ریال
ریال واحد پول رسمی ایران است که به اختصار با علامت "ریال" یا "IRR" در بازارهای مالی نمایش داده می‌شود. در زمان ایجاد به ۱۰۰ دینار تقسیم می‌شده است. اما چون ریال یکای بسیار کم‌ارزشی شده بود، تقسیمات آن در حسابداری به‌کار نمی‌رفت. تا زمان کنار گذاشتن رسمی تومان در سال ۱۳۰۸ (زمان رضاشاه پهلوی) و انتخاب ریال به‌عنوان یکای پول رسمی کشور، کماکان تومان (برابر با ۱۰﷼) برای حساب کردن بکار می‌رود.
بر اساس استاندارد ایزو ۴۲۱۷، ریال ایران با علامت اختصاری IRR در معاملات جهانی نشان داده می‌شود. استاندارد یونی‌کد برای ریال، نویسهٔ سازگاری «نشان ریال» به‌شکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده است.
طبق مادهٔ یک قانون پولی و بانکی کشور، واحد پول ایران ریال است که برابر با صد دینار و معادل دویست و پنج میلیاردیم (۰٫۰۰۰۰۰۰۲۰۵) گرم طلای خالص می‌باشد. اسکناس‌های رایج ایران شامل ۱۰٬۰۰۰، ۲۰٬۰۰۰، ۵۰٬۰۰۰ و ۱۰۰٬۰۰۰ ریالی هستند و سه نوع اسکناس به شکل ایران‌چک به ارزش ۵۰۰٬۰۰۰، ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ و ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ ریالی و سکه‌های رایج نیز ۲۵۰، ۵۰۰، ۱٬۰۰۰، ۲٬۰۰۰ و ۵٬۰۰۰ ریالی می‌باشند.
تاریخچه
ریال، به عنوان یک سکه جهانی که معادل ۱۲۵۰ دینار یا یک‌هشتم تومان ارزش داشت، برای اولین بار در سال ۱۱۷۶ خورشیدی مورد استفاده قرار گرفت. پس از اینکه در سال ۱۲۰۳ از گردش خارج شد، به جای آن قران که معادل هزار دینار (یک‌دهم تومان) بود، معرفی گردید. این تغییر واحد پولی، ایران را وارد نظام اعشاری کرد.
در دوران محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴ هـ. ق)، واحد پول ایران از سکه‌های نقره‌ای و معادل ۱۲۵۰ دینار بود. در اواخر دوره قاجاریه، این واحد برابر با یک قران و پنج شاهی بود.
از سدهٔ هفتم هجری تا اوایل حکومت پهلوی، واحد پول ایران دینار بود. تومان به عنوان واحد شمارش دینار و معادل ده قران یا ده‌هزار دینار بود. در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ (۱۹۳۲ میلادی)، بر اساس قانون تعیین واحد و مقیاسِ پولِ قانونیِ ایران، ریال به‌جای قران و با وزن خالصِ ۰٫۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلا انتخاب شد و به صد دینار جدید تقسیم می‌شد. با این حال، ریال در میان مردم مقبولیت پیدا نکرد و ایرانیان ۱۰ ریال را معادل یک تومان فرض کردند. بنابراین، واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) بیشتر مورد استفاده قرار گرفتند و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاوره مردم کاربردی نداشتند. حتی در میان رسانه‌ها و مقامات ایران، استفاده از تومان رایج‌تر است. قبل از تبدیل واحدهای پولی به سیستم اعشاری در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، سکه‌ها و واحدهای پولی که در جدول زیر آمده‌اند، مورد استفاده بودند و برخی از این اصطلاحات هنوز در زبان و ضرب‌المثل‌های ایرانی به کار می‌روند.
ریال در سایر کشورها
واحد پول "ریال" در چندین کشور دیگر نیز استفاده می‌شود، هرچند هر یک از این کشورها تاریخچه و ویژگی‌های خاص خود را دارند. مهم‌ترین کشورهای دیگری که از ریال به عنوان واحد پول خود استفاده می‌کنند عبارتند از:
ریال عربستان سعودی (SAR)
ریال عربستان سعودی واحد پول رسمی کشور عربستان سعودی است. هر ریال به 100 هلله تقسیم می‌شود. بانک مرکزی عربستان سعودی، "مؤسسه پولی عربستان" (SAMA)، مسئولیت انتشار و نظارت بر ریال را بر عهده دارد. ریال عربستان از زمان تشکیل کشور عربستان سعودی در سال 1932 به عنوان واحد پول رسمی معرفی شد. این واحد پولی به دلیل ذخایر عظیم نفتی کشور و نقش کلیدی آن در اقتصاد جهانی، از ثبات نسبی برخوردار است.
ریال عمان (OMR)
ریال عمان واحد پول رسمی سلطنت عمان است و هر ریال به 1000 بیسه تقسیم می‌شود. بانک مرکزی عمان مسئولیت انتشار ریال عمان را بر عهده دارد. ریال عمان یکی از قوی‌ترین ارزهای جهان از لحاظ ارزش نسبت به دلار آمریکاست. این واحد پولی در سال 1970 به جای "روپیه خلیج" معرفی شد و به دلیل اقتصاد قوی و ذخایر نفتی عمان از ارزش بالایی برخوردار است.
ریال قطر (QAR)
ریال قطر واحد پول رسمی کشور قطر است و هر ریال به 100 درهم تقسیم می‌شود. بانک مرکزی قطر وظیفه انتشار و مدیریت ریال قطر را بر عهده دارد. این واحد پولی در سال 1966 پس از قطع روابط پولی با روپیه هند و معرفی دینار بحرین به عنوان واحد پول موقت، به کار گرفته شد. اقتصاد قوی و منابع عظیم گازی قطر نقش مهمی در تثبیت ارزش ریال قطر دارند.
ریال یمن (YER)
ریال یمن واحد پول رسمی کشور یمن است و هر ریال به 100 فلس تقسیم می‌شود. بانک مرکزی یمن مسئولیت انتشار و مدیریت ریال یمن را بر عهده دارد. تاریخچه استفاده از ریال در یمن به سال 1990 و وحدت یمن شمالی و جنوبی برمی‌گردد. در سال‌های اخیر، به دلیل ناآرامی‌های سیاسی و اقتصادی، ارزش ریال یمن دچار کاهش شدیدی شده است.
تغییرات ارزش
ارزش ریال در طول تاریخ، تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده است. به ویژه در سال‌های اخیر، ارزش ریال به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی داخلی، کاهش چشمگیری یافته است. این کاهش ارزش منجر به افزایش نرخ تورم و کاهش قدرت خرید مردم شده است.
اسکناس‌ها و سکه‌ها
اسکناس‌ها و سکه‌های ریال در ایران در واحدهای مختلفی ضرب می‌شوند. اولین سکه‌های ریال (سری دوم ریال در دستگاه اعشاری)، سکه‌های ۱، ۲، ۵، ۱۰ و ۲۵ دینار، نیم، ۱، ۲ و ۵ ریال، بر روی نقره ضرب شدند. سکه‌های طلا که در دوران پهلوی تعیین شدند و انتشار یافتند برای اولین بار ۱۰۰ ریال ارزش‌گذاری شدند. بانک مرکزی ایران مسئولیت چاپ و انتشار اسکناس‌ها و ضرب سکه‌های ریال را بر عهده دارد. اسکناس‌های رایج شامل 1000، 2000، 5000، 10000، 20000، 50000 و 100000 ریالی هستند. سکه‌های رایج نیز شامل 1000، 2000 و 5000 ریالی می‌شوند.
نرخ برابری ریال و طلا
نرخ ریال از ابتدای پیدایش این واحد پولی تا فروردین 1403 طبق آنچه در قوانین این دوره درج شده:
| سال (خورشیدی) | معادل گرم طلای خالص به ازای یک ریال | ارزش یک گرم طلا (ریال) |
|---|---|---|
| ۱۳۰۸ | ۰/۳۶۶۱۱۹۱ | ۲/۷۳ |
| ۱۳۱۰ | ۰/۰۷۳۳۲۲۳۸۲ | ۱۳/۶۵ |
| ۱۳۲۰ | ۰/۰۲۷۵۵۵۷ | ۳۶/۲۹ |
| ۱۳۳۶ | ۰/۰۱۱۷۳۱۶ | ۸۵/۲۳ |
| ۱۳۳۹ | ۰/۰۱۱۷۲۱۶ | ۸۵/۲۲ |
| ۱۳۵۰ | ۰/۰۱۰۸۰۵۵ | ۹۲/۵۴ |
| 1395 | ۰/۰۰۰۰۰۰۸۸ | ۱٬۱۳۰٬۰۰۰ |
| 1398 | ۰/۰۰۰۰۰۰۱۷ | ۵٬۶۷۹٬۰۰۰ |
| ۱۳۹۹ | ۰/۰۰۰۰۰۰۰۶۸ | ۱۴٬۴۷۰٬۰۰۰ |
| ۱۴۰۱ | ۰/۰۰۰۰۰۰۰۴۶ | ۲۱٬۷۰۴٬۰۰۰ |
| فروردین ۱۴۰۳ | ۰/۰۰۰۰۰۰۰۳ | ۳۴٬۷۴۸٬۰۰۰ |
ارز دیجیتال "ریال"
در راستای تحولات جدید در نظام پولی ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اقدام به راه‌اندازی ارز دیجیتال "ریال" کرده است. این ارز دیجیتال، که به عنوان یک ابزار نوین پرداخت و مبادله طراحی شده، هدفش افزایش شفافیت و کارآیی در تراکنش‌های مالی و کاهش هزینه‌های اجرایی است. ارز دیجیتال ریال به صورت متمرکز و تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می‌کند و به منظور مقابله با چالش‌های اقتصادی نظیر تورم و کاهش ارزش پول ملی، و همچنین تسهیل در دسترسی به خدمات مالی و بانکی در سراسر کشور، ارائه شده است. این حرکت به عنوان بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای دیجیتالی کردن اقتصاد و کاهش وابستگی به پول نقد فیزیکی، بازتابی از روند جهانی پذیرش فناوری‌های نوین مالی است.
نقش ریال در اقتصاد
تأثیر بر زندگی روزمره
ریال به عنوان واحد پولی رسمی ایران، نقش بسیار مهمی در اقتصاد و زندگی روزمره مردم دارد. قیمت کالاها و خدمات، حقوق و دستمزدها، و تمامی معاملات مالی در کشور بر اساس ریال انجام می‌شود. بنابراین، تغییرات در ارزش ریال می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشد.
سیاست‌های پولی
بانک مرکزی ایران، به عنوان مسئول اصلی سیاست‌های پولی کشور، نقش مهمی در کنترل و مدیریت ارزش ریال دارد. این نهاد با استفاده از ابزارهای مختلف مانند تغییر نرخ بهره، کنترل عرضه پول و مدیریت نرخ ارز، سعی در حفظ ارزش ریال و کنترل تورم دارد.