یمن
یمن (به عربی: ٱلْیَمَن) با نام رسمی جمهوری یمن کشوری مستقل در غرب آسیا است. این کشور در جنوب شبه‌جزیره عربستان واقع شده و با عربستان سعودی در شمال، عمان در شمال شرق مرز مشترک دارد. همچنین از طریق دریاهای حاشیه‌ای اقیانوس هند شامل دریای سرخ و خلیج عدن با اریتره، جیبوتی و سومالی در شاخ آفریقا مرز دریایی دارد. یمن با وسعتی تقریباً ۵۲۸ هزار کیلومتر مربع و خط ساحلی حدود ۲۰۰۰ کیلومتر، دومین کشور پهناور در شبه‌جزیره عربستان است. صنعا پایتخت قانونی و بزرگترین شهر یمن به شمار می‌رود. جمعیت یمن طبق برآوردها حدود ۳۴.۷ میلیون نفر است که اکثراً عرب و مسلمان هستند. یمن عضو اتحادیه عرب، سازمان ملل متحد، جنبش عدم تعهد و سازمان همکاری‌های اسلامی است.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری یمن |
| شعار: | خدا، میهن، انقلاب، وحدت |
| پایتخت: | صنعا (تحت کنترل حوثی‌ها)، عدن (پایتخت در تبعید) |
| زبان(های) رسمی: | عربی |
| دین(ها): | اسلام 99.1% (سنی 65%، شیعه 35%) |
| حکومت: | جمهوری ریاستی متمرکز (مورد اختلاف) |
| مساحت: | 530,000 کیلومتر مربع |
| جمعیت: | 34,449,825 نفر (2023) |
| شاخص توسعه انسانی: | 0.455 |
| واحد پول: | ریال یمن |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی 3+ |
| پیش‌شماره تلفنی: | 967+ |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | YE |
| دامنه سطح‌بالا: | ye. |
تاریخ
یمن به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود، بیش از ۷۰۰۰ سال در مسیر تلاقی تمدن‌های بسیاری قرار داشته است. در سال ۱۲۰۰ قبل از میلاد، سَبئی‌ها یک پادشاهی تجاری پررونق را تشکیل دادند که مناطقی از اتیوپی و اریتره امروزی را نیز در بر می‌گرفت. در سال ۲۷۵ پس از میلاد، حکومت حمیریان بخش زیادی از خاک یمن امروزی را شامل می‌شد و تحت تأثیر یهودیت قرار داشت. مسیحیت در قرن چهارم وارد یمن شد و پس از آن اسلام در قرن هفتم به سرعت در این کشور گسترش یافت. نیروهای یمنی نقش مهمی در فتح‌های اولیه مسلمانان ایفا کردند. سلسله‌های مختلفی بین قرن‌های نهم و شانزدهم میلادی در یمن ظهور کردند.
در طول قرن نوزدهم، این کشور بین امپراتوری عثمانی و بریتانیا تقسیم شده بود. پس از جنگ جهانی اول، پادشاهی متوکلی یمن تأسیس شد که در سال ۱۹۶۲ به دنبال یک کودتا به جمهوری عربی یمن (یمن شمالی) تبدیل گردید. در سال ۱۹۶۷، مستعمره عدن تحت‌الحمایه بریتانیا به جمهوری خلق دموکراتیک یمن (یمن جنوبی) تبدیل شد که اولین و تنها کشور رسماً سوسیالیست در جهان عرب به‌شمار می‌رفت. در سال ۱۹۹۰، دو کشور یمنی برای تشکیل جمهوری مدرن یمن (الجمهوریه الیمنیه) متحد شدند. علی عبدالله صالح تا زمان استعفای خود در سال ۲۰۱۲ در پی بهار عربی، به‌عنوان اولین رئیس جمهور شناخته می‌شد.
از سال ۲۰۱۱، یمن درگیر یک بحران سیاسی شد که با اعتراضات خیابانی علیه فقر، بیکاری، فساد و برنامه علی عبدالله صالح برای اصلاح قانون اساسی یمن و حذف محدودیت دوره ریاست جمهوری همراه بود تا سال ۲۰۱۵، این کشور درگیر یک جنگ داخلی جاری با طرف‌های متعدد برای کسب قدرت شد، از جمله شورای رهبری ریاست جمهوری که به‌صورت بین‌المللی به‌عنوان دولت شناخته می‌شود، جنبش حوثی‌ها وابسته به شورای عالی سیاسی و شورای انتقالی جنوب وابسته به جنبش جدایی‌طلب جنوب. این درگیری که با ورود نیروهای خارجی مختلف تشدید شده و منجر به یک بحران شدید انسانی شده است.
سیاست
کشور یمن یک جمهوری با دو مجلس قانونگذاری است. براساس قانون اساسی ۱۹۹۱، قدرت بین رئیس‌جمهور منتخب، مجلس نمایندگان ۳۰۱ نفره منتخب و شورای ۱۱۱ نفره منتخب تقسیم می‌شود. رئیس‌جمهور رئیس دولت و نخست‌وزیر رئیس حکومت است. در صنعا، شورای عالی سیاسی (که به رسمیت شناخته نشده است) دولت را تشکیل می‌دهد.
طبق قانون اساسی ۱۹۹۱، رئیس‌جمهور از میان حداقل دو نامزد که مورد تأیید حداقل ۱۵ عضو مجلس باشند، با رأی مردم انتخاب می‌شود. نخست‌وزیر نیز توسط رئیس‌جمهور تعیین می‌شود و باید با رأی تایید دو سوم مجلس را بگیرد. دوره ریاست جمهوری هفت سال و دوره نمایندگی مجلس شش سال است. حق رأی برای افراد بالای ۱۸ سال همگانی است، اما تنها مسلمانان می‌توانند دارای منصب سیاسی باشند.
علی عبدالله صالح در سال ۱۹۹۹ اولین رئیس جمهور منتخب یمن متحد شد (اگرچه او از سال ۱۹۹۰ رئیس جمهور یمن متحد و از سال ۱۹۷۸ رئیس جمهور یمن شمالی بود). او در سپتامبر ۲۰۰۶ بار دیگر برای این سمت انتخاب شد. پیروزی صالح با انتخاباتی همراه بود که ناظران بین‌المللی آن را «تا حدودی آزاد» ارزیابی کردند، هرچند این انتخابات با خشونت، نقض آزادی‌های مطبوعات و ادعاهای تقلب همراه بود. انتخابات پارلمانی در آوریل ۲۰۰۳ برگزار شد و کنگره عمومی مردم اکثریت مطلق کرسی‌ها را حفظ کرد. صالح تا سال ۲۰۱۱ تقریباً بدون رقیب در جایگاه قدرت باقی ماند، تا اینکه ناامیدی مردم از امتناع او برای برگزاری دور دیگری از انتخابات، همراه با تأثیر بهار عربی ۲۰۱۱، منجر به اعتراضات گسترده شد. او در سال ۲۰۱۲ مجبور به استعفا از قدرت شد، اما همچنان به‌عنوان یک عامل مهم در سیاست یمن باقی ماند و در اواسط دهه ۲۰۱۰ با حوثی‌ها متحد شد.
قانون اساسی خواستار قوه قضاییه مستقل است. قوانین پیشین شمال و جنوب یمن متحد یکپارچه شده است. نظام حقوقی یمن شامل دادگاه‌های تجاری مجزا و دیوان عالی مستقر در صنعا است. شریعت منبع اصلی قوانین است و بسیاری از پرونده‌های دادگاه براساس مبنای مذهبی قانون مورد بحث قرار می‌گیرد و بسیاری از قضات علاوه بر اینکه مقامات قضایی هستند، علمای دینی نیز به شمار می‌روند.
روابط خارجی
یمن عضو سازمان ملل متحد، اتحادیه عرب، سازمان همکاری‌های اسلامی است و همچنین در جنبش عدم تعهد شرکت می‌کند. یمن به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ملحق شده است.
از زمان پایان جنگ داخلی ۱۹۹۴، در جبهه دیپلماتیک برای بهبود روابط با همسایگان یمن، پیشرفت‌های ملموسی حاصل شده است. در تابستان سال ۲۰۰۰، یمن و عربستان سعودی پیمان مرزی بین‌المللی را امضا کردند که به اختلاف ۵۰ ساله در مورد موقعیت مرز بین دو کشور پایان داد. مرز شمالی یمن مشخص نشده بود و صحرای عربستان مانع از سکونت انسان در آنجا می‌شد. «موانع سعودی-یمنی» توسط عربستان سعودی برای جلوگیری از ورود مهاجران غیرقانونی و قاچاق مواد مخدر و سلاح ساخته شده است.
مداخله نظامی در یمن در ۲۵ مارس ۲۰۱۵ میلادی مصادف با ۶ فروردین ۱۳۹۴ آغاز شد. عربستان سعودی رهبری یک ائتلاف نظامی با حمایت غرب را برعهده داشت که امارات متحده عربی عضو کلیدی آن بود و برای بازگرداندن دولتی که توسط جنبش حوثی از قدرت خلع شده بود، در یمن مداخله کرد. سازمان ملل متحد وضعیت یمن را که در آن جنگ ده‌ها هزار نفر را کشته و میلیون‌ها نفر را در معرض خطر قحطی قرار داده است، به عنوان بدترین بحران انسانی جهان توصیف کرد.
در مارس ۲۰۲۰، دولت ترامپ و متحدان کلیدی ایالات متحده، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، ده‌ها میلیون دلار بودجه برنامه‌های بهداشتی و سایر کمک‌ها را برای درخواست سازمان ملل برای یمن قطع کردند. در نتیجه کاهش بودجه، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد اعلام کرد که آژانس‌های سازمان ملل مجبور شدند تنها در همان سال بیش از ۷۵ درصد از برنامه‌های خود را تعطیل یا کاهش دهند که این امر بر بیش از ۸ میلیون نفر تأثیر گذاشت.
در ژانویه ۲۰۲۴، رئیس‌جمهور جو بایدن اعلام کرد که ایالات متحده، بریتانیا، استرالیا، بحرین، کانادا و هلند حمله نظامی به مواضع شبه‌نظامیان حوثی در یمن را آغاز کرده‌اند.
اقتصاد
یمن یکی از کم توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان است که با موانع قابل توجهی برای توسعه پایدار روبرو است و همچنین از فقیرترین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به‌شمار می‌رود. سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۹ گزارش داد که یمن با حدود ۲۴ میلیون نفر، یعنی تقریباً ۷۵ درصد از جمعیت خود، بالاترین تعداد افراد نیازمند به کمک‌های بشردوستانه را دارد. یمن در سال ۲۰۲۰ در صدر فهرست کشورهای شکننده و در رتبه دوم بدترین کشور در شاخص جهانی گرسنگی قرار گرفت. همچنین این کشور پایین‌ترین شاخص توسعه انسانی را در میان تمام کشورهای غیرآفریقایی دارد.
از زمان اتحاد در سال ۱۹۹۰، یمن یکی از فقیرترین کشورهای خاورمیانه بوده است. طبق آمار سال ۲۰۱۳، تولید ناخالص داخلی یمن (براساس برابری قدرت خرید) برابر با ۶۱.۶۳ میلیارد دلار آمریکا و درآمد سرانه آن نیز ۲۵۰۰ دلار بوده است. بخش خدمات با سهم ۶۱.۴ درصدی از تولید ناخالص داخلی، بزرگترین بخش اقتصادی این کشور است. پس از آن به ترتیب بخش صنعت (۳۰.۹ درصد) و کشاورزی (۷.۷ درصد) قرار دارند. در میان این بخش‌ها، سهم تولید نفت خام از تولید ناخالص داخلی حدود ۲۵ درصد و از درآمد دولت حدود ۶۳ درصد است.
اما با شروع جنگ داخلی در سال ۲۰۱۴، تولید ناخالص داخلی یمن به دلیل تحریم نفتی که از یک طرف توسط ائتلاف به رهبری عربستان سعودی اعمال شد و از طرف دیگر با مصادره‌ی درآمدهای نفتی توسط حوثی‌ها همراه بود، به میزان قابل توجهی (بیش از ۵۰ درصد) کاهش یافت.