بوتولیسم
بوتولیسم (به انگلیسی: Botulism) نوعی بیماری جدی است که در اثر سم بوتولینوم (botulinum) ایجاد می‌شود. این سم موجب فلج می‌شود. فلج از صورت شروع شده و به اندام‌های دیگر گسترش می‌یابد. اگر این سم به عضلات تنفسی برسد، می‌تواند نارسایی تنفسی ایجاد کند.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نشانه ها: | یبوست، غذا نخوردن و مشکل در بلع، خستگی، تحریک پذیری، راه افتادن آب دهان، ذافتادگی پلک، گریه ضعیف، از دست دادن کنترل سر، فلج شدن اندام‌ها، مشکل در بلع یا صحبت کردن، ضعف دو طرفه عضلات صورت، تاری دید، افتادگی پلک، مشکل در تنفس، ذتهوع، استفراغ و درد شکم (فقط در بوتولیسم ناشی از غذا)، فلج شدن اندام‌ها |
| علت(ها): | سم بوتولینوم |
| روش تشخیص: | اسکن مغز، آزمايش مايع نخاعی، الکتروميوگرام (EMG) |
این سم توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم (Clostridium botulinum (C. botulinum))، تولید می‌شود. به طور کلی انواع بوتولیسم منجر به فلج می‌شود؛ بنابراین هر مورد بوتولیسم به عنوان یک فوریت پزشکی درمان می‌شود. در گذشته این بیماری اغلب کشنده بوده اما آنتی توکسین‌ها (antitoxins) یا ضد سم، چشم انداز چشمگیری را ایجاد کرده‌اند. در سال 2015، ایالات متحده بزرگ‌ترین حجم شیوع بوتولیسم در 40 سال گذشته را مشاهده کرد. این وضعیت از مصرف سیب زمینی‌های کنسرو خانگی که در یک وعده غذایی تقسیم می‌شدند، نشأت گرفت.
انواع
بوتولیسم غذایی
با مصرف غذاهای حاوی سم ایجاد می‌شود مانند مصرف کنسروهای فاسد و یا لبنیات خانگی مانند کشک. در حالت مسموميت غذايى علائم بيمارى عموما 1 شبانه روز بعد از خوردن غذاى آلوده ايجاد مى‌شود، اما از 6 ساعت تا 10 روز بعد هم احتمال بروز علائم وجود خواهد داشت.
بوتولیسم زخم
در نتیجه عفونی شدن زخم با باکتری کلستریدیوم بوتولینم به وجود می‌آید. معمولا کسانی که از سرنگ‌های آلوده برای تزریق مواد مخدر استفاده می‌کنند در معرض خطر هستند.
بوتولیسم نوزادان
نوزادان که با خوردن ذرات حاوی باکتری مبتلا می‌شوند. اين ذرات در روده رشد و سم را گسترش مى‌دهند. تمام انواع بوتوليسم کشنده هستند.
بوتولیسم روده بزرگسالان
این نوع از بیماری نوعی بوتولیسم نادر است و زمانی اتفاق می‌افتد که جسم یا باکتری خارجی در دستگاه گوارش یک بزرگسال لانه کند.
بوتولیسم لاتروژنیک (Latrogenic)
این نوع از بیماری می‌تواند از طریق مصرف بیش از حد سم بوتولیسم یا بوتاکس رخ دهد. مواردی از این نوع بوتولیسم به دنبال تجویز درمانی بوتاکس ایجاد شده است.
علائم
علائم بوتولیسم می‌تواند از شش ساعت تا ۱۰ روز پس از عفونت اولیه ظاهر شود. به طور میانگین، این زمان بین ۱۲ تا ۳۶ ساعت پس از خوردن مواد غذایی است که تمیز نیستند. علائم اولیه بوتولیسم در نوزادان عبارتند از:
- یبوست
- غذا نخوردن و مشکل در بلع
- خستگی
- تحریک پذیری
- راه افتادن آب دهان
- افتادگی پلک
- گریه ضعیف
- از دست دادن کنترل سر
- فلج شدن اندام‌ها
علائم بوتولیسم ناشی از غذا یا زخم عبارتند از:
- مشکل در بلع یا صحبت کردن
- ضعف دو طرفه عضلات صورت
- تاری دید
- افتادگی پلک
- مشکل در تنفس
- تهوع، استفراغ و درد شکم (فقط در بوتولیسم ناشی از غذا)
- فلج شدن اندام‌ها
علل بیماری بوتولیسم
سم بوتولینوم سمی است که توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم (C. botulinum) تولید می‌شود، این سم در خاک رایج است و در آب تصفیه نشده نیز وجود دارد. این سم می‌تواند به عنوان یک هاگ یا قارچ (spore) مقاوم در این محیط‌ها زنده بماند.
باکتری C. botulinum، هاگ تولید می‌کند که می‌تواند در غذاهای نگهداری شده یا کنسرو شده زنده بماند. در این محیط و در شرایط گفته شده، این مواد سم تولید می‌کنند. حتی مقدار کمی از سم در هنگام مصرف می‌تواند سبب مسمومیت شدید شود.
تشخیص
از آنجا که علائم اين بيماری با بعضی بيماری‌های عصبی عضلانی مثل سندرم گيلن باره و بيماری مياستينی گراويس تشابه دارد نياز به بعضی معاينات و تست های تخصصی‌تر جهت تشخيص قطعی وجود دارد.
از جمله اين تست‌ها اسکن مغز، آزمايش مايع نخاعی، الکتروميوگرام (EMG) است. قطعی ترين راه تشخيص بوتوليسم تزريق سرم خون يا مدفوع بيمار به بدن موش و بررسی علائم در آن است.
درمان
مبتلایان به بوتولیسم باید در بیمارستان بستری شوند. برای کودکان مبتلا به این بیماری دارویی به نام BIG-V یا BabyBIG تجویز می‌کنند.
آن دسته از بیمارانی که مشکلات تنفسی دارند، باید در دستگاه تنفس مصنوعی قرار بگیرند و حتی ممکن است چند هفته یا چند ماه به این دستگاه نیاز داشته باشند. این بیماران، به مراقبت‌های پزشکی شدید نیاز دارند. با گذر زمان، علائم فلج ممکن است بهبود پیدا کند.
فردی که مشکوک به بیماری بوتولیسم است، به‌سرعت تحت درمان با آنتی توکسین‌ها قرار می‌گیرد؛ حتی قبل از اینکه نتایج آزمایش‌ها دریافت شود.
اگر عفونتی بر اثر زخم ایجاد شود، باید با جراحی کاملا درمان شود. ناحیه‌ی اطراف زخم برداشته می‌شود که به این فرآیند، دبریدمان می‌گویند. برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه، معمولا آنتی بیوتیک تجویز می‌شود.
عوارض جانبی
در بیشتر موارد، بوتولیسم کودکان، آثار طولانی‌مدت ندارد. بر اساس آمار کمتر از یک درصد از بوتولیسم کودکان در آمریکا، مرگبار است. حدود ۵۰ سال پیش، تقریبا نیمی از بیماران مبتلا به بوتولیسم جان خود را از دست می‌دادند، ولی امروزه این آمار به ۳ تا ۵ درصد رسیده است.
اشکال در دستگاه تنفسی و از کار افتادن این ارگان در اثر بیماری بوتولیسم می‌تواند منجر به مرگ شود.
بیمارانی که علائمی شدید و جدی دارند، ممکن است به دستگاه‌های تنفس مصنوعی و مراقبت‌های ویژه‌ی پزشکی نیاز داشته و چندین ماه تحت مراقبت باشند. احساس خستگی و تنگی نفس ممکن است تا چند سال طول بکشد.
احتمال دارد سایر بیماری‌ها بر اثر شرایط این بیماران ایجاد شوند که ممکن است بعضی از آن‌ها مرگبار باشند.
فردی که دچار فلج ناشی از بوتولیسم شده ممکن است با کمک آنتی توکسین‌ها از این فلج رهایی پیدا کند، ولی این داروها در بهبود فلج سایر اعضای بدن که از قبل وجود داشته، تأثیری ندارند.
پیشگیری از بوتولیسم
- در زمان کنسرو کردن غذا در خانه، به‌دقت دستورالعمل‌ها را انجام دهید؛ البته تا جایی که ممکن است، مواد غذایی را در خانه کنسرو نکنید.
- از آنجا که سم بوتولیسم در حرارت بالا از میان می‌رود کنسروها پیش از مصرف باید در حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه جوشانده شوند.
- کسانی که کنسروهای خانگی تهيه می‌کنند باید دقت کنند که باسيل کلستريديوم بوتولينوم ممکن است سبب تورم قوطی کنسرو و بو گرفتن محتويات آن شده و يا هيچ تغيير شکلی نيابد. قوطی متورم را نبايد باز کرد و غذاهايی که بدبو هستند را نبايد خورد و با چشيدن آزمايش کرد.
- ضد عفونی کردن ظرف‌ها به منظور خنثی کردن باقی‌مانده احتمالی سم در آن‌ها با کلر و جوشاندن بايد مورد توجه قرار گيرد.
- اگر تنها چند ساعت از خوردن غذای مسموم گذشته باشد، باید بيمار را وادار به استفراغ کرد.
- اگر دچار زخم شده‌اید به سرعت آن را ضدعفونی کنید تا از ورود این باکتری به بدن پیشگیری شود.