ساعد
ساعد یا اَرَش نام قسمتی از بدن است که اتصال دهنده مفاصل آرنج و مچ دست می‌باشد. این قسمت از اندام فوقانی از دو استخوان و تعداد زیادی عضلات، عروق و اعصاب تشکیل شده است.
آناتومی استخوان ساعد
در مرکز ساعد دو استخوان رادیوس و اولنا قرار گرفته‌اند. این دو استخوان در مفصل آرنج و مفصل مچ دست با یکدیگر مفصل می‌شوند.
آناتومی استخوان رادیوس
استخوان رادیوس، زند اعلی یا زند زبرین موازی با استخوان اولنا بوده و از آن کوتاه تر است. بالاترین قسمت استخوان رادیوس را سر رادیوس (Radial head) می‌نامند که به شکل یک استوانه کم ارتفاع یا یک دیسک است. سطح رویی سر استخوان رادیوس توسط غضروف هیالن پوشیده شده است.
سطح بالایی سر، بصورت مقعر بوده و با کاپیتلوم (Capitellum)، قسمتی از سطح مفصلی پایین استخوان بازو، مفصل می‌شود. دور سر استخوان نیز پوشیده از غضروف بوده و در یک فرورفتگی، که در قسمت بالای استخوان اولنا وجود دارد (رادیال ناچ: Radial notch)، قرار گرفته و به این ترتیب مفصل رادیواولنار بالایی یا پرگزیمال را می‌سازد.
در زیر سر استخوان رادیوس گردن استخوان (Radial neck) قرار گرفته است. پایین‌تر از گردن، یک برجستگی بر روی استخوان وجود دارد که به آن توبروزیته رادیوس Radial) tuberosity) می‌گویند. این برجستگی محل اتصال تاندون عضله دوسر بازویی است
تنه استخوان رادیوس به شکل منحنی و قوس دار است.
قسمت پایینی یا دیستال استخوان رادیوس، پهن ترین قسمت استخوان است. سطح مدیال یا داخلی قسمت پایینی به صورت یک فرورفتگی درآمده و به آن اولنار ناچ (Ulnar notch) می‌گویند. سر استخوان اولنا در داخل این فرورفتگی قرار گرفته و با آن مفصل می‌شود و بدین ترتیب مفصل رادیواولنار پایینی یا دیستال را تشکیل می‌دهد.
لبه خارجی پایین‌ترین قسمت استخوان رادیوس به صورت نوک تیز درآمده و به آن استیلوئید یا زائده نیزه‌ای رادیوس (of radius styloid process) می‌گویند. سطح مفصلی پایین استخوان رادیوس با سه استخوانچه اسکافویید، لونیت و تری کتروم در مچ دست مفصل می‌شود.
آناتومی استخوان اولنا
استخوان اولنا، زند اسفل یا زند زیرین موازی استخوان رادیوس بوده و در قسمت داخلی ساعد و در طرف انگشت کوچک دست قرار گرفته است. طول آن از استخوان رادیوس بیشتر است.
انتهای بالایی استخوان اولنا به سمت پشت و بالا رفته و یک زائده قوسی شکل را می‌سازد که به آن اولکرانون (Olecranon) می‌گویند. سطح قدامی یا جلویی زائده اولکرانون به صورت مقعر بوده و پوشیده از غضروف مفصلی است. به این تقعر ناچ تروکلئار (Troclear notch) نیز می‌گویند. به سطح پشتی زائده اولکرانون تاندون، عضله سه سر بازویی می‌چسبد.
بالاترین قسمت استخوان اولنا در قسمت جلو کمی برجسته شده و زائده کورونوئید (Coronoid process) را می‌سازد. سطح خارج بالاترین قسمت استخوان اولنا مقعر بوده و به آن رادیال ناچ (Radial notch) می‌گویند. در داخل رادیال ناچ، سر استخوان رادیوس قرار گرفته و مفصل رادیواولنار بالایی یا پرگزیمال را می‌سازد.
پایین‌ترین قسمت استخوان اولنا کمی برجسته شده و به آن سر استخوان می‌گویند. در پایین‌ترین قسمت سر استخوان اولنا یک برجستگی به نام زائده استیلوئید یا نیزه‌ای استخوان اولنا (styloid process of ulna) قرار دارد.
عروق و اعصاب
شریان بازویی یا براکیال، بعد از عبور از مفصل آرنج به دو شاخه تقسیم می‌شود. شاخه‌ای که در طرف استخوان رادیوس یا زند زبرین قرار گرفته را «شریان رادیال» و شاخه‌ای را که در طرف داخلی قرار گرفته «شریان اولنار» می‌نامند. از شریان‌های رادیال و اولنار شاخه‌های فرعی جدا می‌شود که به یکدیگر یا با شریان بازویی متصل می‌شوند.
به جز وریدها یا سیاه رگ های عمقی که همراه با شریان‌های ساعد هستند، وریدهای سطحی نیز در زیر پوست ساعد وجود دارند. مهم‌ترین این وریدها بازیلیک و سفالیک نام دارند. تزریق وریدی داروها معمولا در این وریدها انجام می‌شود.
اعصاب عمده در ناحیه ساعد، سه عصب مدیان، اولنار و رادیال هستند. عصب رادیال و مدیان در عمق ساعد و در سمت خارجی آن، که بیشتر نزدیک به استخوان رادیوس است، قرار گرفته‌اند. سپس عصب رادیال در ناحیه مچ دست سطحی شده و در زیر پوست قرار می‌گیرد. این عصب به شاخه‌های متعددی تقسیم شده که حس لامسه پوست در پشت انگشتان دست را تامین می‌کند.
عصب مدیان نیز در عمق مچ دست از کانال کارپ یا تونل مچ دستی عبور کرده و به کف دست می‌رسد.
عصب اولنار در عمق عضلات ساعد و نزدیک به استخوان اولنار قرار گرفته، در ناحیه مچ دست سطحی تر شده و پس از عبور از کانال گویان در مچ دست، به کف دست می‌رسد.
عضلات
عضلاتی که موجب حرکت مچ و انگشتان دست می‌شوند در ناحیه ساعد قرار دارند. این عضلات از اپی کندیل داخلی یا خارجی استخوان بازو و یا از استخوان‌های رادیوس یا اولنا شروع شده و به پایین می‌آیند و در ناحیه مچ دست تبدیل به تاندون می‌شوند.
بعضی از این تاندون ها به استخوان های مچ و یا کف دست چسبیده و موجب حرکت مفاصل مچ دست می‌شوند و بعضی دیگر ار مچ عبور کرده و به استخوان های انگشتان چسبیده و موجب حرکات مفاصل انگشتان دست می‌شوند. حجم اصلی این عضلات در بالای ساعد بوده و هرچه به پایین ساعد می‌رسند از توده عضلانی آن‌ها کاسته شده و به تدریج تبدیل به تاندون می‌شوند.
این عضلات به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- آن‌هایی که در سطح ولار (Volar) یا قدامی یا جلویی ساعد قرار دارند. سطح ولار سطحی از ساعد است و در طرفی قرار دارد که کف دست قرار گرفته است.
- آن‌هایی که در سطح دورسال (Dorsal) یا خلفی یا پشتی ساعد قرار گرفته‌اند. سطح دورسال سطحی از ساعد است و در طرفی قرار دارد که پشت دست قرار دارد.
- عضلات چرخاننده ساعد
عضلات سطح ولار یا قدامی ساعد در سه لایه سطحی، حد واسط و عمقی قرار دارند. اکثر این‌ها عضلات فلکسور یا خم کننده هستند. منظور از خم کننده این است که بر اثر فعالیت عضله، مچ دست در جهتی خم می‌شود که کف دست به جلوی ساعد نزدیک تر شده و یا انگشتان دست خم می‌شوند.
عضلات سطح دورسال یا خلفی یا پشتی ساعد هم در دو لایه سطحی و عمقی قرار گرفته‌اند.
عضلات لایه سطحی ولار
این عضلات در زیر پوست قرار دارند و در بالا به اپی کندیل انتهای پایینی استخوان بازو می‌چسبند. عضلات لایه سطحی ساعد عبارتند از:
فلکسور مچ دست در طرف رادیال (Flexor carpi radialis):
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ (استخوان کف دستی) دوم (قاعده متاکارپ قسمتی از آن است که به مچ دست نزدیک تر است) چسبیده و به جز خم کردن مچ دست موجب انحراف آن به سمت رادیال نیز می‌شود.
پالماریس لانگوس (Palmaris longus):
تاندون این عضله در پایین به فاشیای کف دست چسبیده و موجب خم شدن مچ دست می‌شود.
فلکسور مچ دست در طرف اولنا (Flexor carpi ulnaris):
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ پنجم چسبیده و به جز خم کردن مچ دست موجب انحراف آن به سمت اولنا نیز می‌شود.
عضله لایه حد واسط ولار ساعد
این عضله بین لایه سطحی و عمقی قرار داشته و در بالا به اپی كندیل انتهای پایینی استخوان بازو می‌چسبد. این لایه شامل یك عضله یعنی فلكسور سطحی انگشتان Flexor) digitorum superficialis) است. تاندون این عضله در پایین به بند وسط انگشتان 5-2 دست می‌چسبد و موجب خم كردن انگشتان دست می‌شود.
عضلات لایه عمقی ولار ساعد
عضلات این لایه به سطح جلویی استخوان های رادیوس و اولنا می‌چسبند و شامل دو عضله هستند:
فلكسور عمقی انگشتان (Flexor digitorum profundus)
تاندون این عضله در پایین به بند دیستال (انتهایی) انگشتان 5-2 دست می‌چسبد و موجب خم كردن بند انتهایی انگشتان دست می‌شود.
فلكسور بلند شست (Flexor pollisis longus)
تاندون این عضله در پایین به بند انتهایی انگشت شست دست چسبیده و موجب خم كردن شست می‌شود.
عضلات لایه سطحی پشت ساعد
عضلات این لایه در بالا به اپی کندیل خارجی استخوان بازو می‌چسبند و شامل پنج عضله هستند:
اکستانسور مچ دست در طرف رادیال (کوتاه)
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ دوم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف رادیوس هم می‌شود.
اکستانسور مچ دست در طرف رادیال (بلند)
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ سوم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف رادیوس هم می‌شود.
اکستانسور مچ دست در طرف اولنا (Extensor carpi ulnaris)
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ پنجم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف اولنا هم می‌شود.
اکستانسور مشترک انگشتان Extensor digitorum) communis)
تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی انگشتان ۵-۲ چسبیده و موجب باز شدن این انگشتان دست می‌شوند.
اکستانسور انگشت کوچک (Extensor digiti minimi)
تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی انگشت پنجم دست چسبیده و موجب باز شدن این انگشت می‌شود.
عضلات لایه عمقی پشت ساعد
عضلات این لایه در بالا به سطح خلفی یا پشتی استخوان‌های رادیوس و اولنا می‌چسبند و شامل سه عضله است:
ابدكتور بلند شست (Abductor pollicis longus)
تاندون این عضله در پایین به قاعده متاكارپ پنجم متصل شده و شست را از كف دست دور می‌كند.
اكستانسور بلند شست (Extensor polisis longus)
تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی بند انتهایی انگشت شست چسبیده و موجب باز شدن شست می‌شود.
اكستانسور انگشت سبابه (Extensor indicis)
تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی انگشت سبابه چسبیده و موجب باز شدن انگشت سبابه می‌شود.
عضلات چرخاننده ساعد
عضلات چرخاننده ساعد شامل:
سوپیناتور (Supinator)
این عضله عمقی است و در بالا به اپی كندیل خارجی چسبیده و در پایین به سطح خارجی بالای استخوان رادیوس متصل می‌شود. كار این عضله چرخاندن ساعد به خارج یا سوپینیشن است.
پروناتور ترس (Pronator teres)
این عضله سطحی است و در بالا به اپی كندیل داخلی چسبیده و در پایین به سطح خارجی استخوان رادیوس می‌چسبد. كار این عضله چرخاندن ساعد به داخل یا پرونیشن است.
پروناتور كوادراتوس (Pronator quadrates)
این عضله عمقی بوده و از سطح جلویی پایین استخوان رادیوس به سطح جلویی پایین استخوان اولنا می‌رود و كار آن چرخش ساعد به داخل یا پرونیشن است.
دو عضله دیگر كه كار آن‌ها چرخاندن ساعد است عبارتند از:
عضله براكیورادیالیس (Brachioradialis)
این عضله از بالای اپی كندیل خارجی استخوان بازو به سمت پایین آمده و تاندون آن به انتهای پایینی و خارجی استخوان رادیوس، درست بالای سطح مفصلی مچ دست، می‌چسبد. این عضله آرنج را خم می‌كند. این عضله وقتی دست در حالت سوپینیشن است آن را پرونیت كرده و وقتی دست در حالت پرونیشن است آن را سوپینیت می‌كند.
عضله انكونئوس (Anconeous)
این عضله در واقع ادامه عضله سه سر بازو بوده و در سطح پشتی مفصل آرنج در بالاترین قسمت ساعد قرار گرفته است. این عضله هم مانند عضله سه سر، آرنج را باز می‌كند.