محمدرضا پهلوی

محمدرضا پهلوی مشهور به محمدرضاشاه پهلوی (متولد ۴ آبان ۱۲۹۸، تهران- درگذشته ۵ مرداد ۱۳۵۹، قاهره) دومین شاه پهلوی، از سال 1320 تا 1357 شاه ایران بود. او فرزند رضاشاه پهلوی پایه‌گذار سلسله پهلوی در ایران بود که پس از تبعید رضاشاه به قدرت رسید.

پادشاهان ایران

محمدرضاشاه پهلوی
نام کامل:	محمدرضا پهلوی
تاریخ تولد:	۴ آبان ۱۲۹۸
محل تولد:	دروازه قزوین، تهران، ایران
تاریخ فوت:	۵ مرداد ۱۳۵۹ (۶۰ سال)
محل فوت:	قاهره، مصر
علت مرگ:	سرطان غدد لنفاوی
محل دفن:	مسجد رفاعی، قاهره
سلسله:	پهلوی
قلمرو:	ایران
مرکز حکومت:	تهران
شاه قبلی:	رضاشاه پهلوی
آغاز سلطنت:	۱۶ سپتامبر ۱۹۴۱ (25 شهریور 1320)
پایان سلطنت:	۱۱ فوریه ۱۹۷۹ (12 بهمن 1357)
نام پدر:	رضا شاه
همسر(ها):	فوزیه فؤاد، ثریا اسفندیاری، فرح دیبا
فرزند(ان):	شهناز، رضا، فرحناز، علیرضا، لیلا
خویشاوندی:	پسر رضاشاه

خانواده و تحصیلات

او حاصل ازدواج رضاشاه پهلوی و تاج‌الملوک آیرملو بود. در حالی‌که شش ساله بود، پدرش شاه ایران شد و او به ولیعهدی ایران رسید. تحصیلات مقدماتیش را در ایران و تحصیلات متوسطه را در سوئیس به پایان رساند و در بازگشت به ایران با درجه ستوان دوم از دانشکده افسری فارغ‌التحصیل شد.

ازدواج‌ها

او در سال ۱۳۱۷ خورشیدی، با فوزیه فؤاد، خواهر ملک فاروق پادشاه مصر در کاخ عابدین قاهره ازدواج کرد. آنها در ۵ آبان ۱۳۱۹ صاحب فرزندی به نام شهناز شدند. اما این ازدواج به جدایی انجامید و فوزیه در ۱۳۲۴ به مصر بازگشت و در ۱۳۲۷ نیز طلاق وی در ایران جاری شد. پس از دوران کوتاهی با ثریا اسفندیاری، دختر خلیل اسفندریاری و اوا کارل آلمانی ازدواج کرد. این ازدواج نیز به خاطر اینکه ثریا برای او پسری به دنیا نیاورد ادامه نیافت و از ثریا جدا شد. او در سومین ازدواج خود با فرح دیبا ازدواج کرد و از او صاحب ۴ فرزند به نام‌های رضا، فرحناز، علیرضا و لیلا شد.

محمدرضاشاه در مصاحبه‌ای با اوریانا فالاچی گفت:

«در زندگی یک مرد، زن، به حساب نمی‌آید، مگر آن‌که زیبا و جذاب بوده و خصوصیات زنانه خود را حفظ کرده باشد.»

رسیدن به پادشاهی

در جریان جنگ جهانی دوم و هم‌زمان با اشغال ایران در زمانی که تنها ۲۲ سال داشت به پادشاهی رسید. او پس از تبعید رضاخان پهلوی از ایران، به پیشنهاد محمدعلی فروغی و با تصویب مجلس شورای ملی، در زمان اشغال ایران توسط متفقین به حکومت رسید.

دوران پادشاهی محمدرضا پهلوی

پس از پایان اشغال ایران و پس از اینکه نیروهای خارجی کشور را ترک کردند، با پشتیبانی آمریکا و با تجربه سیاسی نخست وزیر وقت، احمد قوام، توانست حکومت خودمختار در آذربایجان و کردستان خاتمه دهد.

مدتی پس از نجات جانش از یک ترور نافرجام، با تشکیل مجلس سنا، بر اختیارات خود افزود تا بتواند به عنوان رئیس حکومت بیشتر بر سیاست‎‌های ایران تاثیر بگذارد. یکی از اتفاقات بزرگ در زمان حکومت او ملی شدن صنعت نفت ایران توسط محمد مصدق بود، اما چون شاه این موضوع را دلیل افزایش محبوبیت نخست وزیر خود می‌دید تصمیم به برکناری او گرفت و در سال ۱۳۳۲ با پشتیبانی سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا (ام ای 6) و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، کودتایی برای برکناری مصدّق را برنامه ریزی کرد. با شکست خوردن کودتای ۲۵ مرداد، محمدرضاشاه که اوضاع را نامساعد می‌دید ایران را ترک کرد. پس از چند روز کودتای 25 مرداد با برنامه ریزی جدید دولت‌های خارجی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به وقوع پیوست و در نتیجه آن مصدّق از نخست وزیری، برکنار و شاه به ایران بازگشت.

در زمان حکومت محمدرضاشاه با افزایش قیمت نفت خام درآمدهای کشور به طرز بی سابقه‌ای افزایش یافت و تاثیر آن افزایش افسار گسیخته تورم و هزینه‌های هنگفت خرید سلاح از آمریکا و متحدانش بود. او تحت عنوان انقلاب سفید و اصلاحات ارضی که با مخالفت جدی روحانیون از جمله سید روح‌ الله موسوی خمینی روبه‌رو شد، شبکه تولید کشور که در گذر سالها ایجاد شده بود را تغییر داد که آثار مخرب آن بر روی تولید و اجتماع تا سالها پس از او در اقتصاد ایران باقی ماند. به لطف افزایش قیمت دلار و به تبع آن افزایش درآمد‌های ارزی کشور در دهه چهل و اوایل دهه پنجاه خورشیدی، ایران رشد اقتصادی سریعی را شاهد بود. سپس محمدرضاشاه نظام تک‌حزبی را در کشور حاکم کرد. محدود کردن فضای سیاسی کشور، افزایش فشار بر مخالفان تفکرات خود، تاسیس سازمان ساواک، افزایش فشار بر مذهبیون و برخورد با مراسمات مذهبی، افزایش فقر و کاهش قدرت خرید مردم باعث افزایش نارضایتی مردم شد. سرانجام او در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۵۷، در پی افزایش اعتراضات مردم، ایران را برای همیشه ترک کرد. در ۲۲ بهمن همان سال انقلاب به پیروزی رسید.

خروج از ایران و درگذشت

محمدرضا پهلوی پس از خروج از ایران در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۵۷، نخست به مصر رفت و در شهر اسوان مورد استقبال انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر قرار گرفت. او سپس در تاریخ ۲ بهمن به مراکش سفر کرد و میهمان ملک حسن دوم، پادشاه آن کشور شد. با فشار دولت جدید ایران و ملاحظات سیاسی دولت مراکش، او ناچار به ترک آن کشور شد و در ۱۰ فروردین ۱۳۵۸ به باهاما رفت؛ جایی که با ویزای گردشگری به‌طور موقت اقامت داشت. تلاش‌های وی برای اخذ پناهندگی سیاسی از بریتانیا بی‌نتیجه ماند.

پس از پایان ویزای اقامت در باهاما، او در ۲۰ خرداد ۱۳۵۸ وارد مکزیک شد. در آن زمان بیماری وی شدت گرفته بود، اما ماهیت واقعی بیماری‌اش را از پزشکان مکزیکی پنهان می‌کرد. در حالی‌که پزشک مخصوصش که از پاریس می‌آمد، او را تحت شیمی‌درمانی قرار می‌داد، پزشکان محلی به اشتباه او را برای مالاریا درمان می‌کردند.

در پی وخامت وضعیت جسمانی‌اش، علی‌رغم عدم تمایل دولتمردان ایالات متحده، محمدرضاشاه در ۳۰ مهر ۱۳۵۸ به آمریکا رفت و در بیمارستان نیویورک بستری شد. او همچنین به صورت پنهانی چند بار به مرکز سرطان مموریال اسلون-کترینگ مراجعه کرد. پس از مدتی، در ۱۱ آذر به مرکز پزشکی ویلفورد هال در پایگاه نیروی هوایی لاکلند در تگزاس منتقل شد و سپس در ۲۴ آذر به پاناما رفت. نهایتاً در ۳ فروردین ۱۳۵۹ (۲۳ مارس ۱۹۸۰)، به مصر بازگشت و انور سادات به او پناهندگی سیاسی داد.

مدتی پس از ورود به مصر، پزشکان معالج ناچار به خارج کردن طحال وی شدند. اما سرطان غدد لنفاوی او در مراحل پیشرفته قرار داشت و روند درمان بی‌نتیجه بود. سرانجام، محمدرضاشاه پهلوی در ساعت ۹:۴۵ روز ۵ مرداد ۱۳۵۹ (۲۷ ژوئیه ۱۹۸۰ میلادی)، در ۶۰ سالگی در قاهره درگذشت.

مراسم خاک‌سپاری او در مسجد رفاعی قاهره برگزار شد. پیکر وی در این مسجد به خاک سپرده شد.