سنگ کلیه
سنگ کلیه یکی از شایع‌ترین انواع بیماری‌های کلیوی است. سنگ‌های کلیه (نفرولیتیازیس) در واقع رسوباتی از جنس مواد معدنی و نمکی هستند که در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند. جنس سنگ‌های کلیه معمولا اگزالات کلسیم است. سنگ دارای ساختاری تیز و کریستالی است و گاهی به اندازه‌ی یک توپ گلف رشد می‌کند.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نشانه ها: | درد شدید در پشت، شکم و پهلو، درد و سوزش هنگام ادرار، خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)، تهوع و استفراغ، ادرار کدر و بدبو، تب و لرز، تکرر ادرار، نیاز فوری به تخلیه مثانه، کم شدن حجم ادرار |
| علت(ها): | کم‌آبی بدن، سابقه خانوادگی، چاقی، جنسیت (مردان بیش از زنان در خطر هستند)، پرکاری تیروئید، رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی نمک، گلوکز یا پروتئین، مصرف داروهای ضد تشنج، جراحی بای‌پس معده، بیماری التهابی روده (جذب کلسیم را افزایش می‌دهند) |
| تخصص: | اورولوژی، نفرولوژی |
| روش تشخیص: | آزمایش خون، آزمایش ادرار، تصویربرداری شامل CT اسکن و MRI، آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین، پیشاب‌سنجی، پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP) |
این بیماری علت شایع خون در ادرار (هماچوری) و درد شدید در شکم، پهلو یا کشاله‌ی ران است. تولید سنگ در بین مردان بیشتر از زنان دیده‌می‌شود. بیشتر افرادی که به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی هستند.
کلیه سنگ ساز
عوامل مختلفی مانند نوشیدن آب به مقدار بسیارکم، وراثت و رژیم غذایی نامناسب باعث سنگ‌ساز شدن کلیه‌ها می‌شوند. افرادی که کلیه سنگ‌ساز دارند، هرچند وقت یکبار این مشکل را تجربه می‌کنند. بسیاری از افرادی که یکبار دچار این بیماری شده‌اند، چند سال بعد دوباره به آن مبتلا می‌شوند
علل ابتلا
اصلی‌ترین دلیل ابتلا به این عارضه، میزان ادرار روزانه کمتر از یک لیتر است. از همین‌رو افرادی که مشکل کلیوی دارند یا نوزادانی که به شکل نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. با این حال، احتمال بروز این عارضه در افراد بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال بالاست. به طور کلی عوامل مختلفی که باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شوند، عبارت‌اند از:
- کم‌آبی بدن
- سابقه خانوادگی
- چاقی
- جنسیت (مردان بیش از زنان در خطر هستند)
- پرکاری تیروئید
- رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی نمک، گلوکز یا پروتئین
- مصرف داروهای ضد تشنج
- جراحی بای‌پس معده
- بیماری التهابی روده (جذب کلسیم را افزایش می‌دهند)
علائم
درد در پشت، شکم و پهلو
یکی از شدیدترین دردهایی که می‌توانید تصور کنید، دردی است که به دلیل سنگ در کلیه ایجاد می‌شود. برخی افراد که تجربه‌ی این بیماری را دارند درد آن را با درد زایمان یا ضربات چاقو مقایسه کرده‌اند. درد سنگ کلیه زمانی شروع می‌شود که سنگ به سمت حالب باریک حرکت کرده و با انسداد آن به کلیه فشار وارد می‌کند. هنگامی که حالب تلاش می‌کند تا با انقباض این سنگ را بیرون کند، درد آن نیز شروع می‌شود. هر موج از درد ممکن است چند دقیقه طول کشیده و سپس آرام شود و دوباره برگردد.
اگر به این بیماری مبتلا باشید درد آن را در کنار پهلو، پشت و زیر دنده‌ها احساس خواهید کرد و با حرکت آن به سمت پایین درد نیز به ناحیه شکم و کشاله ران منتقل می‌شود. شدت علائم به اندازه‌ی سنگ بستگی نداشته و گاهی ممکن یک سنگ کوچک با انسداد ایجاد کرده بسیار دردناک باشد.
درد یا سوزش هنگام ادرار
زمانی که سنگ به حالب و مثانه برسد، ادرار با احساس درد و سوزش همراه خواهد بود. اگر ندانید که کلیه‌ی شما دارای سنگ است، ممکن است درد و سوزش هنگام ادرار را با عفونت اشتباه بگیرید. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که حتماً با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید.
تکرر ادرار
باوجود سنگ کلیه همیشه و به صورت مداوم احساس می‌کنید که نیاز به دستشویی و ادرار دارید. البته در این مواقع ادرار شما بسیار کم و مکرر خواهد بود.
خون در ادرار
یک علامت شایع در افرادی که سنگ در مجاری ادرار خود دارند وجود خون در ادرار است. خون می‌تواند قرمز، صورتی یا قهوه‌ای باشد که گاهی این علائم فقط با آزمایش قابل تشخیص است.
ادرار بد بو
در صورتی که ادرار بوی بدی داشته باشد، نشان از عفونت در کلیه‌ها یا دیگر قسمت‌های دستگاه ادراری شما است که برای تشخیص اینکه این عفونت به دلیل سنگ است یا فاکتورهای دیگری عامل آن هستند، حتماً از یک متخصص کمک بگیرید.
تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ یک امر شایع و معمول برای افراد مبتلا به این بیماری است. سنگ در کلیه موجب تحریک اعصاب در دستگاه گوارش شده و باعث ناراحتی معده می‌شود.
تب و لرز
تب و لرز نیز یکی از علائم ابتلا به عفونت در کلیه یا دیگر قسمت‌های دستگاه ادراری است. هر تب و لرزی که با درد همراه باشد نیاز فوری به اقدامات پزشکی دارد و نباید آن را نادیده گرفت.
انواع
دانستن انواع اندازه سنگ کلیه، در شناخت علل بروز آن‌ها بسیار مفید بوده و به کمک این اطلاعات، بیماران می‌توانند از بروز موارد بیشتر پیشگیری کنند. افراد باید در صورت امکان، سنگ‌های دفع شده را جمع آوری کرده و جهت انجام آزمایش‌های لازم، در هنگام مراجعه به پزشک همراه خود ببرند. به طور کلی انواع سنگ‌های کلیه در دسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شوند.
سنگ‌های کلسیم
بیشتر سنگ‌های کلیه از نوع سنگ کلسیم است که به‌شکل اگزالات کلسیم هستند. اگزالات توسط کبد ساخته شده یا از طریق رژیم غذایی جذب می‌شود. به‌طور مثال برخی از میوه‌ها، سبزیجات، آجیل و شکلات دارای اگزالات بالایی هستند.
به‌طور کلی عواملی مانند رژیم غذایی، مصرف دوز بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و اختلالات متابولیکی می‌تواند غلظت کلسیم و اگزالات را در ادرار افزایش دهد.
سنگ‌های کلسیم ممکن است به‌صورت فسفات کلسیم نیز وجود داشته باشد. این نوع سنگ‌ها در شرایط متابولیکی مانند اسیدوز توبولار وجود دارد.
سنگ‌های استروویت
سنگ‌های استروویت به‌دلیل عفونت ادراری تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت رشد کنند و بزرگ شوند، معمولا علائم زیادی از این نوع سنگ در بیمار ایجاد نمی‌شود.
سنگ‌های اسید اوریک
سنگ‌های اسید اوریک ممکن است در افرادی که مایعات زیاد به‌دلیل اسهال از دست می‌دهند، افرادی که رژیم غذایی پر از پروتئین دارند و کسانی که دیابت یا سندرم متابولیک دارند، ایجاد شود. برخی از عوامل ژنتیکی می‌تواند خطر ایجاد سنگ‌های اسید اوریک را افزایش دهد.
سنگ سیستین
این نوع سنگ به‌دلیل یک اختلال ارثی به نام سیستینوریا ایجاد می‌شود، که در نهایت منجر به دفع بیش از حد اسید آمینه از کلیه‌ها خواهد شد.
زمان مورد نیاز جهت دفع سنگ کلیه
دو عامل اصلی در سرعت خروج سنگ‌های کلیه تأثیرگذار است؛ اندازه و مکان سنگ.
عموماً سنگ‌های کوچکتر، سریعتر و با درد کمتری دفع می‌شوند؛ 80 درصد سنگ‌هایی که کوچکتر از 4 میلی‌متر هستند، به‌صورت خودکار و ظرف مدت یک ماه از بدن خارج می‌شوند. حدود 60 درصد سنگ‌های بین 4 و 6 میلی‌متری نیز در 45 روز دفع می‌شوند. سنگ‌های بزرگتر از 6 میلی‌متر نیز ممکن است در طول یک سال از بدن خارج شوند اما بهتر است که با مراجعه به پزشک، به‌دنبال خارج‌سازی آن از طریق جراحی باشید.
محل قرارگیری سنگ کلیه در اینکه آیا بدن می‌تواند سنگ را به‌صورت خودکار دفع کند، مؤثر است؛ برخی سنگ‌ها در خود کلیه قرار دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است در مجاری شکل بگیرند.
سنگ‌های کلیوی که در بالای مجاری قرار دارند به کلیه‌ها نزدیک‌تر هستند و آنهایی که در قسمت پایین‌تر کلیه هستند به مثانه نزدیک‌تر هستند نزدیک 50 درصد سنگ‌هایی که در نزدیکی کلیه شکل می‌گیرند و 80 درصد سنگ‌هایی که در نزدیکی مثانه هستند، به‌صورت خودکار و بدون دخالت خاصی دفع می‌شوند.
سرعت دادن به خروج سنگ‌ها
بهترین کار برای سرعت بخشیدن به روند دفع سنگ کلیه، نوشیدن آب زیاد است؛ مایعات زیاد، ادرار را افزایش می‌دهد که به حرکت سنگ در مسیر خروجی کمک می‌کند همچنین افراد می‌توانند با کاهش مصرف مواد پروتئینی، کلسیم و نمک و افزایش مصرف مرکبات از تشکیل سنگ‌های جدید و بزرگتر شدن سنگ‌های موجود جلوگیری کنند.
مرکبات به‌علت دارا بودن سیترات، می‌توانند از شکل‌گیری سنگ‌های کلیه جلوگیری کنند علاوه بر این، متخصصان تغذیه و پزشکان نیز می‌توانند برای برطرف کردن مشکل سنگ کلیه، رژیم‌های ویژه‌ای را به شما پیشنهاد دهند.
درمان‌های خانگی
برگ توت فرنگی
یک معجون دفع سنگ کلیه دمنوش برگ بوته توت فرنگی است. این دمنوش فواید زیادی را برای کلیه به همراه دارد. برای درست کردن آن کافی است ۴۰ گرم برگ توت فرنگی را با یک لیتر آب به مدت ۵ دقیقه بجوشانید. حالا هر ۵ ساعت یکبار یک فنجان از این نوشیدنی را میل کنید.
دم‌کرده دانه خرمالو
یک دمنوش مناسب برای دفع سنگ کلیه استفاده از دانه خرمالوست. برای این کار ابتدا باید دانه‌های خرمالو رو بو دهید و سپس در آسیاب پودر کنید. حالا یک قاشق چایخوری از این پودر را با ۱ لیوان آب ترکیب کرده و روی حرارت کتری دم کنید. بعد از ۱۰ دقیقه این دمنوش را میل کنید. بعد از ۳ روز سنگ کلیه شما دفع می‌شود.
دمنوش برگ پنیرک
پنیرک گیاهی با خواص دارویی فراوان است که می‌توانید آن را از داروخانه‌ها تهیه کنید. برای درست کردن این معجون دفع سنگ کلیه باید ۱۰۰ گرم از آن را با یک و نیم لیتر آب ترکیب کنید. سپس اجازه دهید به مدت ۳ دقیقه روی حرارت بجوشد. اییک قاشق غذاخوری روغن زیتون هم داخل دمنوش بریزید و قبل از هر وعده غذایی یک فنجان از آن را میل کنید.
دمنوش قاصدک
یکی دیگر از نوشیدنی‌های سنگ شکن کلیه استفاده از قاصدک است. برای این کار باید از برگ‌های گیاه قاصدک استفاده کنید. به این صورت که یک قاشق غذاخوری برگ خشک شده این گیاه را داخل یک فنجان آب جوش بریزید و به مدت ۱۰ دقیقه روی حرارت کتری قرار دهید. سپس آن را میل کنید. این کار را تا دفع کامل سنگ ریز‌ه‌های کلیه تکرار کنید.
دمنوش چای سبز
یکی از نوشیدنی‌های سنگ شکن کلیه چای سبز است. این دمنوش به دلیل داشتن آنتی اکسیدان فراوان به عنوان یک گیاه دارویی محسوب می‌شود. دمکرد چای سبز شکل کریستال‌های اگزالات کلسیم را تغییر می‌دهد؛ بنابراین حتی در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید هم موثر است. مصرف مداوم و هر روزه چای سبز نه تنها در دفع سنگ کلیه بلکه در دفع آسان ادرار هم تاثیر زیادی دارد.
دارو درمانی
برای تسکین درد می‌توانید مسکن مصرف کنید و در صورت وجود عفونت، پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. به طور کلی داروهای تجویزی در روند درمان این عارضه عبارت‌اند از:
- آلوپورینول (زیلو پریم) برای سنگ‌های اسید اوره
- دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
- داروی تامسولوسین برای دفع آسان‌تر سنگ‌های کلیه
- بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای پایین آوردن میزان اسیدی بودن ادرار
- محلول فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
- داروهای مسدودکننده آلفا برای افزایش دفعات ادرار و دفع قطعات کوچک سنگ با سرعت بیشتر
- داروی هیوسیامین برای تسکین علائم سنگ کلیه و کاهش اسپاسم ماهیچه‌های دستگاه ادراری
- ایبوپروفن یا استامینوفن برای تسکین درد
مراجعه به پزشک
در صورت ایجاد هرگونه درد در کلیه‌ها یا خون در ادرار باید سریعا به دکتر اورولوژیست مراجعه‌کنید. متخصص اورولوژی با تجویز آزمایش‌های تصویربرداری اندازه سنگ کلیه و محل قرارگیری آن را تشخیص می‌دهد. باتوجه‌به این موارد بهترین روش درمان انجام می‌شود. همچنین می‌توانید از دکتر داخلی کمک بگیرید.