریها مانند سرطان پوست، سبب ایجاد زخم می‌شوند. گاهی نیز به دلیل بستری بودن بیمار به مدت طولانی و بی‌حرکت ماندن، زخم بستر ایجاد می‌شود.
انواع دیگر
- خراشیدگی: زخمی که در اثر خراشیدن یا مالیدن سطح پوست به سطحی ناهموار ایجاد می‌شود.
- برش: برشی که با یک جسم تیز مانند چاقو معمولی یا چاقوی جراحی ایجاد می‌شود.
- پارگی: بریدگی عمیقی که در اثر یک جسم تیز یا برنده ایجاد می‌شود که پوست را پاره می‌کند.
- سوراخ شدن: زخم ناشی از یک جسم نوک تیز مانند میخ یا سوزن.
- بریدگی: زخمی که در اثر جدا شدن پوست یا بافت از بدن ایجاد می‌شود.
- سوختگی: زخم ناشی از قرار گرفتن در معرض گرما، مواد شیمیایی، الکتریسیته یا تشعشعات.
- زخم فشاری: زخمی که در اثر فشار طولانی مدت بر روی پوست و بافت‌ها ایجاد می‌شود.
- زخم دیابتی: زخمی که در افراد دیابتی به دلیل گردش خون ضعیف و آسیب عصبی ایجاد می‌شود.
- زخم جراحی: زخمی که در نتیجه عمل جراحی ایجاد می‌شود.
علائم
علائم زخم، به محل زخم، عمق و عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. به طور کلی، زخم با درد، قرمزی، تورم، خون‌ریزی و از دست دادن یا اختلال در عملکرد ناحیه زخمی ظاهر می‌شوند. علائم ممکن است شامل تب، تخلیه چرک بدبو و گرما، به ویژه در موارد عفونت، باشد. علائم و نشانه‌های زیر اغلب با زخم همراه است:
- خون‌ریزی یا تراوش خون
- سرخی
- تورم
- درد و حساسیت
- حرارت
- تب احتمالی همراه با عفونت
- عدم امکان استفاده یا حرکت دادن ناحیه آسیب دیده
- ترشح چرک، بوی بد (فقط در زخم های عفونی)
علت
علت زخم اغلب تصادفات یا جراحات می‌باشند، اما می‌توانند یکی از دلایل زیر را داشته باشند:
- عمل جراحی
- سوختگی حرارتی یا شیمیایی
- دمای شدید (یخ زدگی)
- تابش یا تشعشع
عوارض
شایع‌ترین عوارض زخم عبارت‌اند از:
- عفونت: عفونت زخم با تخلیه چرک، بوی بد، تب، درد ضربان‌دار مبهم، تورم خفیف و گرما در محل زخم ظاهر می‌شود.
- التهاب: زخم‌های ملتهب داغ، قرمز، دردناک، متورم و به سختی قابل حرکت هستند.
- جای زخم: سلول‌های بازسازی شده دارای ویژگی‌های متفاوت و بافت فیبری هستند که می‌توانند زخم را التیام بخشند، اما ممکن است جای زخم باقی بگذارند.
- از دست دادن عملکرد: اگر یک عضو اصلی، رگ خونی یا عصب آسیب دیده باشد، می‌توانند ناتوان‌کننده و تهدیدکننده زندگی باشند. در هر صورت، در حالی که زخم هنوز تازه است یا در حال بهبود است، اندام یا ناحیه آسیب دیده عملکرد خود را از دست می‌دهد تا زمانی که تمام بافت از دست رفته یا آسیب دیده ترمیم شود.
روش‌های مراقبت از عوارض زخم
مراقبت از زخم برای جلوگیری از عفونت و سایر عوارض مورد نیاز است. در نتیجه عفونت زمان بیشتری برای التیام نیاز دارند و می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن سرایت کنند. برای جلوگیری از خطر عفونت، لازم است اقدامات زیر را انجام دهید:
- بلافاصله محل زخم را با آب و صابون تمیز نمایید.
- زخم را با باند یا گاز بپوشانید.
- باند یا گاز را هر روز یا هر زمان که خیس یا کثیف شد، عوض کنید.
- مطمئن شوید که زخم حداقل در ۲۴ ساعت اول تمیز و خشک است.
- قبل و بعد از درمان زخم، دست‌ها را با صابون و آب بشویید.
زخم‌های جزئی مانند برش‌های کوچک معمولا به درمان خاصی نیاز ندارند، بنابراین می‌توانید خودتان درمان کنید. مراقبت از زخم بر توقف خون‌ریزی، تمیز کردن و محافظت از آن در برابر خطر عفونت متمرکز است.
تشخیص و ارزیابی
تشخیص و ارزیابی انواع زخم برای مدیریت مؤثر زخم ضروری است. تشخیص و ارزیابی مناسب می‌تواند به متخصص زخم کمک کند تا علل زمینه‌ای ایجاد زخم را شناسایی کند، بهترین گزینه‌های درمانی را تعیین کرده و از عوارض جلوگیری کند.
اولین قدم در تشخیص و ارزیابی انواع زخم، انجام یک معاینه فیزیکی کامل، از جمله بررسی تاریخچه پزشکی بیمار است.
پزشک زخم را بررسی می‌کند و اندازه، عمق و محل آن را ارزیابی می‌کند. پزشک همچنین به دنبال علائم عفونت، التهاب یا سایر عوارض خواهند بود.
انواع مختلفی از زخم وجود دارد، از جمله:
هر نوع زخم نیاز به رویکرد درمانی خاصی دارد و تشخیص دقیق برای مدیریت مؤثر زخم ضروری است. پزشک همچنین ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس یا اسکن MRI برای ارزیابی زخم و ساختار‌های زیرین آن استفاده کند.
علاوه بر تشخیص و ارزیابی، نظارت و ارزیابی مداوم برای مدیریت موفق زخم بسیار مهم است.
به طور کلی، تشخیص و ارزیابی مناسب انواع زخم برای مدیریت مؤثر زخم ضروری است. پزشک متخصص باید از یک رویکرد جامع برای تشخیص و ارزیابی زخم‌ها، با در نظر گرفتن سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری بیمار، برای تعیین بهترین گزینه‌های درمانی استفاده کنند.
درمان
گزینه‌های درمانی برای انواع زخم‌ها به نوع و شدت زخم بستگی دارد. برخی از گزینه‌های درمانی رایج شامل موارد زیر است:
تمیز کردن و دبریدمان (Debridement)
زخم‌ها تمیز می‌شوند و بافت مرده برداشته می‌شود (دبریدمان) تا بهبود یابد.
پانسمان
زخم‌ها را با پانسمان‌های مناسب می‌پوشانند تا از آسیب بیشتر محافظت کنند و سبب بهبودی شوند.
دارو‌های موضعی
دارو‌های ضد باکتری یا ترمیم کننده زخم، روی زخم زده می‌شود.
آنتی بیوتیک
آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان و پیشگیری از عفونت زخم استفاده می‌شوند.
جراحی
در برخی موارد ممکن است برای ترمیم یا بازسازی زخم نیاز به جراحی باشد.
پیوند پوست
از پیوند پوست برای پوشاندن زخم‌هایی استفاده می‌شود که خیلی بزرگ هستند و به خودی خود بهبود نمی‌یابند.
اکسیژن درمانی هیپرباریک (HBOT)
شامل تنفس اکسیژن خالص در یک محفظه تحت فشار برای ترویج بهبود زخم است.