سید موسی صدر
سید موسی صدر (زادهٔ ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ – مفقود شهریور ۱۳۵۷ در لیبی)، یک روحانی ایرانی‌تبار، مجتهد شیعه و دانش‌آموخته دانشگاه تهران بود که نقش مهمی در تحولات لبنان ایفا کرد. سید موسی صدر به‌عنوان بنیان‌گذار مجلس اعلای شیعیان لبنان و جنبش امل شناخته می‌شود. سید موسی صدر در سال ۱۳۳۸ به لبنان رفت و تا زمان مفقود شدنش در آنجا فعالیت می‌کرد.
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام(های): | سید موسی صدر |
| تاریخ تولد: | ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ |
| محل تولد: | قم، ایران |
| ملیت: | ایرانی - لبنانی |
| تحصیلات: | دانشگاه تهران حوزه علمیه قم |
| پیشه: | روحانی - سیاستمدار |
| نام پدر: | سید صدرالدین صدر |
| همسر(ها): | پروین خلیلی |
| فرزندان: | 4 |
| نخستین رهبر جنبش امل | |
|---|---|
| آغاز به کار: | ۶ ژوئیه ۱۹۷۴ |
| پیش از: | حسین الحسینی |
| پایان کار: | ۳۱ اوت ۱۹۷۸ |
| نخستین رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان | |
|---|---|
| آغاز به کار: | ۲۳ مه ۱۹۶۹ |
| پیش از: | محمدمهدی شمس‌الدین |
| پایان کار: | ۳۱ اوت ۱۹۷۸ |
ورود سید موسی صدر به لبنان هم‌زمان با تمایل شیعیان آن کشور به رشد و تقویت در برابر مسیحیان و همچنین حمایت شاه ایران از افزایش قدرت شیعیان در لبنان بود. او از حمایت هر دو طرف بهره‌مند شد. از اوایل دهه ۱۳۵۰، صدر به تدریج فرزندان خود را به پاریس فرستاد و در سال‌های پایانی، خود و همسرش نیز به آنها پیوستند و در عمل در فرانسه اقامت داشتند.
سید موسی صدر از منابع مختلفی مانند دولت لبنان، شاه ایران، معمر قذافی، عربستان سعودی، شیعیان لبنان و ایران کمک‌های مالی دریافت می‌کرد، اما اهداف مستقلی را دنبال می‌کرد. این استقلال باعث شد تا او با افرادی مانند یاسر عرفات، حافظ اسد و سرهنگ قذافی که برنامه‌های دیگری برای لبنان داشتند، به چالش برخورد کند و دشمنی آنان را به‌دست آورد.
در شهریور ۱۳۵۷، سید موسی صدر به همراه دو نفر به لیبی سفر کرد و پس از آن، هرگز بازنگشت. بسیاری از شواهد نشان می‌دهد که او و همراهانش به دستور قذافی، که از حامیان مالی اصلی او نیز بود، به قتل رسیده‌اند.
زندگینامه امام موسی صدر
تولد و ابتدای زندگی
موسی صدر در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ شمسی در محله چهار مردان شهر قم به دنیا آمد. پدر او، سید صدرالدین صدر، یکی از مراجع بزرگ تقلید و جانشین شیخ عبدالکریم حائری بود. مادرش صفیه طباطبایی قمی، دختر سید حسین طباطبایی قمی و خواهر سید حسن طباطبایی قمی، نیز از خانواده‌ای مشهور و محترم در میان علمای شیعه بود.
خاندان صدر یکی از خاندان‌های برجسته و تأثیرگذار شیعی در دو سده اخیر در ایران، عراق و لبنان بوده‌اند. جد پدری موسی صدر، سید اسماعیل صدر، جانشین میرزا حسن شیرازی و مرجع تقلید شیعیان بود. همچنین، نیای مادری او، سید حسین طباطبایی قمی، جانشین سید ابوالحسن اصفهانی بود. از دیگر افراد برجسته این خاندان می‌توان به سید صالح شرف‌الدین، سید صدرالدین صدر موسوی عاملی و سید ابوجعفر خادم‌الشریعة اشاره کرد.
سید رضا صدر، برادر بزرگ موسی صدر، نیز یکی از علمای برجسته بود.
ازدواج و فرزندان سید موسی صدر
در سال ۱۳۳۴، موسی صدر با پروین خلیلی، دختر شیخ عزیزالله خلیلی، ازدواج کرد و از این ازدواج صاحب چهار فرزند شد: صدرالدین صدر (متولد ۱۳۳۵)، حمید صدر (متولد ۱۳۳۸)، حوراء صدر (متولد ۱۳۴۱) و ملیحه صدر (متولد ۱۳۵۰).
از اوایل دهه ۱۳۵۰، صدرالدین و حمید برای ادامه تحصیل به پاریس فرستاده شدند. در سال ۱۳۵۵، حوراء نیز که ۱۴ ساله بود به جمع برادران خود در پاریس پیوست. سال بعد، ملیحه که تنها شش سال داشت، همراه مادرش به پاریس رفت و در نهایت خود موسی صدر نیز در سال ۱۳۵۶ به آنها پیوست. از آن پس، عملاً خانواده موسی صدر در پاریس ساکن شدند.
تحصیلات موسی صدر
تحصیلات ابتدایی و حوزوی امام موسی صدر
موسی صدر تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان حیات قم گذراند و سپس وارد دبیرستان سنایی قم شد. هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، او به حوزه علمیه قم نیز وارد شد و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. در خرداد سال ۱۳۲۲، به‌طور رسمی به حوزه علمیه قم پیوست و دروس فقه و اصول را نزد علمای برجسته‌ای چون سید حسین طباطبایی بروجردی، عبدالجواد جبل عاملی و سید محمد حجت کوه‌کمری فرا گرفت. همچنین فلسفه را نزد سید محمدحسین طباطبایی و سید رضا صدر آموخت.
تحصیلات دانشگاهی صدر در دانشگاه تهران
علاوه بر تحصیلات حوزوی، موسی صدر در سال ۱۳۲۹ پس از اتمام دبیرستان، به‌عنوان یکی از نخستین روحانیون دانشگاهی، در کنار دوستش عبدالجلیل جلیلی کرمانشاهی، وارد رشتهٔ اقتصاد در حقوق (معادل رشته حقوق اقتصادی کنونی) در دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۳۲ از این رشته فارغ‌التحصیل گردید.
تحصیلات موسی صدر در حوزه نجف
پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه تهران، سید موسی صدر برای ادامه تحصیلات حوزوی به حوزه علمیه نجف رفت و تا سال ۱۳۳۷ در آنجا مشغول به تحصیل بود. در این مدت، او فقه را نزد علمای برجسته‌ای چون سید محسن حکیم، شیخ مرتضی آل یاسین، سید عبدالهادی شیرازی و شیخ حسین حلی آموخت. همچنین در درس اصول سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و فلسفه را نزد صدرا بادکوبه‌ای فرا گرفت.
در نجف، موسی صدر با سید محمدباقر صدر، یکی از برجسته‌ترین علمای شیعه، دوستی و هم‌بحثی نزدیکی داشت. او به همراه چند تن از فرزندان علمای نجف در درس خصوصی سید محمد علی موحد ابطحی شرکت می‌کرد و رابطه صمیمانه‌ای با او داشت. سید محمد علی موحد ابطحی، موسی صدر را برای زیارت پیاده از نجف به کربلا همراه خود می‌برد.
فعالیت‌های فرهنگی و مدیریتی امام موسی صدر
پیش از عزیمت به نجف، موسی صدر به پیشنهاد علامه طباطبایی مسئولیت نظارت بر نشریه «انجمن تعلیمات دینی» را برعهده گرفته بود. همچنین در نجف به عضویت هیئت امنای جمعیت منتدی النشر درآمد. پس از بازگشت به قم، او یکی از مدارس ملی شهر قم را مدیریت کرد و همچنین مسئولیت سردبیری مجله تازه‌تأسیس «مکتب اسلام» را به‌عهده داشت.
یکی از مهم‌ترین اقدامات موسی صدر در آخرین سال‌های اقامت در قم، تدوین طرحی جامع برای اصلاح نظام آموزشی حوزه‌های علمیه بود. این طرح با همکاری افرادی مانند سید محمد بهشتی و ناصر مکارم شیرازی انجام شد.
تأسیس مقاومت لبنان
سید موسی صدر از سال ۱۳۴۳، یک سال پیش از تأسیس جنبش فتح، تلاش کرد تا جامعه مصرفی لبنان را به یک جامعه مقاوم در برابر تجاوزات اسرائیل تبدیل کند. در بهار سال ۱۳۴۴، او گروهی از جوانان شیعه را به مصر اعزام کرد تا در دوره‌ای شش‌ماهه فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که نخستین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات مشترک رزمندگان فلسطینی و لبنانی در شمال اسرائیل آغاز شد. بخش اعظم نیروهای رزمنده را جوانان شیعه لبنان تشکیل می‌دادند، در حالی که فرماندهی عملیات‌ها بر عهده رزمندگان فلسطینی بود. این نوع عملیات‌ها تا اوایل سال ۱۹۷۲ ادامه یافت.
در سال ۱۳۴۹، پس از بمباران جنوب لبنان توسط اسرائیل و واکنش ضعیف دولت لبنان، سید موسی صدر اعتصابی بی‌سابقه را رهبری کرد که کشور را تحت تأثیر قرار داد. این اعتصاب دولت را مجبور کرد تا برای بازسازی مناطق جنگی و ایجاد پناهگاه‌ها، مجالس جنوب را تأسیس کند. از اوایل سال ۱۳۵۱، عملیات جوانان شیعه در داخل اسرائیل به صورت مستقل شکل گرفت، اگرچه به تشخیص صدر، افتخار این عملیات‌ها همچنان به نام «نیروهای مخصوص جنبش فلسطینی فتح» ثبت می‌شد.
در شهریور ۱۳۵۱، پس از اشغال ۴۸ ساعته دو روستای «قانای جلی» و «جویا» توسط نیروهای اسرائیلی، نشست فوق‌العاده مجلس اعلای اسلامی شیعیان در روستای جویا برگزار شد. در این نشست، نخستین بذرهای مقاومت لبنان توسط سید موسی صدر کاشته شد. یک ماه بعد، در پی حمله اسرائیل به روستای «فاووق» در جنوب لبنان، نخستین عملیات غیررسمی مقاومت لبنان انجام شد که به کشته و زخمی شدن چند سرباز اسرائیلی منجر شد. از پاییز ۱۳۵۱، آموزش نظامی جوانان شیعه شدت گرفت.
نخستین شهید مقاومت لبنان، فلاح شرف‌الدین، مؤذن ۱۴ ساله مدرسه صنعتی جبل عامل، در زمستان ۱۳۵۲ در روستای مرزی «بنت جبیل» کشته شد. در خرداد ۱۳۵۴، پس از وقوع انفجاری در اردوگاه نظامی عین‌البنیه در کوه‌های بقاع که منجر به کشته شدن ۲۷ جوان شیعه شد، سید موسی صدر رسماً ولادت گروه‌های مقاومت لبنان را اعلام کرد.
با پایان جنگ داخلی لبنان و انتقال ناآرامی‌ها به جنوب کشور، واحدهای مقاومت لبنان به‌طور رسمی در نقاط استراتژیک مرزی مستقر شدند. اولین عملیات بزرگ مقاومت لبنان علیه اسرائیل در اواخر سال ۱۳۵۵ انجام شد و منجر به آزادسازی شهرک‌های طیبه و بنت جبیل گردید.
در زمستان ۱۳۵۶، سید موسی صدر اولین کسی بود که طرح سازش‌کارانه توطین پناهندگان فلسطینی در جنوب لبنان را فاش و از اجرای آن جلوگیری کرد. در حمله اسرائیل به جنوب لبنان در سال ۱۳۵۷، علی‌رغم عقب‌نشینی احزاب چپ و گروه‌های فلسطینی، جوانان مقاومت لبنان و دانش‌آموزان مدرسه صنعتی جبل عامل در مناطق اشغالی باقی ماندند و با وجود امکانات اندک، تا پایان در مقابل اشغال‌گران ایستادگی کردند.