نای
نای (به انگلیسی: trachea) یک ارگان تنفسی فیبروکارتلاژی D شکل است و از ۱۶ الی ۲۰ غضروف از ناحیه جلویی و دیواره فیبرو عضلانی در قسمت خلفی تشکیل شده است. غضروف های نای از غضروف های هیالین تشکیل شده و توسط بافت فیبروالاستیک به یکدیگر متصل می‌شوند. آن‌ها از این اندام پشتیبانی می‌کنند و آن را در حین تغییرات فشار برای تهویه هوا باز نگه می‌دارند.
دیواره خلفی نای توسط عضله نای تشکیل می‌شود و سبب می‌شود که غضروف ها به صورت حلقه های C شکل ناقص ظاهر شوند. ساختار خاص دیواره سبب می‌شود که نای به اندازه‌ی کافی انعطاف پذیر و الاستیک باشد تا امکان انقباض مری هنگام بلع را فراهم کند.
نای از چهار لایه بافت شناسی تشکیل شده است. مخاط داخلی ترین لایه است و با اپیتلیوم ستونی مژه دار لایه بندی شده پوشیده می‌شود. لایه بافت شناسی دوم زیر مخاط است. این لایه شامل بافت هم بند است که شامل غدد مخاط، ماهیچه صاف، عروق، اعصاب و غدد لنفاوی است. لایه سوم لایه عضلانی-غضروفی است که از حلقه های غضروفی و عضله صاف تشکیل شده است. سرانجام، خارجی ترین لایه توسط آدونتیس فیبروالاستیک تشکیل می‌شود.
آناتومی
این اندام بین حنجره و قفسه سینه قرار دارد و تقریباً خط میانی بدن را اشغال میکند و کمی به سمت چپ متمایل است. این ساختار به دو قسمت تقسیم می‌شود:
قسمت گردنی که در داخل محفظه احشایی قدامی (قبل از سینه) گردن قرار دارد. از مرز تحتانی حنجره (غضروف کریکوئید) واقع در سطح مهره C6 آغاز می‌شود. این اندام در سطح برآمدگی ژوگولار جناغ که نشان دهنده‌ی مرز فوقانی مدیاستین فوقانی است، پایان می‌یابد.
نای در قسمت مدیاستن فوقانی قفسه سینه قرار دارد که از دیافراگم فوقانی قفسه سینه شروع می‌شود و به انشعاب نای ختم می‌شود. انشعاب را می‌توان در هر جایی بین سطح مهره های چهارم و هفتم قفسه سینه نشان داد. معمولاً در سطح زاویه جناغی و مهره T5 قرار دارد.
نای و برونش ها در مجموع درخت نای را تشکیل می‌دهند. قفسه سینه در محل انشعاب این اندام به برونش‌های اصلی راست و چپ تقسیم می‌شود. در نقطه انشعاب یک برجستگی غضروفی جهت دار قوس وجود دارد که کارینا نامیده می‌شود.
عروق خونی و اعصاب
خون این اندام از طریق شاخه های نایی رگ های تحتانی تیروئید، که از تنه تیروکرایکال سرچشمه می‌گیرند، تأمین می‌شود. خون وریدی به شبکه وریدی تحتانی تیروئید تخلیه می‌شود که به داخل رگ های بازوسیفالیک تخلیه می‌شود. تخلیه لنفاوی به غدد لنفاوی پیش تراشه و پاراتراشئال صورت می‌گیرد که در غدد لنفاوی عمیق دهانه ورودی تخلیه می‌شوند. نای عصب خود را از شبکه ریه دریافت میکند. تامین پاراسمپاتیک از اعصاب حنجره راجعه و شاخه های عصب واگ سرچشمه می‌گیرد.
عملکرد
نای بخشی از سیستم تنفسی است. عملکرد اصلی آن انتقال هوای اکسیژنه از مجاری تنفسی فوقانی به سمت آلوئول ها برای تبادل گاز است. هوای اشباع شده از دی اکسید کربن توسط این اندام به سمت حفره دهان و بینی برای دفع منتقل می‌شود.
این اندام همچنین با استفاده از روش های فیزیکی و ایمنی از دستگاه تنفسی محافظت میکند. علاوه بر اکسیژن و دی اکسید کربن ، هوای محیط حاوی بسیاری از عوامل بالقوه مضر مانند عوامل بیماری زا، گرد و غبار، گازها و مواد شیمیایی است. سلول های جامی پوشاننده نای، مخاطی ترشح میکند که مواد ناخواسته را به دام می‌اندازد.
سلول های ایمنی و ترشحات آن‌ها (لیزوزیم، آنتی بادی IgA، لنفوسیت ها) از رسیدن میکروارگانیسم های مضر به مجاری هوایی تحتانی جلوگیری می‌کنند. ذرات به دام افتاده سپس از طریق جریان‌های رو به بالا از نای خارج می‌شوند. این سیستم برای دفع، آن‌ها را به سمت بالا به حلق و دهان هدایت میکند. این دفع مخاطی با رفلکس سرفه تسهیل می‌شود.
بیماری ها
با تنفس طبیعی، همزمان با کشیدن هوا به داخل ریه ها، نای گسترده تر و طولانی تر می‌شود. با این حال نای ناسالم یا غیرطبیعی ممکن است رفتار متفاوتی داشته باشد. نای و برونش ها به دلایل مختلفی از جمله نقص مادرزادی، التهاب، آسیب یا تومور می‌توانند باریک یا مسدود شوند. این شرایط می‌تواند به طور جدی توانایی تنفس را تحت تأثیر قرار دهد. دو اختلال شایع در این اندام تنگی نای و تراکئومالاسی است.
تنگی نای
این بیماری كشیده شدن هوا به داخل ریه ها را دشوار میکند. درجه تنگی می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. بیمارانی که دچار تنگی شدیدتر هستند ممکن است نیاز به یک لوله تراکئوستومی داشته باشند که در زیر ناحیه انسداد قرار داده می‌شود تا بتوانند تنفس کنند.
این بیماری معمولاً به دلیل التهاب و زخم ناشی از لوله گذاری، قرار دادن لوله تنفسی در حین جراحی یا در صورت نیاز به تهویه مکانیکی (ماسک تنفسی) ایجاد می‌شود. همچنین می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- اختلالات خود ایمنی (مانند آمیلوئیدوز، سارکوئیدوز ریوی، گرانولوماتوز)
- سوختگی‌های حرارتی یا آسیب های سوزاننده
- تومورهای داخلی و فشار ناشی از آن
علائم تنگی نای
بیماران مبتلا به تنگی نای همیشه علائمی از خود نشان نمی‌دهند. با این حال، یک بیمار مبتلا به این بیماری ممکن است با موارد زیر روبه‌رو شود:
- آسم (خس خس)
- سرفه یا گرفتگی صدا
- سرفه کردن خون آلود
- مشکل تنفس
- مشکلات تنفسی
- تنگی نفس
- صدای تنفس با شدت بالا
درمان تنگی نای
بسته به شدت، محل، طول و علت تنگی، گزینه های درمانی متفاوت خواهد بود. برخی از رایج ترین گزینه های جراحی شامل موارد زیر است:
- اتساع نای برونکوسکوپی: از طریق برونکوسکوپ (دستگاهی که برای بررسی قسمت داخلی مجاری تنفسی استفاده می‌شود)، از یک بالون برای گسترش (کشش) نای استفاده می‌شود؛ این امر سبب تسریع فوری انسداد مجاری تنفسی می‌شود و به جراح قفسه سینه اجازه می‌دهد تا دقیقاً میزان و شدت تنگی را شناسایی کند.
- برونکوسکوپی با لیزر: از طریق برونکوسکوپ، بافت اسکار با پرتوی لیزر می‌سوزد. این روش رفع فوری انسداد را فراهم میکند.
- استنت راه هوایی: باریک شدن نای با یک استنت قابل انعطاف فلزی ظریف که از طریق برونکوسکوپ در مجرای تنفسی قرار گرفته است، باز می‌شود.
- برداشتن و بازسازی نای: ناحیه اسکار و انقباضی این اندام بریده می‌شود (برش داده می‌شود) و دو انتهای باقی‌مانده نای به هم دوخته می‌شوند و در نتیجه راه هوایی بدون مانع ایجاد می‌شود.
تراکئومالاسی
تراکئومالاسی وضعیتی است که در آن غضروف دیواره نای نرم تر از حالت طبیعی است و در نتیجه راه هوایی ضعیف ایجاد می‌شود که با تنفس فرو می‌ریزد و تنفس را دشوار میکند.
تراكئومالاسی علل متعددی دارد. نوزادان ممکن است با این اختلال متولد شوند، یا بزرگسالان ممکن است بعداً در زندگی به آن مبتلا شوند. شایع ترین علل تراکئومالاسی عبارتند از:
- آسیب به نای یا مری ناشی از جراحی یا سایر اقدامات پزشکی
- آسیب ناشی از لوله تنفسی طولانی مدت یا تراکئوستومی
- عفونت های مزمن (مانند برونشیت)
- استنشاق مواد شیمیایی تحریک کننده
- پلی کندریت (التهاب غضروف در نای)
علائم تراکئومالاسی
- صداهای تنفسی غیرطبیعی و نامنظم (مانند صداهای بلند یا جغجغه‌ای)
- سرفه و گرفتگی صدای مزمن
- عفونت های دستگاه تنفسی مکرر
- تنگی نفس
درمان تراکئومالاسی
در بسیاری از موارد، تراكئومالاسی به تدریج و بدون هیچ گونه درمانی بهبود می‌یابد؛ زیرا نای سفت و سخت می‌شود و «فلاپی» آن كمتر می‌گردد. با این حال، بیمارانی که از عفونت های تنفسی مکرر رنج می‌برند باید از نزدیک تحت نظارت قرار گیرند. گزینه های آن‌ها برای درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فیزیوتراپی قفسه سینه: تکنیک های غیرتهاجمی شامل ضربه زدن ناچیز بر روی قفسه سینه برای از بین بردن مخاط و تمرینات تنفس عمیق است.
- فشار مداوم مثبت راه هوایی (CPAP): از طریق ماسک صورت، هوا تحت فشار ملایم کمک میکند که نای هنگام تنفس باز بماند.
- استنت راه هوایی تراش برونش: نای با یک استنت قابل انعطاف فلزی نازک که از طریق برونکوسکوپ در مجاری تنفسی قرار می‌گیرد، باز می‌شود.
- برداشتن و بازسازی نای: پس از برداشتن قسمت زخمی و فلاپی نای، انتهای باقی‌مانده به هم متصل می‌شوند.
- تراکئوپلاستی: یک روش جراحی است که از نای ضعیف یا فلاپی پشتیبانی کرده و از فروپاشی آن در هنگام تنفس جلوگیری میکند. در این روش از مش پلاستیکی یا بافت اطراف به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌شود و طول نای فلاپی بر روی آن بخیه شده تا مجرای تنفسی در چرخه تنفس باز و بسته شود.
- تراکئوستومی: برشی در نای ایجاد می‌شود و برای رفع انسداد تنفس، لوله‌ای در مجاری تنفسی وارد می‌شود.
تشخیص بیماری ها
پس از تکمیل سابقه پزشکی و معاینه عمومی، پزشک ممکن است یک یا چند روش زیر را برای تعیین اینکه آیا ممکن است تنگی نای یا تراکئا وجود داشته باشد، انجام دهد:
برونکوسکوپی
روشی است که در آن یک لوله باریک به لوله تنفسی وارد می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل نای و برونش ها (مجاری عبور هوا به ریه ها) را معاینه کند. این روش پزشک را قادر می‌سازد تا تشخیص دقیق و اندازه‌گیری طول قسمت غیر عادی راه هوایی را انجام دهد.
اشعه ایکس قفسه سینه
قسمت داخلی قفسه سینه را به تصویر می‌کشد و سی تی اسکن مجموعه‌ای از تصاویر از داخل بدن را که از زوایا و اعماق مختلف گرفته شده است، ایجاد میکند تا جزئیات بالایی را به ویژه از نای و هر گونه تنگی یا تراکئومالاسی که ممکن است وجود داشته باشد، ارائه دهد. برای اطمینان از اینکه رگ ها و اندام ها به وضوح در این اسکن ها نشان داده می‌شوند، ممکن است رنگ در حین انجام اسکن بلعیده یا به داخل ورید تزریق شود.
سی تی اسکن (Dynamic 3D Chest)
تصویربرداری دقیق تری از ناحیه باریک شدن این اندام را ارائه می‌دهد. این یک روش غیرتهاجمی است که با دم و بازدم بیمار انجام می‌شود.
آزمایش های عملکرد ریوی یا PFT
عملکرد و قدرت ریه ها را ارزیابی میکند. برای متداول ترین آن‌ها، پس از دمیدن شدید هوا در لوله، دستگاهی به نام اسپیرومتر حجم هوای موجود در ریه ها و سرعت دمیدن (بازدم) را اندازه‌گیری میکند. در مقایسه با مقادیر طبیعی، یک راه هوایی انسداد یافته به راحتی قابل شناسایی است.