کاظمین
کاظمین یا کاظمیه (به عربی: الكاظمية) منطقه‌ای در شمال بغداد و غرب رودخانه دجله در عراق که به دلیل وجود مرقد امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) از اماکن مقدس شیعیان به شمار می‌آید.
تاریخچه
در جوار شهر بغداد که در زمان خلافت منصور به عنوان پایتخت انتخاب شد، باغ‌هایی وجود داشت که به شونیزیه معروف بودند. مقابر قریش نامی است که به وسیله منصور در 145 هجری قمری بر این باغ گذاشته شد و به این ترتیب این باغ به عنوان مقبره خانوادگی منصور انتخاب شد. جعفر بن منصور عباسی، که در سال 150 هجری قمری از دنیا رفت، اولین فردی بود که در این قبرستان دفن شد.
امام کاظم (علیه‌السلام) در سال 179 هجری قمری به دستور هارون از مدینه به بغداد آمدند و در این شهر زندانی شدند. ایشان در سال 183 هجری قمری به دستور خلیفه و به دست زندان‌بان خود، سندی‌بن‌شاهک، مسموم شده و به شهادت رسیدند. امام کاظم (علیه‌السلام) در همان مقابر قریش و در مکانی که خود از پیش خریداری کرده بودند، به خاک سپرده شدند. امام کاظم (علیه‌السلام) چهارمین فردی بودند که در این قبرستان به خاک سپرده شدند. قبل از ایشان جعفر و سپس عیسی نوفلی در این قبرستان دفن شدند و سومین نفر نیز خلیفه امین، فرزند هارون بود که مادر او، زبده خاتون، بر سر قبرش بقعه‌ای بنا کرد. بر سر مرقد امام کاظم (علیه‌السلام) نیز، با نظر امام جواد و به دستور مامون، بقعه‌ای ساخته شد. پس از آن، دولت‌مردانی که در این قبرستان به خاک سپرده شدند هریک مقبره و بقعه برای خود اختصاص داده بودند.
امام جواد (علیه‌السلام) که در سال 220 هجری قمری به دستور معتصم عباسی و به وسیله ام‌الفضل، دختر مامون و برادر‌زاده معتصم که همسر ایشان بودند، مسموم و شهید شدند. پس از شهادت ایشان، دستور داده شد امام را در جوار قبر امام موسی کاظم (علیه‌السلام) به خاک بسپارند. بقعه و عمارتی که بر قبر آن دو بزرگوار بنا شد به کاظمیه شهرت یافت. پس از بنا شدن کاظمیه، نام مقابر قریش به کاظمیه تغییر پیدا کرد. مسجد باب‌التین یا مسجد کاظمیه، مسجدی بود که در کنار این بقعه قرار داشت و شیعیان از داخل این مسجد قبر این دو امام بزرگوار را زیارت می‌کردند. به همین دلیل این بقعه به مشهد باب‌التین معروف شد و برای دو امام، گنبد و بنایی با چند حجره ساختند که خادمانی آن را اداره می‌کردند. وسایل و تسهیلات لازم برای زائران مرقد این دو امام در باغی که در جوار این بقعه وجود داشت و به زبیده خاتون، همسر هارون‌الرشید، تعلق داشت، فراهم می‌شد.
آب و هوا
شهر کاظمین دارای آب و هوای بیابانی نیمه مرطوب بوده است و در تابستان از ماه ژوئن تا آگوست (خرداد تا مرداد ماه)، حداکثر دما 44 درجه سانتی‌گراد همراه با تابش آفتاب و بارندگی کم گزارش می‌شود. سال‌های اخیر در ماه جولای برابر با تیر ماه دما تا 51 درجه سانتی‌گراد نیز افزایش داشته است.
رطوبت این شهر در تابستان به طور متوسط کمتر از 50 درصد بوده زیرا فاصله آن از خلیج جنوب عراق و سواحل خلیج فارس نسبتا زیاد است. وجود طوفان های بیابانی و گرد و غبار در طول تابستان طبیعی است و گاهی بادهای تندی در آن ناحیه می‌وزد.
آب و هوای این شهر در زمستان نیمه گرمسیری بوده و از دسامبر تا فوریه (آذر تا بهمن ماه)، حداکثر دما به ترتیب 15.5 تا 18.5 درجه سانتی‌گراد است. بارش سالانه شهر کاظمین، تقریبا به طور کامل به دوره‌ای از نوامبر تا مارس (آبان تا فروردین ماه) محدود می‌شود.
موقعیت جغرافیایی
شهر کاظمین در بخش شمال بغداد و در قسمت غربی رود دجله واقع شده است و عرض این رودخانه، این شهر را از بغداد جدا می‌کند و تنها 8 کیلومتر با بغداد فاصله دارد.
اماکن زیارتی
حرم کاظمین
اولین مکان زیارتی شهر کاظمین، حرم کاظمین است که آرامگاه دو امام شیعیان، امام کاظم (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام) می‌باشد. این حرم دارای چهار شبستان بزرگ و باصفا است که با کاشی‌کاری های نفیس و معماری زیبا، منظره‌ای چشم‌نواز و معنوی را برای زائران فراهم می‌کند.
مسجد صفوی
مسجد صفوی مسجدی ساخته شده در زمان اسماعیل صفوی است که به سبک ساختمان‌های عراقی و پس از تسلط عراق بر کاظمین ساخته شده است. این مسجد با معماری باشکوه، ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی‌شکل دارای منظره‌ای چشم‌نواز و دلنشین است و هر بیننده‌ای را به تحسین وادار می‌کند. گنبد کاشی‌کاری شده بسیار کوتاه این مسجد از درون صحن به زحمت دیده می‌شود. ضریح مطهر حرم کاظمین را می‌توانید از پنجره‌ای که به درون رواق شمالی باز می‌شود مشاهده کنید که جلوه‌ای بی‌نظیر دارد.
آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی
آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی که یکی از حکیمان قرن هفتم هجری بوده و در سال 672 هجری درگذشته است، در بخشی از حرم کاظمین قرار گرفته است. این آرامگاه طبق وصیت خود این عالم در حرم مطهر بنا شده و دارای ضریحی قدیمی و فولادی می‌باشد.
آرامگاه شیخ مفید
در شرق رواق جنوبی حرم کاظمین می‌توانید آرامگاه شیخ مفید، متکلم، فقیه امامیه و از بزرگان شیعه را که در سال 413 هجری قمری درگذشت، مشاهده کنید. این عالم چند سالی را در خانه خود دفن بود و سپس به مقابر قریش برده شد و در نزدیکی قبر امام جواد (علیه‌السلام) دفن شد. ضریحی فولادی و سنگی مرمری حاوی شعر بر بالای مقبره ایشان قرار گرفته است.
آرامگاه ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه
آرامگاه ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه را می‌توانید در شرق رواق جنوبی حرم کاظمین و در مجاورت آرامگاه شیخ مفید زیارت کنید. این عالم فقید یکی از علما و محدثین امامیه بود که در سال 368 هجری قمری درگذشت.
آرامگاه سید مرتضی و سید رضی
آرامگاه سید مرتضی و سید رضی که دو برادر از اعیان و مشاهیر امامیه در قرن پنجم هجری بودند، در بیرون صحن حرم و جنوب شرقی دیوار آن قرار دارد.
قبر ابو یوسف قاضی
در جنوب شرقی صحن حرم کاظمین و درون یکی از حجره‌ها می‌توانید قبر ابویوسف قاضی را که در سال 166 قاضی بغداد بود، مشاهده کنید. این فرد اولین فرد مسلمان بود که به عنوان قاضی‌القضات شهرت پیدا کرد.
مسجد براثا
مسجد براثا در محله‌ای به همین نام واقع شده است. این مسجد به دلیل روایاتی که از اقامت و نماز خواندن امام علی (علیه‌السلام) در این مسجد پس از بازگشت از نهروان نقل می‌شود، در نزد شیعیان بسیار مقدس است. این مسجد زمانی مرکز نشر احادیث اهل‌البیت (علیه‌السلام) بوده است و روایت می‌شود که برخی از انبیای الهی در این مکان نماز گزارده‌اند.
مسجد المنطقه
مسجد المنطقه، که نام دیگر آن مسجد العتیقه می‌باشد، در جنوب شرقی شهر منصور واقع شده است. این شهر در میان شهر کاظمین و جعیفر قرار دارد. این مسجد به دلیل روایاتی که نماز گزاردن امام علی (علیه‌السلام) را در این مسجد نقل می‌کنند، در میان شیعیان شهرت دارد.
معماری
با ورود به حرم کاظمین از هریک از درهای آن می‌توانید معماری ایرانی- اسلامی را مشاهده کنید که سراسر حرم را زینت داده است. حرم کاظمین دارای کاشی‌کاری‌های معرق نفیس، آینه‌کاری‌های زیبا، ایوان‌های باشکوه و صحن‌های چشم‌نوازی است که این حرم را به موزه نمادی هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.
صندوق و ضریح
در قرن دهم هجری دو صندوق زیبا و خاتم‌کاری شده به دستور شاه اسماعیل صفوی بر قبر دو امام نصب شد. صندوق روی قبر امام جواد (علیه السلام) از صندوق‌های زیبایی است که از لحاظ ریز‌نقش و پرکار بودن از زیباترین شاهکارهای هنری آن عصر به شمار می‌رود. صندوقی که امروزه بر مزار مطهر امام موسی کاظم (علیه‌السلام) قرار گرفته است، از عصر صفوی تا به امروز باقی‌مانده و به دست استاد صنیع خاتم ترمیم شده است؛ اما این صندوق از لحاظ پرنقشی به پای صندوق امام جواد (علیه‌السلام) نمی‌رسد. این صندوق دارای 152000 سانتی‌متر مربع مساحت است و از صندوق قبر امام جواد (علیه‌السلام) کوچک‌تر می باشد.
ضریحی که امروزه در حرم قرار دارد، توسط بانو سلطان‌بیگم، دختر مشیر‌الملک شیرازی و از نقره ساخته شده است. در این ضریح 250 هزار مثقال نقره به‌کار رفته است و دارای 18 پنجره می‌باشد. سوره‌هایی از قرآن و اسماء الهی در نوار بالای ضریح قرار گرفته‌اند. طول این ضریح 8 متر، عرض آن 5 متر و ارتفاع آن 5.3 متر می‌باشد. درب این ضریح، که در وسط ضلع شرقی آن قرار دارد، در فاصله بین دو صندوق باز می‌شود.
هشت گلدان بزرگ از فولاد حاوی آیه و حدیث فراوان که از آثار شاه سلطان حسین صفوی هستند در بالای ضریح قرار گرفته‌اند. در داخل روضه‌ای که ضریح در آن قرار دارد، قندیل هایی دارای ظرافت و هنر بسیار زیبایی وجود دارند که از تزئینات نفیس عصر معزالدوله دیلمی می‌باشند و از طلای ناب ساخته شده‌اند. همچنین روی کتیبه‌های اطراف روضه مطهر می‌توانید نام شاه اسماعیل و فتحعلی‌شاه را مشاهده کنید.
رواق‌ها
چهار رواق را می‌توانید در چهار سمت روضه و ضریح مشاهده کنید که از پایین تا نیمه سنگ و مابقی آینه‌کاری شده هستند. رواق‌ها دارای طول 40 متر بوده و از هفت چشمه مرکب شده‌اند. عرض شرقی و غربی رواق‌ها 30 متر و مرکب از 5 چشمه می‌باشند. در برخی از این رواق‌ها عالمان و بزرگان شیعه دفن هستند. رواق باب‌المراد به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار آینه‌کاری شده است و رواق باب‌القریش که در جنوب ضریح قرار دارد به دستور سلطان‌محمد رشاد خان بازسازی شده است. رواق شمالی در شمال ضریح و رواق جنوبی رو‌به‌روی رواق شرقی قرار گرفته است. در سمت رواق جنوبی که به صحن باز می‌شود، در سال 1283 هجری قمری از سوی میرزا بابای اصطهباناتی اهدا شده است. میرزا محمد علی طبیب شیرازی، خطوط کنده کاری شده روی این درب را انجام داده است که بسیار زیبا و بدیع می‌باشند.