ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای یکی از کهن‌ترین سبک ورزشی در ایران است که با نام‌های ورزش پهلوانی و ورزش باستانی نیز شناخته می‌شود. این ورزش در مکانی سرپوشیده به نام زورخانه انجام می‌شود و برطبق گفته مورخین بیش از 700 سال قدمت دارد. برخی دیگر معتقدند، قدمت این ورزش به بیش از 3000 سال پیش برمی‌گردد و همچنین به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در ایران به ثبت یونسکو رسیده است.
در ورزش زورخانه‌ای مجموعه‌ای از حرکت‌های ورزشی با برخی وسایل و گاه بدون هیچ وسیله‌ای انجام می‌شوند. این حرکات آداب و رسوم خاصی برای اجرا دارند.
ورزش زورخانه‌ای اشاره به فرهنگ و تاریخ ایران دارد و پهلوانی و جوانمردی از نشانه‌های بارز آن است. معمولا کسانی که وارد ورزش زورخانه‌ای می‌شوند دارای خصوصیاتی مانند مروت و جوانمردی و پهلوانی هستند.
در حین اجرای حرکات در ورزش زورخانه‌ای، فردی به نام مرشد، برای تهیج ورزشکاران اشعار و داستان‌هایی آهنگین را همراه با ضرب زورخانه‌ای میخواند.
پهلوان محمود خوارزمی متخلص به قتّالی، مشهور به پوریای ولی، یکی از نامدارترین و محبوب‌ترین پهلوانان تاریخ ایران است که از او به عنوان بنیانگذار این ورزش هم یاد می شود.
امروزه این ورزش و ابزارهای آن به شکل و روش‌های گوناگونی در دنیا در حال اجرا و استفاده هستند.
زورخانه
زورخانه محلی است که ورزش زورخانه‌ای در آن انجام می‌گیرد. زورخانه محل برگزاری برخی رقابت‌های ورزشی دیگر مانند کشتی پهلوانی نیز هست. ورزش زورخانه‌ای را می‌توان جزو فعالیت‌های اصلی مردم در زمان گذشته دانست. زورخانه از حدود قرن ۷ خورشیدی بنا شده و محلی برای برگزاری رقابت‌های ورزشی، فعالیت‌های انسان‌دوستانه و پاس داشت آیین و فرهنگ کهن بوده است.
آداب و رسوم
این ورزش دستهای از حرکات ورزشی و نمادهای حرکات رزمی است که در گود/گودال زورخانه اجرا می‌شود.
از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل (فروتنی و ازخودگذشتگی، مروت، مردانگی، سفره‌داری، پاکیزگی، کمک به تهی‌دستان و تنگدستان و دیگر ویژگی‌های پهلوانی) را رعایت کند.
ورزش پهلوانی آداب و رسوم مختص خودش را دارد و باید طبق این آداب اجرا شود. ورود و خروج به گود با آداب خودش همراه است و هنگامی که ورزشکاران در گود زورخانه قرار می‌گیرند، با نوا و آواز "مرشد" حرکات را اجرا می‌کنند.
این ورزش تنها به حرکات ورزشی محدود نیست، بسیاری از اشعار و حرکات این ورزش با ذکر و تسبیح و مدح و ستایش الهی نیز وجود دارد. در هنگام اجرای حرکات ورزشی، مرشد به مراتب از نام و ذکر امام علی (ع) که مظهر پهلوانی است، استفاده می‌کند.
از دیگر آداب و رسوم ورزش پهلوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گل‌ریزان: در ابتدای هر جلسه، پهلوانان و ورزشکاران پول جمع‌آوری می‌کنند تا به نیازمندان کمک شود.
- حرکات و اداب در ورزش زورخانه‌ای: حرکات ورزشی زورخانه با نظم و ترتیب خاصی انجام می‌شود و هر حرکت معنای خاص خود را دارد. این نظم و ترتیب اساس ورزش پهلوانی است.
- رتبه‌بندی در ورزش زورخانه‌ای: ورزشکاران زورخانه‌ای بر اساس مهارت و سابقه خود به رده‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.
جایگاه امروزی
امروزه این ورزش در سراسر ایران و در بسیاری از شهرهای کشور وجود دارد؛ اما متاسفانه به دلیل تنوع بالای رشته‌های ورزشی و همچنین تغییر سلیقه نسل جوان، می‌توان گفت که این ورزش بسیار خاص و خاص‌پسند است و هرکسی به سراغ این ورزش نمی‌رود.
اما همچنین زورخانه‌ها به عنوان اماکن ورزشی و فرهنگی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و در آنها علاوه بر ورزش، به آموزش جوانان در زمینه اخلاق و جوانمردی نیز پرداخته می‌شود تا با این حرکت بتوانند جوانان ا به سمت این ورزش بکشانند.
فواید این ورزش
- افزایش قدرت و تناسب اندام: حرکات ورزشی زورخانه‌ای باعث تقویت عضلات و افزایش قدرت و تناسب اندام می‌شوند. با حرکات متنوع و استفاده از ادوات مخنلف این امکان وجود دارد که ورزشکار به قدرت و تناسب اندام فوق‌العاده‌ای دست پیدا کند.
- افزایش انعطاف‌پذیری: حرکات کششی زورخانه‌ای باعث افزایش انعطاف‌پذیری بدن می‌شوند.
- تقویت قلب و عروق: حرکات ورزشی زورخانه‌ای باعث تقویت قلب و عروق و بهبود سیستم‌های عصبی می‌شوند.
- کاهش استرس: ورزش زورخانه‌ای به دلیل داشتن فضای معنوی و صمیمی، به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.
- افزایش اعتماد به نفس: یادگیری حرکات ورزشی زورخانه‌ای و غلبه بر چالش‌ها به افزایش اعتماد به نفس کمک می‌کند.
تجهیزات و حرکات
ورزش زورخانه‌ای مجموعه‌ای از حرکات و تجهیزات است. تجهیزاتی که برای انجام ورزش زورخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و حرکاتی که در اجرای این ورزش انجام می‌شوند عبارت است از:
سنگ
سنگ به عنوان نمادی از سپرهای جنگاوران در زورخانه استفاده می‌شود. عمل سنگ گرفتن در ورزش زورخانه‌ای موجب افزایش قدرت در گروه عضلات بالاتنه، تقویت عضلات کمربند شانه‌ای و اندام فوقانی می‌شود.
تخته شنو (شنا)
شنو رفتن اشاره به مرگ و حیات مجدد انسانها دارد. و یادآور این موضوع است که انسان از خاک خلق شده و به خاک برمی‌گردد و در قیامت، احیاء می‌شود. تخته شنو برای انجام عمل شنو رفتن استفاده می‌شود. این عمل موجب تقویت عضلات بالا تنه، عضلات سینه‌ای بزرگ، عضلات سینه‌ای کوچک، دندهای داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه‌ای، متوازی الاضلاع، گرد کوچک، گرد بزرگ، پشتی بزرگ و تحت کتفی می‌شود..
نرمش پشت خته
نرمش پشت تخته در ورزش زورخانه‌ای حرکات خاصی است که معمولا با شنو رفتن در حالتی که تخته شنو روی زمین قرار دارد و ورزشکار، سرپا ایستاده آغاز می‌شود. قبل از آغاز نرمش پشت تخته چنانچه قهرمان یا چرخنده‌ای میان ورزشکاران باشد با اجازه میاندار می‌چرخد. بطوریکه میاندار، تخته خود را برداشته و کنار می‌آید و در حالتی که دیگر تخته‌ها روی زمین است چرخ انجام می‌شود. سپس میاندار به وسط آمده، تخته را زمین گذاشته و نرمش را آغاز می‌کند.
میل
میل وسیله‌ای مخروط مانند و شبیه به استوانه است که از چوب ساخته می‌شود. اندازه و وزن میل متفاوت است و بسته به کاربرد آن در ابعاد و وزن‌های مختلف ساخته می‌شود. میل گرفتن که از محبوب‌ترین و معروف‌ترین حرکات زورخانه‌ای است، موجب افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه، عضلات کمربند شانه‌ای و اندام فوقانی، قدرت عضلات خم و راست کننده گردنی، قدرت استاتیک عضلات پا و کمر، هماهنگی عصب و عضله و بهبود عکس‌العمل می‌شود.
کباده
شکل ظاهری کباده، شبیه به یک کمان بدون تیر است و برای کشیدن کمان، عضلات بالاتنه، عضلات کمربند شانه ی و اندام فوقانی، گروه عضلات خم و راست کننده گردنی به کار گرفته و تقویت می‌شوند. کباده زنی همچنین موجب افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر می‌شود.
چرخ زدن
حرکت چرخ زدن بین ۱ تا ۳ دقیقه طول می‌کشد. در این حرکت ورزشکار دستهای خود را باز می کند و در جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخد. ابتدا با سرعت کم و رفته رفته و هماهنگ با ضرب مرشد سرعت را افزایش می‌دهد. چرخ زدن معمولا در یک فضای محدود و مشخص انجام می‌شود و ورزشکار حین چرخ زدن در یک دایره فرضی قرار دارد و از آن منحرف نمی‌شود. پس از پایان چرخ زدن، ورزشکار بدون اینکه تعادل خود را از دست بدهد، سر جای خود می‌ایستد.
پا زدن
عبارت است از حرکات مختلف پا در اجرای حرکات ورزش زورخانه‌ای. این حرکت نیز چند نوع مختلف و متفاوت دارد که پای جنگلی، پای ضربدری، پای شاطری، شاطری یک، دو، سه، پای یا فتاح، پای تبریزی شلاقی، تبریزی شلاقی یک، دو، سه، پای تبریزی لا فتی از این جمله‌اند.
گرز
گرز نام یک جنگ‌افزار باستانی است که در جنگ‌های روزگار پیشین کاربرد داشته‌است. از گرز همانند میل به استفاده می‌شد.