ادرار
اِدرار (به انگلیسی: urine) مایعی است که حاوی ترکیبات زائد موجود در بدن است. دلیل اصلی ادرار کردن این است که کلیهها خون را از هر گونه ماده زائد، نمک و همین‌طور مواد معدنی تصفیه می‌کنند.
ادرار یک انسان سالم از ۹۵ درصد آب تشکیل شده اما ۵ درصد بقیه مواد زائدی مثل پتاسیم و نیتروژن هستند که بدن به دنبال دفع آن‌ها است. وجود میزان بالایی از این مواد در بدن، می‌تواند مشکل ایجاد کند.
آناتومی دستگاه ادراری
دستگاه ادراری شامل کلیهها، حالب، مثانه و مجرای ادرار است. این سیستم نقش حیاتی در بدن بازی می‌کند و اختلال در آن می‌تواند آسیب های جدی در برداشته باشد. به ویژه کلیهها که هر نوع آسیبی به این دو عضو کوچک لوبیای شکل، ممکن است به قیمت جان آن فرد تمام شود.
عملکرد دستگاه ادراری
بدن انسان مواد مغذی را از غذا گرفته و آن‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند. بعد از اینکه بدن اجزای غذایی مورد نیاز را مصرف نمود، مواد زائد در روده و خون باقی می‌مانند. عملکرد سیستم ادراری، فیلتر کردن خون و تولید ادرار به عنوان یک ماده ضایعاتی است. اندام های دستگاه ادراری شامل کلیه ها، حالب، مثانه و مجرای ادرار می‌شود.
کلیه و دستگاه ادراری به بدن کمک می‌کند تا مواد زائد مایع، به نام اوره را از بدن دفع کرده و مواد شیمیایی مانند پتاسیم و سدیم و آب را در تعادل نگه دارد. اوره هنگامی تولید می‌شود که غذاهای حاوی پروتئین مانند گوشت، مرغ و برخی از سبزیجات در بدن تجزیه شوند. اوره در جریان خون به کلیه ها منتقل می‌شود و در آنجا همراه با آب و سایر مواد زائد به شکل ادرار دفع می‌گردد. از دیگر عملکردهای مهم کلیه ها، تنظیم فشار خون و تولید اریتروپویتین است که تولید گلبول‌های قرمز خون را در مغز استخوان کنترل می‌کند. کلیهها همچنین تعادل اسید و باز را نیز تنظیم می‌کنند و مایعات را حفظ می‌نمایند.
وظایف کلیه
- دفع مواد زائد و داروها از بدن
- متعادل کردن مایعات بدن
- تنظیم فشار خون با آزاد سازی هورمون‌ها
- کنترل تولید گلبول‌های قرمز خون
کلیه ها از طریق نفرون، اوره را از خون خارج می‌کنند. هر نفرون از مویرگ‌های کوچک خون به نام گلومرول و یک لوله کوچک به نام توبول کلیه تشکیل شده است. اوره همراه با آب و سایر مواد زائد، با عبور از نفرون و پایین توبول های کلیه، ادرار را تشکیل می‌دهد.
دو حالب
این لوله‌های باریک ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می‌کنند. عضلات دیواره حالب به طور مداوم سفت شده و شل می‌شوند و ادرار را به سمت پایین هدایت می‌کنند. اگر ادرار به سمت کلیه بازگردد، یا دفع نشود و بی حرکت بماند، ممکن است عفونت کلیه ایجاد شود. تقریباً در هر 10 تا 15 ثانیه، مقدار کمی ادرار از حالب به مثانه تخلیه می‌شود.
دو عضله اسفنکتر
این عضلات با بسته شدن محکم مانند یک نوار لاستیکی در اطراف دهانه مثانه، مانع از نشت ادرار و برگشت آن به کلیهها می‌شوند.
اعصاب مثانه
اعصاب به فرد هشدار می‌دهد که زمان ادرار کردن یا تخلیه مثانه است.
مجرای ادرار
این لوله اجازه عبور ادرار و خروج آن از بدن را می‌دهد. مغز به عضلات مثانه فشار می‌آورد که سبب فشار ادرار از مثانه می‌شود. در همان زمان، مغز به عضلات اسفنکتر فرمان شل شدن می‌دهد تا ادرار از مثانه از طریق مجرای ادرار خارج شود. وقتی همه سیگنال ها به ترتیب به شکل صحیح اتفاق می‌افتند، ادرار طبیعی و بدون مشکل دفع می‌گردد.
معنای رنگ ادرار
- ادرار طبیعی و سالم، زرد، روشن و شفاف است.
- ادرار زرد تیره یا عسلی به معنی نیاز شما به آب بیشتر است.
- ادرار تیره و قهوه‌ای ممکن است مشکل کبدی یا کم آبی شدید را نشان دهد.
- ادرار صورتی یا قرمز ممکن است به معنای وجود خون در ادرار باشد.
تکرر ادرار
تکرر ادرار یا ادرار مکرر یکی از مشکلات و بیماری‌های شایع کلیه است و به معنای تمایل شدید به دفع ادرار بیش از حد طبیعی است. این مشکل می‌تواند روال عادی زندگی را مختل کند و حتی سبب شود، شخص چندین بار برای تخلیه ادرار از خواب بیدار شود. گاهی این مشکل نشانه بیماری زمینه‌ای بوده و با درمان بیماری این علامت از بین می‌رود. گاهی هم مصرف زیاد مایعات و برخی مواد غذایی سبب افزایش ادرار می‌شوند. بسیاری از افراد در طول زندگی دچار ادرار مکرر می‌شوند و جای نگرانی نیست. اما گاهی ممکن است این عارضه نشانه بیماری جدی باشد.
علائم و نشانه‌های تکرر ادرار
علائمی که همراه با ادرار مکرر ظاهر می‌شوند، به علت بروز این عارضه بستگی دارد. گاهی ممکن است این عارضه به تنهایی ایجاد شود و هیچ نشانه دیگری در سیستم ادراری وجود نداشته باشد. اما گاهی علائمی در کنار آن ظاهر می‌شوند؛ ممکن است شخص علائم زیر را تجربه کند:
- درد یا ناراحتی هنگام ادرار کردن
- میل شدید به ادرار
- مشکل در ادرار کردن
- از دست دادن کنترل مثانه و بی‌اختیاری ادرار
- غیرمعمول شدن رنگ ادرار
- سوزش ادرار
- درد مثانه
- درد کلیه و پهلوها
- شب ادراری
- خون‌ریزی همراه ادرار
- تب و لرز
- حالت تهوع
- استفراغ
تغییر رنگ ادرار
ادرار شامل آب اضافی و مواد زائد است که کلیهها از خون تصفیه می‌کنند. بسته به نسبت آب به مواد زائد، رنگ طبیعی ادرار می‌تواند از زرد کم رنگ تا کهربایی (طلایی) تیره متغیر باشد. معمولا در شرایط کم آبی (دهیدراته) رنگ ادرار به کهربایی تیره متمایل می‌شود. دقت کنید که همیشه باید ظاهر ادرار شفاف باشد. اگر برای چند روز حالت کدر یا ابری پیدا کرد، می‌توانید به وجود عفونت کلیه یا مجاری ادراری شک کنید.
تغییر رنگ ادرار اغلب به دلیل مصرف داروها، برخی غذاها یا رنگ‌های غذایی ایجاد می‌شود. اگرچه در برخی موارد، تغییرات در رنگ ادرار می‌تواند ناشی از یک آسیب، عفونت یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای و مشکلات سلامتی خاص باشد که شما تا الان از آن بی‌اطلاع بوده‌اید. به همین دلیل، توصیه می‌شود در هنگام تغییر رنگ ادرار بی‌دلیل نگران نشوید و ابتدا با پزشک عمومی یا پزشک متخصص اورولوژی مشورت کنید.
علت تغییر رنگ ادرار به قرمز یا صورتی
تغییر رنگ ادرار به قرمز یا صورتی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- وجود خون در ادرار: معمولا عواملی که می‌توانند سبب مشاهده خون در ادرار (هماچوری) شوند عبارت‌اند از: عفونت‌های دستگاه ادراری، بزرگ شدن پروستات، تومورهای سرطانی و غیر سرطانی، کیست‌های کلیه، دویدن طولانی مدت و آسیب شدید عضلانی، سنگ کلیه یا مثانه و مسمومیت ناشی از سرب یا جیوه.
- مصرف خوراکی‌های خاص: چغندر، شاه توت و ریواس می‌توانند رنگ ادرار را به قرمز یا صورتی تغییر دهند. بنابراین نمی‌توان تغییر رنگ ادرار با مواد غذایی را نادیده گرفت.
- استفاده از داروها: به عنوان مثال، ریفامپین آنتی بیوتیکی است که اغلب برای درمان سل استفاده می‌شود و می‌تواند رنگ زرد ادرار را به رنگ نارنجی متمایل به قرمز درآورد. در مورد تغییر رنگ ادرار با فنازوپیریدین، دارویی که ناراحتی دستگاه ادراری را تسکین می‌دهد و مشاهده رنگ غیر طبیعی ادرار پس از مصرف ملین‌های حاوی سنا نیز جای بحث نیست.
علاوه بر عوامل ذکر شده در بالا، ممکن است خانم‌ها در دوران قاعدگی چنین شرایطی را تجربه کنند. در واقع خروج همزمان خون قاعدگی و ادرار و ترکیب آن‌ها ممکن است سبب بروز این مسئله شود. به همین دلیل، بهتر است برای آزمایش نمونه ادرار، در دوران قاعدگی اقدام نکنید.
علت تغییر رنگ ادرار به نارنجی
رنگ نارنجی ادرار می‌تواند ناشی از یکی از موارد زیر باشد:
- مصرف داروهای خاص: معمولا داروهای ضد التهابی سولفاسالازین و فنازوپیریدین، برخی از ملین‌ها و داروهای شیمی‌درمانی خاص می‌توانند ادرار را نارنجی کنند. در واقع در بعضی از افراد، فنازوپیریدین سبب تغییر رنگ ادرار به قرمز و در برخی سبب تغییر رنگ به نارنجی می‌شود.
- وجود مشکلات پزشکی: در برخی موارد، ادرار نارنجی رنگ می‌تواند نشان دهنده‌ی وجود مشکل در کبد یا مجرای صفراوی شما باشد، به خصوص اگر همزمان مدفوع روشنی نیز داشته باشید. اگر برای بیماری کبدی تحت درمان هستید، با پزشک خود در مورد تغییرات رنگ ادرار خود صحبت کنید. کم آبی یا دهیدراته بودن بدن نیز می‌تواند ادرار شما را نارنجی نشان دهد.
علت تغییر رنگ ادرار به سبز یا آبی
مشاهده رنگ غیر طبیعی ادرار به صورت آبی یا سبز، می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- مصرف رنگ‌های غذایی: برخی از مواد موجود در غذاها می‌توانند سبب تغییر رنگ ادرار به فسفری شوند. از طرفی، رنگ‌هایی که برای برخی از آزمایشات به منظور بررسی عملکرد کلیه و مثانه استفاده می‌شوند نیز می‌توانند ادرار را آبی رنگ کنند.
- مصرف برخی از داروها: تعدادی از داروها مانند تریپتیلین، ایندومتاسین و پروپوفول ادرار آبی یا سبز تولید می‌کنند.
- ابتلا به بیماری‌ها: شرایط پزشکی هیپرکلسمی خوش‌خیم خانوادگی، یک اختلال ارثی نادر است که گاهی اوقات سندرم پوشک آبی نیز نامیده می‌شود. زیرا کودکان مبتلا به این اختلال اغلب ادرار آبی رنگ دارند. گاهی اوقات ادرار سبز در هنگام عفونت‌های مجاری ادراری ناشی از باکتری سودوموناس ایجاد می‌شود.
علت تغییر رنگ ادرار به قهوه‌ای تیره و سیاه
ادرار قهوه‌ای می‌تواند ناشی از:
- خوردن بعضی از مواد غذایی: خوردن مقدار زیادی لوبیا فاوا، ریواس یا آلوئه ورا می‌تواند سبب تغییر رنگ ادرار به قهوه‌ای تیره شود.
- استفاده از بعضی داروها: داروهای ضد مالاریا مانند کلروکین و پریماکین، آنتی بیوتیک‌های مترونیدازول و نیتروفورانتوئین (فورادانتین)، ملین‌های حاوی کاکارا یا سنا و متوکاربامول (داروی ویژه شل‌کننده عضلانی) می‌توانند ادرار را به رنگ تیره درآورند. مطمئنا پزشک در مورد تغییر رنگ ادرار با قرص مترونیدازول یا تغییر رنگ ادرار با فلوکونازول (داروی ضد قارچ) به شما تذکر خواهد داد. فورازولیدون یک نوع آنتی بیوتیک گوارشی است که مصرف مداوم آن ممکن است سبب تغییر رنگ ادرار یا مدفوع به قهوه‌ای شود. در مورد علت مصرف فورازولیدون و تغییر رنگ ادرار، می‌توانید با یک داروساز مشورت کنید.
- وجود شرایط پزشکی خاص: برخی از اختلالات کبد و کلیه و برخی عفونت‌های مجاری ادراری می‌توانند ادرار را قهوه‌ای تیره کنند. معمولا علت تغییر رنگ ادرار و سوزش در مردان همین مشکلات هستند.
- ورزش شدید و ناگهانی: آسیب عضلانی ناشی از ورزش شدید می‌تواند منجر به آسیب مجاری ادراری و کلیهها شود و احتمالا با ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای تیره مواجه شوید.