روز
روز یک واحد زمانی است که به طور معمول به دوره‌ی 24 ساعتهای که زمین یک بار به دور محور خود می‌چرخد، اطلاق می‌شود. این دوره زمانی شامل یک چرخه کامل از روشنایی روز و تاریکی شب است. روز از زمان طلوع خورشید تا غروب آن است. کلمه روز مترادف نهار، یوم، دوره، زمان، گاه و وقت است و متضاد آن شب و لیل می‌شود.
تقسیمات روز
روز به طور معمول به 24 ساعت تقسیم می‌شود که هر ساعت شامل 60 دقیقه و هر دقیقه شامل 60 ثانیه است. این تقسیم‌بندی استاندارد توسط سامانه زمانی بین‌المللی (UTC) پذیرفته شده است. هر روز به دو نیمه 12 ساعته تقسیم می‌شود: پیش از ظهر (AM) و پس از ظهر (PM).
انواع روز
روز خورشیدی
روز خورشیدی مدت زمانی است که طول می‌کشد تا خورشید از یک نقطه مشخص در آسمان به همان نقطه بازگردد. این روز به طور متوسط 24 ساعت است، اما به دلیل تغییرات جزئی در سرعت مداری زمین، طول آن کمی تغییر می‌کند.
روز نجومی
روز نجومی مدت زمانی است که طول می‌کشد تا زمین یک بار به دور محور خود نسبت به ستارگان ثابت بچرخد. این روز حدود 23 ساعت و 56 دقیقه و 4 ثانیه است. روز نجومی به دلیل حرکت زمین در مدار خود کوتاه‌تر از روز خورشیدی است.
تاریخچه مفهوم روز
تقویم‌های باستانی
تمدن‌های باستانی مختلف، از جمله مصریان، بابلیان و مایاها، به روش‌های مختلفی روز را محاسبه و تقویم‌های خود را بر اساس آن تنظیم می‌کردند. مصریان باستان اولین کسانی بودند که روز را به 24 ساعت تقسیم کردند.
تقویم میلادی
تقویم میلادی که امروزه در بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌شود، بر اساس محاسبات دقیق زمان‌بندی شده و روزها را به صورت دوره‌های 24 ساعته تنظیم می‌کند. این تقویم در دوران ژولیوس سزار اصلاح شد و بعداً توسط پاپ گریگوری سیزدهم به تقویم گریگوریایی تبدیل شد.
اهمیت روز در فرهنگ‌ها و ادیان
فرهنگ‌ها
در بسیاری از فرهنگ‌ها، روزهای هفته و جشن‌ها و مراسم‌های مختلف به ترتیب خاصی در طول سال تکرار می‌شوند. این روزها می‌توانند شامل تعطیلات ملی، مذهبی و فرهنگی باشند.
ادیان
روزها در ادیان مختلف نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. به عنوان مثال، روز یکشنبه در مسیحیت به عنوان روز استراحت و عبادت شناخته می‌شود. در اسلام، روز جمعه به عنوان روز نماز جمعه و عبادت خاص محسوب می‌شود.
روز در علم و فناوری
فیزیک و نجوم
در علم فیزیک و نجوم، مطالعه روز به فهم دقیق‌تری از حرکت زمین و دیگر اجرام آسمانی کمک می‌کند. محاسبات دقیق روز نجومی و خورشیدی برای تعیین زمان و مکان دقیق رویدادهای نجومی ضروری است.
تکنولوژی
در تکنولوژی مدرن، سیستم‌های زمانی دقیق و ساعتهای اتمی به تنظیم دقیق روز و زمان در سطح جهانی کمک می‌کنند. این سیستم‌ها برای عملکرد دقیق سیستم‌های ارتباطی، ناوبری و بسیاری از فناوری‌های دیگر حیاتی هستند.
معنای روز و شب در ادبیات و اشعار فارسی
روز و شب از مفاهیم بنیادی در ادبیات و شعر فارسی هستند و به کرات در آثار شاعران و نویسندگان بزرگ به کار رفته‌اند. این دو واژه نه تنها به زمان‌های مختلف روز اشاره دارند، بلکه دارای بار معنایی و نمادین فراوانی هستند که در ادبیات فارسی به شیوه‌های مختلفی بیان شده‌اند.
روز در ادبیات فارسی
نماد روشنی و آگاهی
روز در ادبیات فارسی غالباً به عنوان نمادی از روشنی، آگاهی و بیداری به کار می‌رود. بسیاری از شاعران ایرانی، روز را با مفاهیم مثبت و روشنایی همراه می‌کنند. برای مثال، حافظ شیرازی در یکی از غزلیات خود می‌گوید:
"صبح است ساقیا قدحی پر شراب کن
دور فلک دراز و زمانه خراب کن"
در این بیت، "صبح" نمادی از آغاز و روشنی است که با شراب و شادی ترکیب می‌شود.
نماد زندگی و فعالیت
روز همچنین نمادی از زندگی، کار و تلاش است. در شعر فردوسی در شاهنامه، بسیاری از داستان‌ها و نبردها در روز اتفاق می‌افتد که نشان‌دهنده اهمیت روز به عنوان زمان فعالیت و انجام کارهای بزرگ است.
شب در ادبیات فارسی
نماد تاریکی و ناآگاهی
شب در ادبیات فارسی اغلب با تاریکی، ناآگاهی و خواب همراه است. برای مثال، در شعر حافظ، شب به عنوان زمانی برای اندیشیدن و تأمل در تاریکی‌های زندگی به کار می‌رود:
"شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل
کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها"
این بیت نمادی از تاریکی و مشکلاتی است که در شب ظاهر می‌شوند و نشان‌دهنده ناآگاهی و نگرانی است.
نماد عشق و راز
شب همچنین زمانی برای عشق و راز در ادبیات فارسی محسوب می‌شود. بسیاری از شاعران شب را به عنوان زمانی برای دیدار عاشقان و بیان احساسات عمیق به کار می‌برند. سعدی در گلستان می‌گوید:
"شب عاشقان بی‌دل چه شبی دراز باشد
تو بیا کز اول شب در صبح باز باشد"
در این بیت، شب زمانی است که عاشقان منتظر صبح و روشنایی‌اند، این انتظار طولانی نمادی از عشق و درد است.
روز و شب به عنوان نمادهای دوگانگی
روز و شب در ادبیات فارسی به عنوان نمادهای دوگانگی و تضادهای زندگی به کار می‌روند. این دوگانگی می‌تواند به تضاد بین روشنایی و تاریکی، آگاهی و ناآگاهی، عشق و درد، زندگی و مرگ اشاره داشته باشد. این تضادها در بسیاری از آثار شاعران برجسته فارسی منعکس شده و به غنای ادبیات فارسی افزوده‌اند.
ناصر خسرو
ناصر خسرو روز و شب را به عنوان نمادهای مختلفی به کار می‌برد. در یکی از ابیات مشهور خود می‌گوید:
"روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست
و اندر طلب طعمه پر و بال بیاراست"
در این بیت، روز به عنوان زمانی برای تلاش و جستجو به تصویر کشیده شده است.
خیام
خیام نیز در رباعیات خود به روز و شب اشاره دارد و این دو را به عنوان نمادهایی از گذر زمان و زندگی به کار می‌برد:
"این قافله عمر عجب می‌گذرد
دریاب دمی که با طرب می‌گذرد"
در این بیت، خیام به گذر عمر و اهمیت استفاده از لحظات روز و شب اشاره دارد.