خون
خون مایع اصلی بدن در انسان و حیوانات دیگر به شمار می‌آید که مواد اولیه مورد نیاز حیات را به سلول‌های بدن منتقل می‌کند. خون گاهی اوقات به عنوان مایع بافتی نیز خوانده می‌شود، زیرا مانند سایر بافت‌های جامد دارای چندین نوع سلول است که عملکردهای پیچیده‌ای را برای بدن انسان انجام می‌دهند.
اجزای خون به طور عمده در مغز استخوان تولید می‌شوند، در مغز استخوان سلول‌های ویژه‌ای، گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت را تولید می‌کنند. اصطلاح سرطان‌های خون مانند لوکمیا در واقع سرطان‌های سلول‌های مغز استخوان هستند. از آنجا که بافت سرطانی جایگزین بافت سالم در مغز استخوان می‌شود، بنابراین گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌های سالم به وجود نمی‌آیند.
اجزای خون
در صورتی که یک لوله آزمایش حاوی خون به مدت نیم ساعت به حال خود رها شود، خون موجود در آن به سه لایه تقسیم می‌گردد. در این روند، بخش متراکم آن به سمت پایین رفته و بخشی به صورت مایع در بالا باقی می‌ماند.
پلاسما
مایع زرد روشنی که در بالای لوله آزمایش است، پلاسما نام داشته که حدود 60 درصد خون را تشکیل می‌دهد. ماده اصلی تشکیل دهنده ساختار پلاسما آب است، این ساختار دارای مواد دیگری از جمله پروتئین‌ها (آلبومین، فاکتورهای لخته کننده، آنتی بادی، آنزیم و هورمون‌ها)، قند(گلوکز) و ذرات چربی نیز هست.
سایر ترکیبات موجود در پلاسما خون شامل موارد زیر است:
- آنتی بادی‌ها: این ترکیبات پروتئین‌هایی هستند که به پاتوژن‌های مهاجم حمله می‌کنند.
- عوامل لخته کننده خون: این سلول‌ها و عوامل خونی از خونریزی در رگ‌ها جلوگیری می‌کنند.
- هورمون‌ها: هورمون‌ها در پلاسمای خون پیام‌های شیمیایی هستند که به بافت‌های مختلف بدن ارسال می‌شوند.
- الکترولیت‌ها: ترکیباتی مانند انواع نمک‌ها در پلاسمای خون در تنظیم فشار اسمزی و pH بدن نقش دارند.
- مواد مغذی: پلاسمای خون شامل ترکیبات مغذی مانند قندها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است که آن‌ها را بین سلول‌های مختلف بدن توزیع می‌کند.
- لیپیدها: ترکیبات لیپیدی زیادی در پلاسما وجود دارند که در حمل و نقل و جمع‌آوری چربی‌ها در سراسر بدن نقش دارند، از جمله این چربی‌ها می‌توان به انواع کلسترول‌ها و تری‌گلیسیریدها اشاره کرد.
گلبول‌های سفید
قسمت سفید رنگی که در وسط قرار دارد از گلبول‌های سفید تشکیل شده. گلبول‌های سفید دارای سه نوع لنفوسیت‌ها، مونوسیت‌ها و گرانولوسیت‌ها بوده که خود گرانولوسیت‌ها نیز سه نوع مجزا دارند. گلبول‌های سفید بدن دارای شکل‌ها و اندازه‌های مختلفی هستند؛ بعضی از این گلبول‌ها دارای هسته چند لوبه هستند در حالی که سایر آن‌ها، یک هسته گرد و بزرگ دارند. بعضی از گلبول‌های سفید، در سیتوپلاسم خود دارای گروه‌های گرانول هستند که با نام گرانولوسیت نیز شناخته می‌شوند.
باوجود تفاوت‌های ظاهری که در گلبول‌های سفید وجود دارد، تمامی آن‌ها در سیستم ایمنی بدن نقش داشته و موثرند. گلبول‌های سفید در بدن به صورت مداوم، توسط خون در گردش هستند تا زمانی که پیام آسیب دیدگی یکی از ارگان‌های بدن را دریافت کنند. گلبول‌های سفید پس از دریافت پیام، برای انجام عملیات درمان به محل انتشار پیام می‌روند؛ این گلبول‌ها برای جا‌به جایی و رسیدن به ارگان مورد نظر از میان دیواره رگ‌های خونی عبور می‌کنند.
افرادی که سطح گلبول‌های سفید در بدن آن‌ها پایین است، به عفونت‌های بیشتر و شدیدتری نسبت به سایر افراد مبتلا می‌شوند؛ اینکه بدن فرد بیمار نسبت به چه نوع عفونتی ضعف دارد، به نوع گلبول سفیدی که مقدار آن از حد طبیعی خود کمتر است بستگی دارد. به عنوان مثال، ماکروفاژ‌ها توانایی بلعیدن باکتری‌ها را دارند و در صورت کمبود ماکروفاژ در بدن، خطر ابتلای فرد به عفونت‌های باکتریایی افزایش می‌یابد. لنفوسیت‌های Τ در بدن با عفونت‌های ویروسی مبارزه می‌کنند و کمبود آن‌ها، احتمال ایجاد عفونت ویروسی را در بدن فرد افزایش خواهد داد.
گلبول‌های قرمز
قسمت قرمز رنگ لایه پایینی نیز از گلبول‌های قرمز خون تشکیل می‌شود؛ گلبول‌های قرمز، عمده‌ترین سلول‌های موجود در خون بوده که در هر میلی‌متر مکعب از خون، بین چهار تا شش میلیون از آن‌ها وجود دارد. این گلبول‌ها تنها 6 میکرومتر قطر دارند که با توجه به اندازه کوچکشان، می‌توانند به ظریف‌ترین رگ‌های خونی وارد شوند. یک گلبول قرمز می‌تواند بیش از 120 روز در خون در گردش باشد و پس از گذشت این مدت، گلبول‌های آسیب دیده توسط سلول‌های خاصی در کبد و طحال که ماکروفاژ نام دارند، از سیستم گردش خون خارج می‌شوند. گلبول‌های قرمز بدن انسان، مانند تمامی پستانداران فاقد هسته هستند که این امر باعث می‌شود تا فضای بیشتری برای قرارگیری هموگلوبین (پروتئین حاوی اکسیژن) در آن‌ها وجود داشته و بتوانند اکسیژن بیشتری در بدن جا به جا کنند. سطح گلبول‌های قرمز از هر دو طرف به صورت مقعر و فرورفته است که این شکل ظاهری باعث می‌شود تا سطح آن‌ها قابلیت انتشار اکسیژن بیشتری داشته باشد. به جز پستانداران، در سایر مهره داران مانند ماهی و پرندگان، گلبول‌های قرمز دارای هسته‌اند.
گلبول‌های سفید و قررمز حدود 40 درصد از ساختار خون را ایجاد می‌کنند.
تمامی سلول‌هایی که در خون وجود دارند در مغز استخوان ایجاد می‌شوند؛ این سلول‌ها در قالب سلول‌های بنیادی متولد شده و سپس به شکل گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت در خواهند آمد.
یک نمونه خون، در صورت چرخش در سانتریفیوژ می‌تواند به اجزاء بیشتری نیز تقسیم شود. نیروی گریز از مرکزی که در چرخش ایجاد می‌شود، باعث ته نشین شدن و جداسازی موادی می‌شود که چگالی بیشتری دارند و در صورت انجام پیشرفته‌تر این کار، می‌توان پروتئین‌ها یا سلول‌های خونی خاصی را از خون جدا نمود. با استفاده از این روش می‌توان از آنتی‌بادی‌ها و فاکتورهای لخته‌کننده خون نمونه برداری کرد و سپس به درمان اختلالات مربوط به سیستم ایمنی و خونریزی پرداخت. همچنین به کمک این روش می‌توان گلبول‌های قرمز خون را برای اهدای خون به بیماران نیازمند جدا نمود.
گروه‌های خونی
ترکیب خون در بدن افراد با هم متفاوت است. این تفاوت در ساختار خونی باعث ایجاد انواع گروه‌های خونی متمایز می‌شود.
گروه خونی هر فرد بستگی به ژنهایی دارد که از والدین خود به ارث برده‌است.
روش‌های مختلفی برای گروه بندی خون وجود دارند، اما شناخته شده‌ترین سیستم برای گروه‌بندی خونی ABO است.
در این روش چهار گروه اصلی وجود دارد: A، B، O و AB.
این گروه ها خود به 8 گروه خونی دیگر دسته‌بندی می‌شوند.
نوع گروه خونی به این بستگی دارد که کدام آنتی‌ژن‌ها روی سطح گلبول‌های قرمز هستند. آنتی‌ژن‌ها نوعی مولکول بوده که می توانند پروتئین یا قند باشند. نوع و ویژگی‌های آنتی‌ژن‌ها، به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی کوچک است که می‌تواند از فردی تا فرد دیگر متفاوت باشد. دسته بندی در سیستم گروه های خونی ABO بر اساس تفاوت آنتی‌ژن‌ها در گلبول‌های قرمز و آنتی‌بادی‌ها در پلاسما می‌باشد.
برای تعیین اینکه کدام گروه یا نوع خونی برای انتقال گلبول قرمز با بدن افراد مطابقت دارد از سیستم ABO همراه با وضعیت آنتی‌ژن RhD استفاده می کنند.
چهار گروه ABO وجود دارد:
- گروه A
- گروه B
- گروه AB
- گروه O