کعبه
کعبه یا بیت العتیق بنایی در میان مسجدالحرام در شهر مکه و کشور عربستان واقع است که مقدس‌ترین مکان دین مبین اسلام محسوب شده،است و قبله‌گاه عاشقان و شیفتگان معبود است و نام آن اشاره به چهارگوش بودن این سازه است.
خانه کعبه توسط ابراهیم و پسرش اسماعیل ساخته شده است و البته طبق آیه ای از قرآن ابتدا توسط ملائکه و سپس حضرت آدم ساخته شده و حضرت ابراهیم و اسماعیل آن را بازسازی کرده اند.
ساختار کعبه
کعبه بنایی مکعبی شکل است که از سنگ‌های سیاه و سخت است. این سنگ‌ها که از سال 1040 قمری تا به امروز بر جای مانده، از کوه‌های مکه به ویژه جبل الکعبه در محله شُبَیکه گرفته شده است سنگ‌ها اندازه‌های مختلف دارند به طوری که بزرگترین آنها با طول و عرض و ارتفاع 190، 50 و 28 سانتیمتر و کوچکترین آنها با طول و عرض 50 و 40 سانتیمتر است.پایه‌ها کعبه از سرب مذاب و مستحکم و استوار ساخته شده است
چهار زاویه کعبه به چهار «رکن» شهرت دارد، هرگاه واژه رکن بدون پسوند به کار رود مقصود از آن رکنی است که حجرالاسود در آن است. مسیر طواف از رکن حجرالاسود آغاز می‌شود سپس به رکن عراقی می‌رسد، پس از آن به رکن شامی و سپس به رکن یمانی و آنگاه باز به رکن حجرالاسود می‌رسد.در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که «رکن یمانی دری از درهای بهشت است و از روزی که گشوده شده، بسته نشده است.» همچنین رکن یمانی از بخشهایی است که دعا در آنجا به اجابت می‌رسد.(اصول کافی)محلی که برای فاطمه بنت اسد(س) شکافته شد تا به درون کعبه رود و فرزندش علی بن ابی طالب را به دنیا آورد، در کنار رکن یمانی بوده است.
مشخصات هندسی کعبه
- طول ضلع در کعبه؛ یعنی از رکن حجر اسود تا رکن عراقی: ۱۱٫۶۸ متر
- طول رکن عراقی تا شامی، سمتی که حجر اسماعیل در آن قرار دارد: ۹٫۹۰ متر
- طول رکن شامی تا رکن یمانی: ۱۲٫۰۴ متر
- طول رکن یمانی تا رکن اسود: ۱۰٫۱۸ متر
پس از اسلام
کعبه در دوران بعد از اسلام چهار بار به طور کلی ویران شده است. در دوره بعد از اسلام کعبه چهار بار به کلی ویران شده و از نو بنا شده است. دو بار اول به سده اول هجری بر می گردد. در جریان جنگ هایی که بین امویان و عبدالله بن زبیر فرماندار وقت مکه صورت می گرفت کعبه دو بار ویران شد.
بار اول آتش گرفت و بار دوم توسط سپاهیان حجاج بن یوسف با منجنیق سنگ باران شد. سومین تخریب مکه به ۹۳۰ میلادی بر می گردد که قرامطه- که از شیعیان اسماعیلی بودند- به مکه حمله کردند و حجاج را قتل عام کردند و چاه زمزم را با جنازه‌های کشتگان پر کردند. آنان حجرالاسود را ربودند و با خود به احسا- در شرق عربستان- بردند. تخریب چهارم کعبه در نتیجه سیلی بود که در سال ۱۶۲۹ میلادی رخ داد. پس از آن سلطان مراد چهارم ساختمان کعبه را با سنگ های گرانیتی از نو بنا کرد که این ساختمان تا عصر حاضر به جا مانده است.
بنا به روایت برخی تاریخ نگاران ساختمان کعبه ده بار بنا شده است: بنیان الملائکه، بنیان آدم، بنیان شیث، بنیان ابراهیم و پسرش اسماعیل، بنیان العمالقه، بنیان جرهم، بنیان مضر، بنیان قریش، بنیان عبدالله ابن‌زبیر، بنیان حجاج ابن یوسف الثقفی.
دلیل پرده انداختن بر روی کعبه
بر روی کعبه پوششی سیاه رنگ وجود دارد که به آن «پرده کعبه» یا «جامه کعبه» (به عربی: کسوة الکعبه) گویند. نخستین کسی که خانه کعبه را پرده پوشانید تُبع حمیری پادشاه یمن بود. حضرت علی نیز همه ساله از عراق برای کعبه پرده‌ای می‌فرستاد. چون مهدی عباسی به خلافت رسید خادمان کعبه از انبوهی پرده‌ها بر روی کعبه شکایت کردند و گفتند بیم آن می‌رود که خانه صدمه ببیند. مهدی عباسی خلیفه مسلمین دستور داد پرده‌ها را بردارند و تنها یک پرده بر آن بگذارند و سالی یک بار آن را عوض کنند این سنت تا به امروز ادامه دارد. و بر آن آیه‌هایی از قرآن قلاب دوزی شده‌است.
اماکن مختلف کعبه
درب کعبه
پیش از بنای قریش، کعبه دو در داشته است: یکی در ناحیه شرقی (محل در کنونی) و دیگری در ناحیه غربی که از یکی وارد و از دیگری خارج می‌شدند؛ اما قریش تنها در ناحیه شرقی آن دری نصب کرد. بعدها عبدالله ابن زبیر در دیگر را گشود که به وسیله حجاج بن یوسف بسته شد و اکنون همان یک در باقی مانده است. این در تا به حال چندین بار عوض شده است و در سال (۱۳۹۸ قمری) به دستور خالد بن عبدالعزیز در جدیدی ساخته و نصب شد. ساختمان کعبه نیز از سال (۱۰۴۰قمری) تا سده اخیر تعمیر نشده بود؛ ولی در سال (۱۳۷۷ قمری) و سپس (۱۴۱۷ قمری) به دستور سعود بن عبدالعزیز و فهد بن عبدالعزیز در آن تعمیراتی صورت گرفت.
سقف کعبه، دو سقفی است که با سه‌پایه چوبی که در میانه آن در یک ردیف قرار گرفته است نگهداری می‌شود. اطراف آن سنگ‌های مرمر نصب شده و در کنار آن پلکانی قرار دارد که برای رسیدن به سقف بالایی تعبیه شده‌است.
در حال حاضر درب ورودی کعبه در ارتفاع ۲ متر بالاتر از سطح زمین و در دیواره شمال شرقی کعبه قرار دارد.
آخرین درب کعبه به وزن ۳۰۰ کیلوگرم از جنس طلای خالص توسط احمد بن ابراهیم بدر ساخته و در سال ۱۹۷۹ میلادی جایگزین درب قبلی شده‌است.
حجر الاسود
حجرالاسود در ركن شرقي به ارتفاع يك و نيم متر از زمين قرار گرفته، سنگي است سياه مايل به سرخي، بيضي شكل به قطر 30 سانتي متر كه در آن نقطه هاي قرمز ديده مي شود و در پوششي از نقره قرار گرفته است. و در ركن شرقي كنار در كعبه قرار دارد. استلام و بوسيدن آن نيز سفارش شده است. امام صادق (ع) مي فرمايد:«كسي كه با حجرالاسود مصافحه كند مانند آن است كه با خدا مصافحه كرده باشد». رسول خدا (ص) فرمودند: « اين سنگ در آغاز از كاغذ هم سفيدتر بود. وليكن گناهاني كه فرزندان آدم انجام دادند آنرا سياه كرد. رسول خدا و همه ائمه (ع) در حج و عمره آن را مي بوسيدند و به آن دست مي كشيدند.
ملتزم
قسمتی از دیوار و پایین دیوار کعبه را، که در یک سوی آن حجرالاسود و در سوی دیگرش باب کعبه قرار دارد، «ملتزم» می‌نامند. این محل را از آن روی ملتزم می‌نامند که مردم در آن قسمت می‌ایستند و به دیوار ملتزم شده، می‌چسبند و دعا می‌خوانند
مقام ابراهیم
سنگی به طول و عرض ۴۰ سانتیمتر و بلندی تقریبی ۵۰ سانتیمتر است مقابل در کعبه که حضرت ابراهیم هنگام ساختن کعبه بر روی آن می‌ایستاد. بر روی این سنگ، اثر پای ابراهیم مشخص است اما اثری از انگشتان او نیست. از زمان مهدی عباسی بدین سو، این سنگ با طلا پوشانده شد و در محفظه‌ای قرار گرفت تا آسیب نبیند. حج‌گزاران پس از طواف واجب، باید در پشت مقام ابراهیم، ۲ رکعت نماز طواف به جای آورند. نماز طواف نساء نیز پشت مقام ابراهیم خوانده می‌شود.
مستجار
محلی در پشت درب کعبه، کمی مانده به رکن یمانی، مقابل ملتزم و در سوی دیگر کعبه، دیوار کنار رکن یمانی را «مستجار» می‌نامند. «جار» به معنای همسایه و مستجار به معنای پناه بردن به همجوار و به صورت کلی‌تر «پناه بردن» است. این مکان نیز در اعتقاد مسلمانان از مکان‌های پذیرفته شدن دعاست. زمانی که خانه کعبه دو در داشت، درب دیگر آن در کنار مستجار بود که بسته شد.
شاذروان
شاذروان همان برآمدگی‌هایی است که در اطراف کعبه قرار دارد و آن بخشی از کعبه است که توسط قریش از ساختمان کعبه کاسته شد و اکنون همانند پوششی اطراف خانه را در برگرفته‌است. شاذروانِ کنونی از ساخته‌های سلطان مراد چهارم در هنگام ساختمان کعبه است. زمانی که در بازسازی‌های کعبه، ابعاد خانه قدری کوچک‌تر از بنای ابراهیمی آن شد، برای حفظ ابعاد اصلی، فضای عقب‌نشینی شده را با ساخت سکویی کم ارتفاع علامت‌گذاری کردند که «شاذَروان» نامیده شد و چون ملاک در طواف، حدّ اصلی کعبه است، فقها برای حصول شرط خروج طواف‌گزار از کعبه، طواف بر روی شاذروان را صحیح نمی‌دانند.
میزاب یا ناودان رحمت
قسمتی است بر پشت بام کعبه در قسمت شمال که به سمت حِجر کشیده شده است. میزاب لوله‌ای از جنس طلا برای هدایت آب‌های پشتبام به پایین است. اولین بار قبیله قریش برای کعبه میزاب قرار داد. به اعتقاد مسلمانان، اینجا مدفن اسماعیل و مادرش هاجر و بسیاری از پیامبران است.
در روایتى از نبى مکرم اسلام (صلى الله علیه وآله) آمده است که فرمودند:«ما مِنْ أحد یَدْعُوا تَحْت الْمیزابِ، الاّ استجیب له»، «کسى نیست که در زیر ناودان دعایى کند و خداوند دعاى او را به مرحله استجابت و قبولى نرساند.
حجراسماعیل
یکی از نقاطی که در اطراف خانه خدا از فضیلت بیشتری برخوردار است محدوده ای به نام حجر اسماعیل، فضایی بین رکن عراقی و رکن غربی میان کعبه است که زیر آن محل دفن حضرت هاجر بود و امروزه به حالت نیم دایره مشخص است و زائران در زمان طواف آن را نیز طواف می کنند و نمی توانند وارد این نیم دایره و محدوده شوند.
حجر اسماعیل به عقیده مسلمانان، یادگار زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) و هاجر و محل دفن آن بانوی بزرگوار است. بعد از فوت حضرت هاجر و دفن ایشان در این مکان به خاطر این که مردم روی قبر او پا می گذاشتند حضرت اسماعیل به احترام قبر مادر دیواره ای را برروی قبر بنا کرد تا این که مردم از فاصله دورتری نسبت به خانه خدا، طواف کنند و روی قبر مادرش پا نگذارند
در باره تعداد انبیاء الهی که در اطراف خانه کعبه مدفون هستند، شاید نتوان به طور دقیق اظهار نظر کرد چون چیزی به طور دقیق ذکر نشده است اما به عنوان مثال براساس روایتی در بحارالانوار" از رکن یمانی تا رکن حجرالاسود در کنار خانه خدا 70 پیامبر و نبی الهی مدفون هستند" همچنین براساس روایتی دیگر از این کتاب " داخل حجر اسماعیل همان نقطه ای که به صورت نیم دایره در حال حاضر موجود است و زیر ناودان طلای بیت خدا محسوب می شود، 70 پیامبر دیگر از جمله حضرت اسماعیل (ع)، دختران آنحضرت و حضرت هاجر(س) مدفون هستند. براساس روایتی از واقدی از علمای اهل سنت نیز" از رکن حجرالاسود تا چاه زمزم ومقام ابراهیم و حجر اسماعیل 99 پیامبر الهی دفن شده اند.در روایت دیگری اینگونه نقل شده که حضرت یعقوب(ع) پدر بزرگوار حضرت یوسف (ع) مقابل باب کعبه در منطقه حطیم مدفون شده است.
همچنین بنا به روایت اهل سنت اکثر انبیاء بنی اسرائیل در اطراف خانه خدا دفن شده اند، لذا معلوم می شود که نقطه به نقطه این مکان مقدس مملو از قبور و اجساد مطهر انبیاء الهی است.