شپش
شپش در راسته حشرات قرار دارد. شپش ها یک انگل خارجی، اجباری و دائمی می باشند. اجباری بودن شپش ها به معنای آن است که آن ها به غیر بدن پستانداران و پرندگان در جایی دیگر قادر به ادامه زندگی نیستند. شپش ها در راسته شپش بی بالان قرار می گیرند.
این راست از بیش از سه هزار گونه شپش تشکیل شده است که انگل خارجی پرندگان و پستانداران می باشند. در رابطه با این موضوع استثنائی نیز وجود دارد آن هم این است که نوک اردکی و خفاش دچار شپش نمی گردند.
طبقه بندی
راسته شپشی بالان به چهار زیر راسته تقسیم می شود:
- آنوپلورا: به این زیرراسته شپش های گزنده مکنده نیز می گویند که از شپش های بدن و ناحیه شرمگاهی تشکیل شده است.
- رینکوفتیرینا: این زیرراسته انگل فیل می باشد.
- ایسکنوسرا: این زیرراسته شپش پرندگان می باشد.
- آمبلی سرا: شپش جونده در این زیرراسته قرار می گیرد که ضمائم دهانی این شپش به منظور تغذیه از پوست و پر به صورت اختصاصی طراحی شده است.
از نظر پزشکان، زیرراسته آنوپلورا دارای اهمیت بالایی است که خود به دو خانواده تقسیم می گردد:
خانواده پدیکولیده
این خانواده دارای دو گونه مهم می باشد:
پدیکولوس هومانوس هومانوس: این گونه، شپش تن و بدن می باشد که دارای نام های مختلفی مانند پدیکولوس کورپوریس و پدیکولوس هومانوس کورپوریس می باشد.
پدیکولوس هومانوس کپیتیس: این گونه با نام پدیکولوس کپیتیس هم شناخته می شود. این گونه شپش سر است.
خانواده فتیریده
این خانواده دارای یک گونه با نام شپش عانه یا همان فتیروس پوبیس می باشد. این گونه از شپش مخصوص دستگاه تناسلی و ناحیه شرمگاهی می باشد.
شپش سر و تن با یکدیگر برخی اختلاف های جزئی دارند به صورتی که شپش سر از نظر اندازه کوچک تر می باشد و از لحاظ رنگ تیره تر است و از لحاظ پوشش مقاوم تر می باشد و شکاف های انتهای بدن او به صورت عمیق تر می باشد. در مواردی که آلودگی بسیار شدید باشد، شپش سر رو روی بدن نیز مشاهده می گردد اما هیچوقت شپش تن بر روی سر مشاهده نمی گردد.
ریخت شناسی
بدن شپش دارای سه قسمت به نام های سر، سینه و شکم است:
- سر: سر شپش دارای یک جفت چشم ساده است که می توان گفت شبیه بیضی می باشد. یک زوج آنتن پنج بند و ضمائم دهانی که از نوع گزنده مکنده است.
- سینه: سینه شپش دارای سه قسمت مفصل و یا بند است. این سه بند با یکدیگر به صورت واحد در می آیند. به هر بند از سینه یک جف پا وصل می باشد که هریک دارای پنج بند است و در نهایت درون در سینه یک جفت منفذ تنفسی مشاهده می گردد.
- شکم: شکم شپش از هفت بند به وجود آمده است که منفذ تنفسی بر روی بندهای نخست تا ششم موجود است. برای تشخیص اینکه یک شپش نر است یا ماده از اختصاصات انتهای بدنشان استفاده می گردد.
شپش نر و ماده، هردو از لحاظ بیماری زایی یکسان می باشند و این موضوع به دلیل آن است که هر دو از خون انسان تغذی می نمایند.
زیست شناسی
شپش سر بر روی سر به خصوص نقاط بالای گوش و همینطور در نواحی که مو سر پرپشت می باشد زندگی می نمایند. شپش تن در لباس انسان ها به خصوص لباس های زیر و همینطور در درز و شکاف لباس ها و نواحی که قادر باشد خود را به سادگی مخفی کند و اغلب در نقاطی که لباس با بدن در تماس است، زیر و کنار ناحیه کمربند، مچ دست و پا زندگی می نماید.
شپش ها دگردیسی ناقص دارند و زندگی آنان دارای سه قسمت تخم، نمف و بالغ است. تخم شپش، سفید رنگ با اندازه کوچک می باشد که به آن نیت یا همان رشک می گویند. یک سمت تخم دارا درپوش اپرکولوم است که منافد کوچکی دارد که وظیفه هوا رسیدن به نمف را انجام می دهد. نمف از راه این درپوش خارج می گردد.
رشد نمف از سه مرحله تشکیل شده است که در هر مرحله باید از خون تغذیه نماید تا به بالغ تبدیل گردد. وقتی نمف خارج می گردد باید خونخواری خود را آغاز نماید و اگر پس از بیست و چهار ساعت هیچ غذایی به شپش بالغ نرسد او نابود می شود. همچنین اگر تخم شپش پس از یک ماه باز نشود دیگر باز نمی گردد که این موضوع درباره مبارزه با شپش مهم می باشد.
شپش ها در برابر دمای بدن واکنش های مختلفی را از خود نشان می دهد و به همین دلیل از لحاظ همه گیرشناسی و انتشار بیماری اهمیت دارند. برای نمونه اگر یک شخص دچار تب باشد و درجه حرارت بدن او حدود چهل درجه و یا بالاتر باشد، شپش از بدن او خارج می شود و به دنبال شخصی دیگر می رود. اگر شخصی بر اثر بیماری فوت نماید، به محص اینکه دمای بدن او کاهش یابد، شپش از بدن او خارج شده و به بدنی دیگر می رود که این موضوع در انتقال بیماری بسیار مهم می باشد. بهترین دما برای زندگی شپش دمایی بین 25 الی 30 درجه سانتیگراد می باشد.
انتشار
هر سه نوع شپش ها انتشاری جهانی دارند و از گذشته تا به حال وجود دارند و آنان بر روی بدن اجساد مومیایی مشاهده کرده اند اما معمولا در نواحی معتدل به چشم می خورند.
اهمیت پزشکی
به آلودگی زیاد و شدید بر اثر شپش بدن، شپش سر و یا شپش عانه، پدیکولوزیس گفته می شود. پوست بدن برخی اشخاص که به آلودگی شدید دچار می گردد به حالتی خال خال در می آید. ابتلای افراد به شپش را بیماری ولگردان نیز می نامند. از مهم ترین بیماری‌هایی که از طریق شپش انتقال می گردند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مقابله با شپش
با در نظر گرفتن زیست شناسی شپش، بهترین راه برای مقابله با آن رعایت بهداشت فردی به خصوص حمام کردن با استفاده از آب گرم و صابون می باشد. از دیگر مواردی که که به مبارزه با شپش کمک می کند می توان به: تعویض مرتب لباس زیر، کوتاهی مو سر، بهداشت محیط و در موارد اضطراری جوشاندن لباس ها با حرارتی بیش از 60 درجه و در آخر اتو کردن آنان اشاره کرد.