برونشیولیت
برونشیولیت یا التهاب نایژک (به انگلیسی: Bronchiolitis) نوعی التهاب ریوی محسوب می‌شود. برونشیولیت سبب التهاب و احتقان مجاری کوچک هوایی ریه شده و اغلب ناشی از ویروس می‌باشد؛ بنابراین به نام برونشیولیت ویروسی نیز خوانده می‌شود. معمولا میزان ابتلا به بیماری برونشیولیت در ماه‌های زمستان افزایش می‌یابد.
علائم برونشیولیت معمولا شبیه به سرماخوردگی می‌باشد اما در صورت پیشرفت سرفه، خس خس و دشواری در تنفس را به همراه دارد. علائم برونشیولیت می‌تواند چند روز تا چند هفته و حتی یک ماه به طول انجامد.
برونشیولیت در کودکان با مراقبت خانگی درمان می‌شود. درصد اندکی از کودکان مبتلا به برونشیولیت به بستری شدن در بیمارستان نیاز خواهند داشت.
علائم برونشیولیت
در روزهای اول، علائم برونشیولیت مشابه سرماخوردگی می‌باشد:
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
بعد از این مرحله دشواری در تنفس یا صدای خس خس نیز ممکن است ایجاد شود. برونشیولیت نوزادان می‌تواند با عفونت گوش همراه شود.
اگر فرزند شما به دشواری از غذا یا مایعات استفاده می‌کند یا تنفس کردن او سریع یا سخت می‌باشد فورا با پزشک اطفال تماس بگیرید. اگر فرزند شما کمتر از 12 سال دارد و یا اگر سایر فاکتورهای خطر مربوط به برونشیولیت را دارد (مانند تولد زودرس یا ابتلا به مشکلات قلبی و ریوی) حتما باید با پزشک در تماس باشید.
وجود علائم زیر نشان می‌دهد که باید به ملاقات پزشک بروید:
- استفراغ
- صدای خس خس که قابل شنیدن می‌باشد.
- تنفس بسیار سریع و کم عمق (بیش از 60 تنفس در طول یک دقیقه)
- دشواری در تنفس
- ظاهری خسته و گرفته
- امتناع از نوشیدن یا تنفس سریع به هنگام خوردن و آشامیدن
علت
برونشیولیت زمانی اتفاق می‌افتد که ویروس برونشیول ها را آلوده نماید (برونشیولیت ویروسی). برونشیول ها کوچک ترین مجاری هوایی در ریه ها محسوب می‌شوند. عفونت سبب می‌شود تا برونشیول ها متورم شده و ملتهب گردند. مخاط در این مجاری هوایی تجمع می‌یابد و جریان آزادانه ورود و خروج هوا در ریه ها را دشوار می‌سازد.
اغلب موارد برونشیولیت ناشی از ویروس سنسیتیال تنفسی (respiratorysyncytial virus یا RSV) ایجاد می‌گردد. این ویروس شایع اغلب کودکان زیر دو سال را آلوده می‌کند و شیوع آن در زمستان بیشتر است. بیماری برونشیولیت می‌تواند در اثر سایر ویروس ها از جمله ویروس هایی که در ایجاد آنفلوآنزا نقش دارند نیز ایجاد شود و نوزادان نیز می‌توانند دوباره به RSV آلوده شوند؛ زیرا حداقل دو سویه از این ویروس وجود دارد.
ویروس هایی که در علت برونشیولیت دخالت دارد به راحتی منتشر می‌شوند و ترشحات ناشی از سرفه و یا صحبت افراد مبتلا به برونشیولیت می‌تواند ویروس را انتقال دهد. هم چنین تماس با وسایلی مانند اسباب بازی، حوله یا ظروف و سپس تماس با چشم ها، بینی یا دهان می‌تواند در انتقال ویروس دخالت داشته باشد.
انواع برونشیولیت
دو نوع اصلی التهاب نایژک وجود دارد:
- برونشیولیت ویروسی: این نوع برونشیولیت در نوزادان ظاهر می‌شود. بیشتر موارد برونشیولیت ویروسی به دلیل ویروس سین سیشیال تنفسی (RSV) است. شیوع ویروسی در هر زمستان رخ می‌دهد و کودکان زیر ۱ سال را مبتلا می‌کند.
- برونشیولیت انسدادی: این نوع برونشیولیت یک بیماری نادر و خطرناک است که در بزرگسالان مشاهده می‌شود. این بیماری سبب ایجاد زخم در برونشیول ها شده و سبب ایجاد انسداد راه هوایی می‌شود که قابل بازگشت نیست.
علل برونشیولیت انسدادی
این وضعیت نادر گاهی بدون دلیل مشخصی رخ می‌دهد. در صورت عدم درمان، موارد شدید می‌تواند منجر به مرگ شود. چند دلیل شناسایی شده شامل موارد زیر هستند:
- عفونت های تنفسی
درمان برونشیولیت انسدادی
هیچ درمانی برای نوع انسدادی وجود ندارد. کورتیکواستروئیدها می‌توانند به پاکسازی مخاط ریه ها، کاهش التهاب و باز کردن راه های هوایی کمک کنند. برای تنظیم سیستم ایمنی ممکن است شما به اکسیژن درمانی و استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نیاز داشته باشید. تمرینات تنفس و کاهش استرس می‌تواند به سهولت در تنفس کمک کند. در موارد شدید ممکن است پیوند ریه بهترین گزینه باشد.
مراقبت در منزل
بازیابی از هر دو شرایط نیاز به استراحت و افزایش مصرف مایعات دارد. نگه داشتن هوای خانه عاری از دود و مواد شیمیایی بسیار مهم است. مرطوب کننده برای مرطوب نگه داشتن هوا نیز ممکن است کمک کند.
فاکتورهای خطر
شیوع برونشیولیت در نوزادان زیر سه ماه بسیار متداول است؛ زیرا ریه ها و سیستم ایمنی نوزادان در این سن هنوز به درستی تکامل نیافته است.
سایر فاکتورها که ریسک ابتلا به بیماری برونشیولیت نوزادان را افزایش می‌دهد عبارت است از:
- تولد زودتر از موعد
- قرار گرفتن در معرض دود تنباکو
- عدم تغذیه از شیر مادر (شیر مادر می‌تواند حاوی آنتی‌بادی هایی باشد که نوزاد را از برخی بیماری ها محافظت کند.)
- تماس با سایر کودکان
- زندگی در مناطق سرد
- داشتن خواهر یا برادری که به مدرسه می‌رود و در معرض عفونت های مختلف قرار دارد و می‌تواند آن را با خود به خانه منتقل کند.
عوارض
عوارض برونشیولیت عبارت است از:
- وقفه در تنفس (آپنه): آپنه بیشتر در نوزادان نارس و نوزادانی اتفاق می‌افتد که در دو ماه اول زندگی خود قرار دارند.
- دهیدراسیون
- کاهش مقدار اکسیژن و نارسایی تنفسی
در صورت بروز عوارض برونشیولیت ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان وجود داشته باشد. نارسایی شدید تنفسی ممکن است به لوله‌گذاری در ریه منجر شود به نحوی که به تنفس نوزاد کمک کند تا دوره عفونت برونشیولیت پایان یابد.
اگر فرزند شما نارس باشد، به مشکلات قلبی یا ریوی دچار باشد و یا سیستم ایمنی او مختل شده باشد، باید مراقب علائم برونشیولیت در او باشید. در چنین مواردی کودک اغلب در بیمارستان بستری خواهد شد.
تشخیص
برای تشخیص برونشیولیت عموما به انجام تست خاصی نیاز نخواهد بود. پزشک می‌تواند مشکل را با مشاهده کودک و گوش دادن به صدای ریه او تشخیص دهد. اما ممکن است تشخیص بین برونشیولیت، آنفلوانزا یا سرماخوردگی کمی زمان بر باشد.
اگر کودک شما در خطر ابتلا به برونشیولیت شدید باشد، و علائم تشدید شود یا پزشک به وجود مشکل دیگری مشکوک شود، ممکن است تست هایی را انجام دهد:
- استفاده از اشعه ایکس برای عکسبرداری: پزشک می‌تواند با استفاده از این روش تصویربرداری علائم پنومونی را بررسی کند.
- تست ویروسی: پزشک می‌تواند نمونه مخاط کودک شما را به لحاظ وجود ویروس های دخیل در برونشیولیت بررسی کند.
- آزمایش خون: در برخی موارد آزمایش خون می‌تواند به منظور بررسی تعداد سلول های سفید خونی انجام شود. افزایش تعداد سلول های سفید خون می‌تواند علائمی از وجود عفونت در بدن باشد. آزمایش خون هم چنین می‌تواند نشان دهد آیا میزان اکسیژن در خون کودک کاهش داشته است یا خیر.
پزشک ممکن است به دنبال علائم دهیدراسیون باشد؛ مخصوصا اگر کودک از نوشیدن یا خوردن امتناع کرده و یا دچار استفراغ شده باشد. علائم دهیدراسیون عبارت است از:
درمان
برونشیولیت معمولا دو تا سه هفته به طول می‌انجامد. درمان برنشیولیت در کودکان اغلب خانگی است. باید مراقب تغییرات تنفسی کودک باشید. از آن جایی که عامل ایجاد برونشیولیت ویروس می‌باشد، بنابراین آنتی‌بیوتیک ها را نمی‌توان در درمان برونشیولیت به کار برد. آنتی‌بیوتیک ها در درمان بیماری هایی با منشا باکتریایی استفاده می‌شوند. اگر کودک شما به عفونت باکتریایی مانند پنومونی دچار شود، در آن صورت آنتی‌بیوتیک برای او نسخه خواهد شد. بنابراین تفاوت پنومونی و برونشیولیت در آن است که عامل پنومونی باکتری و عامل برونشیولیت ویروس می‌باشد.
داروهای باز کننده‌ی مجاری هوایی، که به نام برونکودیلاتور ها شناخته می‌شوند، در درمان برونشیولیت در کودکان موثر نمی‌باشند. اما پزشک می‌تواند آلبوترول را به کار برد تا اثربخشی آن را مشاهده کند.
کورتیکواستروئیدهای خوراکی و ضربه زدن به قفسه سینه برای آزاد کردن مخاط ها به عنوان درمان موثر برای برونشیولیت شناخته نشده است و عموما توصیه نمی‌شود.
مراقبت های بیمارستانی
درصد اندکی از کودکان مبتلا به بیماری برونشیولیت به بستری شدن در بیمارستان نیازمندند. در بیمارستان کودک اکسیژن دریافت می‌کند تا سطح اکسیژن خون در حد مناسبی حفظ شود و شاید برای پیشگیری از دهیدراسیون، مایعات تزریقی دریافت کند. در موارد شدید لوله‌ای در مجاری هوایی کار گذاشته می‌شود تا تنفس کردن کودک تسهیل شود.
درمان های خانگی برونشیولیت
اگر چه نمی‌توان دوره بیماری برونشیولیت را کوتاه کرد اما می‌توان اقداماتی انجام داد تا کودک در این بازه راحت تر باشد. برخی از نکاتی که می‌تواند مورد توجه باشد عبارت است از:
- مرطوب کردن هوا: اگر هوای اتاق کودک خشک باشد، استفاده از دستگاه رطوبت ساز می‌تواند هوا را مرطوب ساخته و احتقان و سرفه را کاهش دهد. دستگاه رطوبت ساز را تمیز نگاه دارید تا مانع از رشد باکتری ها گردید. راه دیگر استفاده از دوش یا حمام داغ می‌باشد. می‌توانید کودک را به مدت پانزده دقیقه در اتاق بخار (حمام) قرار دهید.
- نشاندن: کودک را در موقعیت نشسته نگه دارید. قرار گرفتن در موقعیت نشسته می‌تواند تنفس را راحت تر کند.
- مایعات: از مایعات استفاده کنید. مانع از دهیدراسیون کودک شوید و به او مقدار کافی مایعات مانند آب یا آبمیوه بنوشانید. کودک ممکن است به دلیل احتقان، آهسته تر از حد معمول بنوشد.
- قطره‌ی بینی: از قطره بینی سالین استفاده کنید تا میزان احتقان را کاهش دهید. این قطره ها به صورت غیر نسخه‌ای فروخته می‌شوند. این قطره ها بسیار موثرند و برای کودکان تحریک کننده نمی‌باشند.
- مسکن های ضد درد: مسکن هایی مانند استامینوفن می‌تواند گلو درد را کاهش داده و توانایی کودک در نوشیدن مایعات را تقویت کند. هرگز به کودک خود آسپرین ندهید. آسپرین در موارد نادر می‌تواند منجر به بروز سندرم ری شود. در کودکان زیر دوسال نباید از داروهای ضد سرفه یا ضد سرماخوردگی استفاده کرد.
- ماندن در محیطی عاری از دود سیگار: سیگار می‌تواند علائم عفونت تنفسی برونشیولیت را تشدید کند. اگر اعضای خانواده سیگار می‌کشند از آن ها بخواهید در فضای بیرون از خانه و ماشین از سیگار استفاده کنند.
پیشگیری از برونشیولیت نوزادان
از آن جایی که ویروس های دخیل در برونشیولیت می‌توانند از فردی به فرد دیگر منتشر شوند، بنابراین بهترین راه پیشگیری از برونشیولیت در این دوره پوشاندن صورت با ماسک خواهد بود.
اگر فرزند شما به برونشیولیت دچار شده است تا گذراندن عفونت برای پیشگیری از انتشار برونشیولیت بهتر است در خانه از او نگهداری کنید.
سایر راه ها که به جلوگیری از برونشیولیت کمک می‌کنند عبارتند از:
- محدود کردن تماس با افرادی که به تب یا سرماخوردگی دچارند. اگر نوزاد شما مخصوصا نوزادانی که نارس هستند در دو ماه اول زندگی شان در معرض افراد مبتلا به سرماخوردگی قرار گیرند در خطر ابتلا به برونشیولیت قرار دارند.
- سطوح را تمیز کنید. ضد عفونی کردن سطوح و اشیایی که افراد مرتبا با آن در تماس هستند مانند اسباب بازی ها و دستگیره ها می تواند بسیار موثر باشد. این نکته مخصوصا زمانی اهمیت دارد که یکی از اعضای خانواده به بیماری برونشیولیت باشد.
- به هنگام سرفه و یا عطسه دهان خود یا فرزند خود را با دستمالی بپوشانید و سپس دستمال را دور بیاندازید و دست های خود را شسته یا ضدعفونی کنید
- از لیوان شخصی استفاده کنید. لیوان خود را با دیگران و مخصوصا افراد بیمار در خانواده به اشتراک نگذارید.
- دست های شما را مرتبا بشویید. دست های خودتان و کودک تان را مرتبا شستشو دهید. زمانی که خارج از منزل هستید از مواد ضد عفونی کننده دست با پایه الکل برای خودتان و کودک خود استفاده کنید.
- استفاده از شیر مادر برای نوزاد می تواند بسیار کمک کننده باشد. میزان ابتلا به عفونت های تنفسی در نوزادانی که از شیر مادران شان تغذیه کرده اند به طور معنی داری کمتر بوده است.
واکسن ها و دارو
واکسنی برای بیماری برونشیولیت وجود ندارد. اما واکسن های معمول که برای پیشگیری از آنفلوانزا استفاده می شود می تواند برای نوزادان و افراد بالای شش ماه مناسب باشد.
نوزادان مبتلا به مشکلات قلبی یا ریوی، نوزادانی که دچار دپرسیون سیستم ایمنی هستند هم چنین نوازدان نارس بیشتر در خطر ابتلا به برونشیولیت قرار دارند از این رو استفاده از داروی palivizumab برای کاهش احتمال ابتلا به برونشیولیت در این نوازدان موثر می باشد.
زمان مراجعه به پزشک
علائمی که کودک شما بدان دچار شده و حتی علائمی که به نظر با عفونت تنفسی برونشیولیت غیر مرتبط می آید را یاداشت کنید. زمان شروع علائم را نیز لحاظ بفرمایید.
اطلاعاتی مانند نارس بودن فرزند و یا داشتن مشکلات قلبی یا ریوی را یادداشت بفرمایید.
اگر فرزند شما به تب دچار بوده و بالای سه ماه باشد می توانید از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید.
در مورد کودکان زیر دو سال مجاز به استفاده از هر داروی غیر نسخه ای نیسیتم و حتما قبل از مصرف باید با پزشک مشورت کنیم.
بسیار اهمیت دارد که فرزند شما مقدار کافی مایعات استفاده کند؛ زیرا به این ترتیب از بروز دهیدراسیون ناشی از برونشیولیت پیشگیری می شود.
اگر فرزند شما به دشواری از غذا یا مایعات استفاده می کند یا تنفس کردن او سریع یا سخت می باشد فورا با پزشک اطفال تماس بگیرید. اگر فرزند شما کمتر از 12 سال دارد و یا اگر سایر فاکتورهای خطر مربوط به برونشیولیت را دارد (مانند تولد زودرس یا ابتلا به مشکلات قلبی و ریوی) حتما باید با پزشک در تماس باشید.
وجود علائم زیر نشان می دهد که باید به ملاقات پزشک بروید:
استفراغ
صدای خس خس که قابل شنیدن می باشد.
تنفس بسیار سریع و کم عمق (بیش از 60 تنفس در طول یک دقیقه )
دشواری در تنفس
ظاهری خسته و گرفته
امتناع از نوشیدن یا تنفس سریع به هنگام خوردن و آشامیدن
رنگ آبی در پوست مخصوصا در لب ها و انگشتان دست (سیانوز)