تجارت
تجارت، بازرگانی یا دادوستد که به انگلیسی Trade گفته می‌شود، به مجموعه فعالیت‌های اقتصادی خرید و فروش کالاها و خدمات اطلاق می‌شود. این فعالیت‌ها به ویژه با هدف فروش مجدد و کسب سود یا منفعت مالی انجام می‌گیرد. در فرآیند تجارت، مالکیت کالاها و خدمات از فروشنده به خریدار در قبال دریافت پول منتقل می‌شود. در کل، هر کاری که افراد در ازای کالا یا خدمات و یا بهای آن انجام می‌دهند و دو طرف از انجام آن راضی و خشنود هستند، تجارت محسوب می‌شود. تجارت به دو بخش تجارت داخلی و تجارت خارجی تقسیم می‌شود. در دنیای امروز، دادوستد کالاها و خدمات بازرگانی نامیده می‌شود و برای انجام بهتر آن در زمان کم، نیاز به اطلاعات و مدیریت است. بازرگانی قلب سرمایه‌داری را تشکیل می‌دهد.
تاریخ تجارت
پیش از تاریخ
تاریخچه تجارت به زمان‌های پیش از تاریخ برمی‌گردد. بازرگانی از زمانی آغاز شد که مردم شروع به رفت و آمد و تبادل کالا و خدمات با یکدیگر کردند. این فعالیت‌ها قبل از نوآوری‌های مدرن و ایجاد ارز انجام می‌شد. پیتر واتسون معتقد است که سابقه بازرگانی به حدود ۱۵۰،۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. اولین کالاهای بازرگانی که در دوران پیش از تاریخ یافت شده‌اند، ابسیدین (شیشه آتشفشانی) از آناتولی به ایران و میانرودان و سنگ آتش‌زنه از دوره پارینه‌سنگی هستند.
ابسیدین
ابسیدین از دوران پارینه‌سنگی زیرین و میانی در خاور نزدیک مورد استفاده قرار گرفته است. بوسانکوات، یکی از پژوهشگران، در حفاری‌های سال ۱۹۰۱ تجارت سنگ را کشف کرد. این تجارت ابتدا در جنوب غرب آسیا آغاز شد. از ابسیدین به عنوان ماده‌ای برای ساخت ظروف یا ابزار برش استفاده می‌شد، هرچند که مواد دیگری نیز به راحتی در دسترس بودند. کاربران ابسیدین اغلب افراد ثروتمندی بودند که از آن برای وظایف خاص خود استفاده می‌کردند. تجارت این ماده در دوران نوسنگی در مدیترانه گسترده بود و در حدود ۱۲،۰۰۰ سال قبل از میلاد، شبکه‌ای از آناتولی به عنوان منبع اصلی بازرگانی با شرق دریای مدیترانه، ایران و مصر شناخته شد.
گسترش بازرگانی
مواد مورد استفاده برای ساخت جواهرات در مصر از سال ۳۰۰۰ قبل از میلاد خرید و فروش می‌شدند. جاده ابریشم یا همان جاده یشم، هزاران سال پیش از این در سبزدشت‌های اوراسیا مورد استفاده قرار می‌گرفت. سومری‌ها در بین‌النهرین با تمدن هاراپا از دره سند دادوستد می‌کردند. فنیقی‌ها که بازرگانان دریایی بودند، در سراسر دریای مدیترانه تا بریتانیا برای منابع قلع سفر می‌کردند و بندرگاه‌های تجاری یونانی‌نشین را پایه‌گذاری کردند. شاهنشاهی هخامنشیان نیز به عنوان اولین امپراتوری بزرگ دوران تاریخی، شرق و غرب را به هم پیوند داد و جاده شاهی از خراسان بزرگ تا سارد در آناتولی به عنوان شاهراهی تجاری شناخته می‌شد. بازرگانی ادویه‌جات ارزشمند از هند به اروپا در دوران یونانی و رومی رونق داشت. امپراتوری روم نیز به گسترش و افزایش بازرگانی کمک کرد. پس از فروپاشی امپراتوری روم و در دوران قرون وسطی، بازرگانی در غرب کاهش یافت اما در پادشاهی‌های آفریقا، شرق میانه، هند، چین و جنوب شرق آسیا شکوفا شد.
قرون وسطی
در قرون وسطی، آسیای مرکزی مرکز اقتصادی جهان بود. سغدیان شرق و غرب را در مسیر جاده ابریشم به هم پیوند می‌دادند و بازرگانان اصلی کاروان‌های آسیای مرکزی بودند. وایکینگ‌ها و وارانجیان‌ها نیز در این دوران به سفرهای تجاری پرداختند. اتحاد تجاری هانسیاتیک نیز انحصار تجارت در شمال اروپا و منطقه بالتیک را بین قرن ۱۳ و ۱۷ در دست داشت.
تاریخچه کشف تجارت
واسکو دا گاما و تجارت ادویه
در سال ۱۴۹۸، واسکو دا گاما به عنوان پیشگام تجارت ادویه اروپا، پس از سفر از اطراف دماغه امید نیک در نوک جنوبی قاره آفریقا، به کالیکات رسید. تا پیش از این، جریان ادویه از هند به اروپا تحت کنترل قدرت‌های اسلامی، به ویژه مصر بود. تجارت ادویه از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار بود و محرک تاریخچه کشف در اروپا شد. ادویه‌جات و برخی از کالاهای ارزشمند دیگر، از جهان شرق به اروپا منتقل می‌شدند و گاهی با طلا رقابت می‌کردند. در قرن‌های ۱۶ و ۱۷، هلند و سپس بریتانیا بر تجارت در هند شرقی تسلط یافتند. امپراتوری اسپانیا نیز روابط بازرگانی منظم در سراسر اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را توسعه داد.
نظریه‌های اقتصادی
آدام اسمیت در سال ۱۷۷۶ با انتشار مقاله‌ای با عنوان "تحقیق در ماهیت و علل ثروت ملل"، سیاست موازنه بازرگانی کشورها را مورد انتقاد قرار داد و استدلال کرد که ملت‌ها می‌توانند از تخصص اقتصادی بهره‌مند شوند. او بیان کرد که تقسیم کار به اندازه بازار محدود می‌شود و کشورها با دسترسی به بازارهای بزرگ‌تر، قادر به تقسیم کار مؤثرتر و سازنده‌تر خواهند بود. در سال ۱۸۱۷، دیوید ریکاردو نظریه مزیت نسبی را مطرح کرد که نشان می‌داد تجارت آزاد به نفع هر دو کشور ضعیف و قوی است.
قرن بیستم
رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم
در طول رکود بزرگ اقتصادی از سال ۱۹۲۹ تا اواخر ۱۹۳۰، افت بزرگی در تجارت و سایر شاخص‌های اقتصادی رخ داد. فقدان تجارت آزاد به عنوان یکی از عوامل اصلی رکود در نظر گرفته شد. در طول جنگ جهانی دوم، توافقنامه برتون وودز در سال ۱۹۴۴ برای جلوگیری از موانع تجاری ملی امضا شد. این توافقنامه به ایجاد صندوق بین‌المللی پول و بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه انجامید.
سازمان تجارت جهانی
در سال ۱۹۴۷، ۲۳ کشور با توافقنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) برای ترویج تجارت آزاد موافقت کردند. سازمان تجارت جهانی (WTO) در سال ۱۹۹۵ برای تسهیل تجارت آزاد و تقویت روابط تجاری بین کشورها تأسیس شد.
توسعه پول
اولین نمونه‌های پول شامل اشیاء با ارزش مانند خوک، صدف‌های نادر، دندان نهنگ و گاو بودند که به عنوان پول کالا شناخته می‌شدند. در قرون وسطی در بابل، نان به عنوان شکل اولیه پول مورد استفاده قرار گرفت. با گذر زمان، سکه‌ها از فلزات گرانبها به عنوان پول استاندارد برای تسهیل مبادله کالاها و خدمات معرفی شدند.
روند کنونی تجارت
دوحه
دور دوحه، مذاکرات سازمان تجارت جهانی با هدف کاهش موانع تجارت و تمرکز بر تجارت عادلانه‌تر برای کشورهای در حال توسعه است. این مذاکرات از دوحه، قطر آغاز شد و در مکان‌های مختلفی از جمله کانکون، ژنو، پاریس و هنگ کنگ ادامه یافت.
چین
از حدود سال ۱۹۷۸، جمهوری خلق چین اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد. این اصلاحات شامل کاهش محدودیت‌ها در کشاورزی، توزیع کشاورزی و شرکت‌های شهری بود. این رویکرد بازار محور باعث افزایش بهره‌وری و خروجی شد. یکی از ویژگی‌های اصلاحات چین، ایجاد مناطق ویژه اقتصادی در امتداد سواحل جنوب شرقی بود. تا سال ۲۰۰۸، اقتصاد چین ۱۶٫۷ برابر اندازه آن در سال ۱۹۷۸ بود و تجارت دو جانبه این کشور بالغ بر ۲٫۵۶ تریلیون دلار آمریکا شد. چین در سال ۱۹۹۱ به گروه انجمن همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام و در سال ۲۰۰۱ به سازمان تجارت جهانی پیوست.
حمایت‌گرایی
حمایت‌گرایی سیاست‌های محدودکننده و منع تجارت بین کشورهاست و اغلب به صورت تعرفه‌ها و سهمیه‌های محدودکننده اجرا می‌شود. این سیاست در دوره رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم رایج بود.
دین و تجارت
آموزه‌های اسلامی تجارت را تشویق می‌کنند و ربا را محکوم می‌نمایند. تجارت باید با رعایت انصاف و اصول دینی انجام شود تا غنی را غنی‌تر و فقیر را فقیرتر نسازد. آموزه‌های یهودی-مسیحی نیز تجارت را تشویق کرده و از تقلب در معاملات جلوگیری می‌کنند.
در فقه اسلامی، تجارت و معاملات اقتصادی تحت نظارت و قواعد خاصی قرار دارد. در زیر به اختصار چند نمونه از احکام فقهی درباره تجارت اشاره می‌شود:
- اجازه و رضایت: در تجارت، طرفین باید به‌طور کامل و آزادانه رضایت دهند. هر گونه معامله‌ای که بدون رضایت طرفین انجام شود، باطل است (مثل معاملات جبری).
- حرمت ربا: بهره‌گیری از ربا (سود اضافه بر اصل پول) در تجارت ممنوع است. ربا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گناهان در اسلام شناخته می‌شود و هر گونه اضافه پرداختی که به‌عنوان بهره به معامله اضافه شود، حرام است.
- شفافیت و صداقت: تجار باید در معاملات خود صداقت داشته باشند و از فریب و دروغ‌گویی پرهیز کنند. ارائه اطلاعات درست درباره کالا و خدمات برای جلوگیری از ضرر و زیان به دیگران ضروری است.
- معاملات صحیح: برای اعتبار و صحت معامله، باید جزئیات معامله به‌طور واضح مشخص شود. برای مثال، قیمت، کیفیت و ویژگی‌های کالا باید به‌طور دقیق ذکر شود تا اختلاف نظرها و مشکلات قانونی پیش نیاید.
- حرمت غش: غش به معنای تقلب و فریب در معامله است. فروش کالا با عیب‌های مخفی یا غیرواقعی و یا تغییر مشخصات کالا برای فریب مشتری حرام است.
- بیع و اجاره: فروش و اجاره کالاها باید مطابق با شرایط اسلامی انجام شود. هرگونه معامله‌ای که شامل غش یا بی‌عدالتی باشد، از نظر فقهی غیرقانونی است.
- حساب‌داری و شفافیت مالی: تجارت باید با رعایت اصول حساب‌داری درست و شفاف انجام شود. پنهان‌کاری مالی و اختلاس از دارایی‌های عمومی یا خصوصی به‌شدت مورد نکوهش است.
این احکام به‌طور کلی بر اساس اصول فقهی اسلامی تنظیم شده‌اند و ممکن است در جزئیات بسته به مذهب یا فقیه مورد نظر متفاوت باشند.
تجارت جهانی
بازرگانی بین‌المللی
بازرگانی بین‌المللی به دادوستد کالا و خدمات در سراسر مرزهای کشورها اشاره دارد و نشان دهنده بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی در بسیاری از کشورها است. بازرگانی جهانی از زمان‌های قدیم (مانند جاده یشم، جاده ابریشم، و جاده کهربا) وجود داشته است، اما ارزش اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی آن در چند سده اخیر به دلیل عوامل مختلفی همچون انبوه‌سازی، ترابری پیشرفته، جهانی شدن، شرکت‌های چند ملیتی، و صادرات افزایش یافته است. جهانی شدن به توسعه روزافزون بازرگانی جهانی اشاره دارد.
مصوبات بازرگانی
مصوبات بازرگانی شامل تحریم‌هایی است که به عنوان ابزاری برای کیفر دادن یک کشور به کار می‌رود. تحریم‌ها به معنای مرزبندی بازرگانی با یک کشور خاص هستند. به عنوان مثال، آمریکا بیش از ۴۰ سال تحریم‌هایی را علیه کوبا اعمال کرده است.
موانع بازرگانی
بازرگانی جهانی با موانع مختلفی مانند سهمیه‌ها، مرزبندی‌های دولتی و تعرفه‌های مالیاتی مواجه است. تعرفه‌ها بیشتر بر واردات اعمال می‌شوند، اما گاهی اوقات کشورها دیگر کشورها را مجبور به پرداخت تعرفه‌ها یا یارانه‌های صادراتی می‌کنند. این اقدامات به عنوان موانع تجاری شناخته می‌شوند. در مقابل، بازرگانی آزاد به معنای کنار گذاشتن موانع بازرگانی توسط دولت‌ها است. دولتی که از فراورده‌های داخلی حمایت می‌کند، موانع بازرگانی را ایجاد می‌کند.
دسترسی برابر
جنبش بازرگانی برابر به گسترش بهره‌گیری از نیروی کار، استانداردهای زیست‌محیطی و اجتماعی برای ساخت کالاها، به ویژه در کشورهای جهان سوم و دوم می‌پردازد. این جنبش به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا بازرگانی باید به نام حقوق بشر برنامه‌ریزی شود و واردات از بنگاه‌هایی که استانداردهای تجارت منصفانه را رعایت می‌کنند، ترویج شود. سازمان‌های غیردولتی نیز در گسترش استانداردهای بازرگانی برابر نقش مهمی دارند.
تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک به معنای داد و ستد الکترونیک است که به روش آنلاین انجام می‌شود. در این نوع تجارت، امنیت یک نکته بسیار مهم و چالش‌برانگیز است.
تجارت‌خانه
تجارت‌خانه یک لغت قدیمی است که به مکان‌هایی اشاره دارد که در آن‌ها عمل تجارت صورت می‌گیرد. دکان‌ها و مغازه‌های بازار بزرگ تهران نمونه‌های کوچکتر تجارت‌خانه‌ها هستند و هلدینگ‌ها نمونه‌های بزرگ مقیاس این تجارت‌خانه‌ها محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند رفاه، افق کوروش، صبا تأمین، کانی اپال و اتکا نمونه‌هایی از این تجارت‌خانه‌ها هستند.