حنجره
حنجره اندامی در انتهای حلق و ابتدای نای است که ساختار اصلی آن از غضروف‌هایی تشکیل شده است که به‌وسیله ماهیچه‌های صاف به بافت اطراف و استخوان هیوئید گردن متصل می‌شود. این اندام دروازه ورود هوا و ذرات به مسیرهای تنفسی است. به علاوه تارهای صوتی آن تولید، لحن و آهنگ صدا را بر عهده دارند.
حنجره اندامی لوله‌ای و توخالی با طول ۵ سانتی‌متر از بافت‌های غضروفی و ماهیچه‌ای است که جلو گردن قرار دارد و در محافظت از مسیرهای تنفسی پایینی در برابر ورود ذرات غذا، هدایت هوا به مسیرهای تنفسی، تولید صدا و انعکاس‌های عطسه و سرفه شرکت می‌کند.
جایگاه
حنجره در بخش جلویی-میانی گردن، جلوی مری و هم‌سطح مهره‌های سوم تا ششم گردن (C3-C6) قرار دارد. این ساختار از اسکلت غضروفی تشکیل شده است که به‌وسیله بافت ماهیچه و رباط‌ها به استخوان هیوئید گردن متصل شده است. حنجره دقیقا بالای ورودی نای و در امتداد حفره حلقی-بینی قرار دارد. لوب‌های غده تیروئید دو طرف حنجره را می‌پوشاند. این ساختار گلو، دیواره داخلی حنجره با بافت پوششی استوانه‌ای مطبق کاذب و مژکدار دیواره داخلی حنجره را می‌پوشاند.
غضروف‌ها
بعد از اینکه متوجه شدیم حنجره چیست و کجا قرار دارد، بافت‌های تشکیل‌دهنده آن را توضیح می‌دهیم. اسکلت حنجره از ۹ غضروف (۶ جفت + ۳) تشکیل شده است. این بافت مقاومت و انعطاف‌پذیری لازم در برابر تغییرات فشار هوا در این ساختار را فراهم می‌کند. اپی‌گلوت، غضروف تیروئید و کریکوئيد، بخش اصلی اسکلت حنجره را تشکیل می‌دهند که جفت غضروف‌های کوزه‌ای یا «آریتنوئید» (Arytenoid Cartilages)، میخی یا «کوئینیفرم» (Corniculate Cartilages) و شاخ‌دار یا «کورنیکولیت» (Cuneiform Cartilages) دو طرف آن‌ها قرار دارند.
- غضروف تیروئید: غضروف تیروئیدی یا سپری بخش اصلی اسکلت حنجره را تشکیل می‌دهد. دو صفحه این غضروف هیالین در بخش جلویی به هم متصل شده و برآمدگی گردن یا «سیب آدم» (Adam’s Apple) را تشکیل می‌دهند. بالا و پایین این دو صفحه بیرون‌زدگی‌هایی (شاخ) وجود دارد. برآمدگی بالایی به‌وسیله رباط‌های تیروئیدی جانبی به استخوان هیوئید گردن متصل شده و برآمدگی پایینی با غضروف کریکوئید مفصل تشکیل می‌دهد.
- کریکوئيد: غضروف کریکوئید یا انگشتری، حلقه‌ای از هیالین و قطر دیواره پشتی آن از قطر دیواره جلویی بیشتر است. مهره ششم گردن پایین این غضروف قرار دارد و بخش پشتی آن با دو جفت غضروف آریتنوئید مفصل تشکیل می‌دهد.
- اپی گلوت: اپی‌گلوت ساختاری برگی‌شکل از جنس بافت غضروف الاستیک است و دهانه حنجره را مشخص می‌کند. دم این برگ به دیواره داخلی بخش جلویی غضروف تیروئیدی متصل می‌شود. انعطاف‌پذیری زیاد بافت الاستیک اپی‌گلوت امکان باز و بسته شدن آن را برای مسدود کردن مسیر هوایی فراهم می‌کند.
- غضروف‌های آریتنوئید: دو غضروف هرمی آریتنوئید روی غضروف کریکوئید قرار دارند. راس این غضروف با غضروف کورنیکولیت و قاعده آن با غضروف کریکوئید مفصل تشکیل می‌دهد. زائده صوتی غضروف‌های آریتنوئید به رباز‌های صوتی و زائده ماهیچه‌ای آن‌ها به به بخش‌های پشتی و جانبی ماهیچه کریکوئید-تیروئید متصل می‌شود.
- غضروف‌های کورنیکولیت: غضروف‌های کوچک کورنیکولیت با راس غضروف آریتنوئید مفضل تشکیل می‌دهند.
- غضروف‌های کونئیفورم: این غضروف‌ها بین چین‌خوردگی‌های اپی‌گلوت قرار دارند و استحکام این بخش از حنجره را افزایش می‌دهند.
ماهیچه های حنجره
ساختار حنجره از دو دسته ماهیچه صاف داخلی و خارجی تشکیل شده است که به بالا کشیدن حنجره در بلع غذا و تولید صدا کمک می‌کند. ماهیچه‌های خارجی مثل رباط‌های خارجی حنجره، این ساختار را به استخوان هیروئید متصل می‌کنند و ماهیچه‌های داخلی بین بخش‌های اسکلت غضروفی قرار دارند. تمام ماهیچه‌های حنجره به‌وسیله شاخه‌های عصب واگ (عصب جمجمه‌ای X) کنترل می‌شوند.
- ماهیچه خارجی: انقباض این ماهیچه‌ها با حرکت حنجره سمت حلق (بالا) یا نای (پایین) همراه است. ماهیچه‌های بالای هیروئید (متصل به بخش پایینی هیروئید)، پایین هیروئید (متصل به بخش پایینی هیروئید) و نیزه‌ای-لامی یا استایلوفارینکس (ماهیچه حنجره) ماهیچه‌های داخلی حنجره هستند. انقباض ماهیچه‌های بالای هیروئید و استایلوفارینکس، حنجره را بالا می‌کشد و انقباض ماهیچه‌های پایین هیروئیدی سبب فشرده شدن حنجره می‌شود.
- ماهیچه داخلی: انقباض ماهیچه‌های داخلی کوچک طول و کشش تارهای صوتی و شکل گلوت در زمان تنفس، بلع و تولید صدا را تغییر می‌دهد. ماهیچه‌های کریکوتیروئید، تیروآریتنوئید، کریکوآریتنوئید پشتی و کریکوآریتنوئید جانبی، ماهیچه‌های داخلی حنجره هستند.
- ماهیچه‌های کریکوتیروئید: این ماهیچه‌ها در تار صوتی، کنار رباط‌های صوتی قرار دارند. این ماهیچه از بخش جلویی-جانبی غضروف کریکوئید شروع و به حاشیه و شاخ پایینی غضروف تیروئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با کشیده شدن رباط صوتی و حرکت غضروف تیروئید در جهت جلو و پایین همراه است. این ماهیچه در تغییر آهنگ صدا (تولید صدای زیر و بم) نقش دارد.
- ماهیچه تیروآریتنوئید: این ماهیچه از بخش پایینی-پشتی غضروف تیروئیدی شروع و به بخش جلویی-جانبی غضروف آریتنوئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با برگشت رباط صوتی به حالت اول (استراحت) و تولید صدای آرام‌تر همراه است.
- ماهیچه کریکوآریتنوئید پشتی: این ماهیچه از بخش پشتی غضروف کریکوئید شروع و به زائده ماهیچه‌ای غضروف آریتنوئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با دور شدن تارهای صوتی از هم و افزایش قطر گلوت همراه است.
- ماهیچه کریکوآریتنوئید جانبی: این ماهیچه‌ها از قوس غضروف کریوکوئید شروع و به زائده ماهیچه‌ای غضروف آریتنوئید متصل می‌شوند. انقباض این ماهیچه‌ها با نزدیک شدن تارهای صوتی به هم و کاهش قطر گلوت همراه است. این ماهیچه‌ها «آهنگ» (Tone) و «حجم صدا» (Volume) صدا را تغییر می‌دهند.
- ماهیچه‌های عرضی و مورب آریتنوئید: این ماهیچه‌ها دو غضروف آریتنوئید را به هم وصل می‌کنند. انقباض آن‌ها با نزدیک شدن غضروف‌ها به هم و بسته شدن بخش پشتی گلوت همراه است.
بافت عصبی و خونی حنجره
تمام ماهیچه‌های حنجره به‌وسیله شاخه‌های عصب واگ (دهمین عصب خروجی از جمجمه | CN X) کنترل می‌شوند. این عصب مختلط از رشته‌های عصبی حسی (انتقال پیام از حنجره به ساقه مغز) و حرکتی (انتقال پیام از ساقه مغز به حنجره) تشکیل شده و بخشی از سیستم عصبی پاراسمپاتیک (اعصاب خودمختار محیطی) است. اعصاب برگشتی و اعصاب بالایی حنجره دو شاخه این اعصاب هستند که بخش‌های مختلف حنجره را کنترل می‌کنند.
- اعصاب برگشتی: شاخه حسی این عصب، پیام‌های بخشی پایین گلوت را دریافت و شاخه حرکتی آن به تمام ماهیچه‌های داخلی به جز کریکوتیروئید پیام‌رسانی می‌کند.
- اعصاب بالایی: شاخه حسی این عصب، پیام بخش‌های بالایی گلوت را دریافت و شاخه حرکتی آن به ماهیچه کریکوتیروئید پیام‌رسانی می‌کند.
موادغذایی، فاکتورهای تنظیمی و اکسیژن لازم برای انجام فعالیت‌های بافت حنجره به‌وسیله سرخرگ‌های بالایی و پایینی حنجره تامین می‌شود. سرخرگ بالایی (شاخه‌ای از سرخرگ کاروتید خارجی) کنار عصب بالایی و سرخرگ پایینی (شاخه‌ای از بزرگ‌سرخرگ گردنی-تیروئید) کنار عصب بازگشتی وارد حنجره می‌شود.کنار هر سرخرگ حنجره، سیاهرگی هم‌نام وجود دارد که مواد زائد و دی‌اکسید کربن را از بافت حنجره خارج می‌کند. خون کم‌اکسیژن از سیاهرگ بالایی وارد سیاهرگ داخلی گلو و از سیاهرگ پایینی به سیاهرگ بازویی-سری منتقل می‌کند.
وظایف
تولید صدا
تکلم فرایندی است که با همکاری سیستم تنفسی، مرکز کنترل تکلم در قشر مخ، مراکز کنترل تنفس در ساقه مغز و ساختارهای تولید صدا در حلق انجام می‌شود. اما نقش حنجره در تولید صدا چیست؟ تارهای صوتی حنجره مرکز اصلی تولید صدا است که آوای ایجاد شده به‌وسیله آن در حفره بینی، حفره دهان، سینوس‌های پارانازال و حلق تغییر می‌کند.
برای تولید صدا پیام عصبی از مراکز کنترلی مغز و به‌وسیله عصب واگ به ماهیچه‌های تیروآریتنوئید منتقل می‌شود. انقباض این ماهیچه‌ها با نزدیک شدن غضروف‌های آریتنوئید به غضروف تیروئیدی، شل شدن رباط‌های صوتی و کاهش قطر گلوت همراه است. فشار ایجاد شده به‌وسیله هوای بازدم برای خروج از گلوت با لرزش تارهای صوتی و ایجاد صدا همراه است. سرعت جریان هوا شدت و بلندی صدا (فرکانس امواج صوتی) را مشخص می‌کند. طول تارهای صوتی آهنگ و زیروبمی صدا را مشخص می‌کند. طول این تارها معمولا در زنان و کودکان کوتاهتر است به همین دلیل این افراد صدای معمولا صدای زیری دارند. اما طول بیشتر این تارها در مردان سبب بم شدن صدا می‌شود. بخش‌های بالایی سیستم تنفسی به ویژه صفحه نرم انتهای سقف دهان، با تغییر فرکانس امواج صوتی بلندی صدا و آهنگ آن را تغییر می‌دهند.
انعکاس سرفه
سرفه یکی از مکانیسم‌های دفاعی سیستم تنفسی برای خارج کردن ذرات مزاحم از مسیرهای تنفسی است. این فعالیت غیر ارادی بدن با هماهنگی سیستم عصبی، ماهیچه‌های تنفسی و حنجره در سه مرحله انجام می‌شود.
- مرحله دم: تحریک گیرنده‌های مکانیکی و شیمیایی حنجره، نای یا نایژه‌ها با ارسال پیام عصبی به ساقه مغز (مدولا یا مغز میانی) همراه است. پیام عصبی مغز به ماهیچه‌های حنجره، انقباض ماهیچه‌ها و افزایش قطر گلوت را به دنبال دارد. همزمان انقباض ماهیچه‌های بین‌دنده‌ای خارجی و دیافراگم با افزایش حجم و کاهش فشار قفسه سینه همراه است. در نتیجه هوای بیشتری وارد مسیرهای تنفسی و ریه می‌شود.
- مرحله انقباض: تحریک ماهیچه‌های غضروف آریتنوئید (مورب و عرضی) با نزدیک شدن دو تار صوتی به هم و بسته شدن گلوت همراه است. همزمان ماهیچه‌های کمکی شکم، ماهیچه‌های بین‌دنده‌ای و دیافراگم منقبض می‌شوند. در نتیجه فشار قفسه سینه، آلوئول‌ها و نایژه‌ها افزایش می‌یابد.
- مرحله بازدم: افزایش فشار با باز شدن گلوت و خروج انفجاری هوا همراه است. همزمان دیافراگم از انقباض خارج شده و هوای حبس شده در ریه خارج می‌شود.
انعکاس بلع
بلع مکانیسمی است که غذای جویده شده در دهان به مری منتقل می‌کند. بخشی از این مکانیسم را سیستم عصبی ارادی و بخشی از آن را سیستم عصبی خودمختار کنترل می‌کند. بخش ارادی مکانیسم بلع شامل انقباض ماهیچه‌های جویدن، خرد شدن غذا و انتقال لقمه به انتهای دهان به‌وسیله زبان می‌شود. بخش غیرارادی این مکانیسم در دو مرحله حلقی و حلقی-مری انجام می‌شود.
- مرحله حلقی: در این مرحله لقمه غذا گیرنده‌های مکانیکی سقف دهان و بخش جلویی حلق را تحریک می‌کند. تحریک این گیرنده‌ه‌ها با انتقال پیام عصبی از عصب حسی به مرکز کنترل بلع در مغز میانی همراه است. تحریک این مرکز با توقف تنفس، انقباض ماهیچه‌های خارجی و بالا کشیده شدن حنجره، انقباض ماهیچه‌های داخلی حنجره و بسته شدن گلوت و باز شدن اسفنکتر بالایی مری همراه است. سپس لقمه غذا به‌وسیله حرکات دودی ماهیچه‌های صاف حلق به مری فرستاده می‌شود. نیروی گرانش نقش بسیار کمی در این مرحله از بلع دارد. حجم لقمه و ویسکوزیته آن دو عامل مهم در سرعت بلع هستند.
- مرحله حلقی مری: در ابتدای این مرحله ماهیچه‌های خارجی حنجره وارد مرحله استراحت شده و حنجره به جای اول خود برمی‌گردد. سپس انقباض ماهیچه‌های کوریکوئیدی با بستن حنجره از ورود غذا به نای جلوگیری می‌کند. پس از ورود غذا به مری تنفس شروع می‌شود. در نتیجه غذا با حرکات دودی دیواره مری به معده منتقل می‌شود.
رفلاکس حنجره
ورود اسید معده به مری، حنجره یا حلق رفلاکس نام دارد. این اختلال به دلیل فشار طولانی‌مدت به معده (مثل پوشیدن لباس تنگ)، اضافه وزن، عادت‌های غذایی نامناسب، استرس زیاد، اختلال اسفنکتر مری و معده ایجاد می‌شود. سوزش گلو، گرفتگی خفیف صدا، افزایش مخاط گلو، سرفه‌های مزمن، مشکل بلع و التهاب حنجره از علائم این اختلال است. کاهش مصرف اسید، چربی و ادویه در وعده‌های غذایی، کاهش مصرف کافئین، دخانیات و الکل، کاهش وزن و استفاده از داروهای مهار پمپ پروتون مخاط معده با تجویز پزشک به درمان این اختلال کمک می‌کند.