گواتر
گواتر (به انگلیسی: Goiter) بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید است که می‌تواند بلعیدن را مشکل کند. غده تیروئید هورمون‌هایی ترشح می‌کند که به کنترل متابولیسم و سایر فرآیندهای مهم در بدن کمک می‌کند. ابتلا به گواتر همیشه به این معنی نیست که غده تیروئید درست کار نمی‌کند.
حتی زمانی که غده تیروئید بزرگ شده است، هنوز می‌تواند مقدار طبیعی هورمون تولید کند. اگر غده تیروئید بیش‌ازحد (پرکاری تیروئید) و یا خیلی کم (کم‌کاری تیروئید) هورمون تولید کند، فرد ممکن است به گواتر مبتلا شود.
انواع
این بیماری را می‌توان بر اساس نحوه رشد و سطح هورمون دسته‌بندی کرد.
طبقه‌بندی بر اساس نوع بزرگ شدن
- گواتر ساده: در این نوع، کل غده تیروئید متورم شده اما هنگام لمس کردن صاف می‌شود.
- گواتر گره‌ای: زمانی‌که یک توده جامد یا مایع به نام ندول تیروئید ایجاد شود، بر روی گردن برآمدگی شکل می‌گیرد.
- گواتر چند ندولار: در این نوع، توده‌های زیادی در تیروئید شما وجود دارد که در برخی مواقع دیده می‌شوند و گاهی تنها از طریق معاینه یا اسکن قابل مشاهده هستند.
طبقه‌بندی بر اساس سطح هورمون
- گواتر سمی: در این نوع تیروئید بیش از اندازه بزرگ شده و هورمون بسیار زیادی ترشح می‌کند.
- گواتر غیرسمی: ممکن است تیروئید بزرگ شود اما سطح هورمون آن طبیعی باشد. به عبارت دیگر شما کم‌کاری یا پرکاری تیروئید ندارید.
علائم
علائم گواتر خفیف
در صورتی که شما به گواتر خفیف مبتلا باشید ممکن است شدت علائم آنقدر خفیف و غیر قابل تشخیص باشد که متوجه وجود اختلال در خود نشوید. حتی پزشک معالج نیز ممکن است به صورت تصادفی به اختلال شما پی برده باشد. به طور کلی پیشنهاد می‌شود که زنان حامله یا یائسه، افراد بالای ۴۰ سال، افرادی که رژیم غذایی آن‌ها فاقد ید کافی است و افراد دارای سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به گواتر از نظر بروز گواتر خفیف مورد بررسی قرار بگیرند.
علائم گواتر ساده
علائم گواتر ساده ناشی از کمبود تولید هورمون های تیروئیدی یا افزایش تولید این هورمون‌ها نمی‌باشد؛ بلکه بزرگ شدن آناتومیکی غده‌ی تیروئید سبب ایجاد علائم گواتر ساده خواهد شد. از این علائم به صورت عمده و مشترک می‌توان به احساس خفگی و تنگی در گلو و مشکل در بلع اشاره کرد.
علائم گواتر پرکار
گاهی گواتر ناشی از پرکاری تیروئید است. در برخی موارد، از جمله در بیماری گریوز، این حالت رخ می دهد. بیماری گریوز یک اختلال خود ایمنی می‌باشد که در طی روند بیماری سیستم ایمنی به تولید آنتی‌بادی علیه رسپتورهای هورمون محرک تیروئید، در سلول‌های سالم غده می‌پردازد و به این ترتیب سبب افزایش تولید هورمون تیروکسین (تترا یدو تیرونین) توسط غده‌ی تیروئید شده و این تحریک بیش از حد سبب می‌شود غده‌ی تیروئید بزرگ شود و در نتیجه گواتر پرکار ایجاد می‌شود. در این صورت افراد دچار علائمی از جمله:
- افزایش دمای بدن و حساسیت به گرما
- افزایش متابولیسم پایه در بدن
- افزایش تعداد ضربان قلب
- کاهش وزن
- و تعریق بیش از حد
خواهند شد. در بیماری گواتر پرکار هم اندازه‌ی غده‌ی تیروئید افزایش می‌یابد و هم میزان تولید هورمون‌های تیروئیدی افزایش خواهند داشت. برخی افراد دچار لرزش، به خصوص در انگشتان دست، به صورت غیرارادی می‌شوند. در خانم‌ها نیز تشدید ریزش موها و بر هم خوردن سیکل‌های قاعدگی و پریود نامنظم و در آقایان بزرگ شدن سینه دیده می‌شود.
علت
کمبود ید
ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. اگر فردی به اندازه‌ی کافی ید از رژیم غذایی دریافت نکند، تولید هورمون‌های تیروئیدی به مشکل خورده و متعاقب آن غده هیپوفیز نیز برای جبران این کمبود به تیروئید سیگنال‌های محرک ارسال می‌کند که سبب رشد بیش‌ازحد تیروئید می‌شود.
بیماری هاشیموتو
در بیماری هاشیموتو سیستم ایمنی به بافت تیروئید حمله کرده و منجر به آسیب‌دیدگی و التهاب غده تیروئید می‌شود. بافت تیروئید آسیب‌دیده قادر به تولید هورمون نخواهد بود و از این‌رو هیپوفیز پی‌درپی با ارسال سیگنال‌های محرک سبب رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود.
بیماری گریوز
گریوز یک اختلال خود ایمن است که در آن سیستم ایمنی با تولید آنتی‌بادی، گیرنده‌های TSH (گیرنده سیگنال‌های رشد) را به طور پیوسته تحریک می‌کند. این روند سبب رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود. با انجام و تفسیر آزمایش TSH، می‌توان عملکرد تیروئید را مورد بررسی قرار داد و از بروز این بیماری‌ها آگاه شد.
ندول‌های (گره‌های) تیروئید
تکثیر نامنظم سلول‌های تیروئید سبب تشکیل توده‌های سلولی در بافت غده می‌شود. بر اثر چنین اختلالی ممکن است یک ندول یا چندین ندول در غده ظاهر شود. علت دقیق این اختلال مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی و سبک زندگی در ایجاد ندول‌ها تأثیرگذار هستند. بیشتر گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم (غیر سرطانی) می‌باشند.
سرطان تیروئید
سرطان تیروئید شیوع کمی داشته و حدود ۵ درصد از ندول‌های تیروئیدی ممکن است از نوع بدخیم (سرطانی) باشند.
بارداری
هورمونی گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) که در دوران بارداری تولید می‌شود، می‌تواند سبب تحریک بیش‌ازحد غده تیروئید و بروز گواتر شود.
تشخیص
برای تشخیص گواتر، پزشک ممکن است گردن بیمار را لمس کند و از او بخواهد تا آب دهان خود را قورت دهد. راه‌های دیگر برای تشخیص گواتر عبارت‌اند از:
- آزمایش هورمونی: اندازه‌گیری سطوح هورمونی خاص در آزمایش خون می‌تواند نشان دهد که آیا غده تیروئید بیمار به درستی کار می‌کند یا خیر.
- آزمایش Anti TPO: مثبت بودن این فاکتور در آزمایش خون می‌تواند به تشخیص مشکلات تیروئید مانند گواتر کمک کند.
- آزمایش آنتی‌بادی: این آزمایش خون آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی، که در صورت داشتن استعداد ابتلا به بیماری خودایمنی تیروئید تولید می‌شوند، را اندازه‌گیری می‌کند.
- سونوگرافی: این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد تا اندازه غده تیروئید بیمار را ببیند و تعیین کند که آیا غده تیروئید دارای گره‌هایی است یا خیر.
- اسکن تیروئید: این تست تصویربرداری اطلاعاتی در مورد اندازه و عملکرد غده تیروئید ارائه می‌دهد.
- MRI یا CT اسکن: اگر گواتر بسیار بزرگ است یا به قفسه سینه گسترش یافته باشد، ممکن است از این تست‌های تصویربرداری استفاده شود.
- بیوپسی: این روش شامل وارد کردن یک سوزن در غده تیروئید برای به دست آوردن نمونه بافت یا مایع است. سپس نمونه زیر میکروسکوپ بررسی شده و یا تحت آزمایش‌های دیگری قرار می‌گیرد.
درمان
دارودرمانی
اگر علت گواتر کم‌کاری تیروئید باشد پزشک داروی لووتیروکسین (Levothyroxine) تجویز می‌کند که جایگزین مناسبی برای هورمون تیروئید است. اما در صورتی که علت بیماری پرکاری تیروئید باشد داروهایی مانند متیمازول (methimazole) و پروپیل تیوراسل (propylthiouracil) تجویز خواهد شد. داروی کورتیکواستروئیدی یا آسپرین برای درمان گواتر ناشی از التهاب گزینه مناسبی است.
ید رادیواکتیو
در بعضی موارد از ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف شده و از طریق جریان خون به غده تیروئید می‌رسد و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد. این درمان اندازه گواتر را کاهش می‌دهد اما در نهایت ممکن است سبب کم‌کاری تیروئید شود.
جراحی
برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا جزئی) گزینه‌ای است که در صورت داشتن تیروئید بزرگ آزار دهنده یا گواتر ایجاد کننده مشکل تنفسی و بلع انتخاب می‌شود. این روش برای درمان سرطان غده تیروئید نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان خانگی گواتر
شما به کمک رعایت برخی موارد در خانه می‌توانید التهاب تیروئید را برطرف کنید. نکات زیر را در رژیم غذایی خود رعایت کنید:
- روزانه به مقدار 150 میکروگرم ید مصرف کنید. این ماده در ماهی، سویا و محصولات لبنی وجود دارد.
- آب لیمو سرشار از آنتی‌اکسیدان است و خواض ضد التهابی دارد. از همین‌رو سموم جمع شده در محل التهاب را از بین می‌برد و به سلول‌ها اجازه نمی‌دهد سرطانی شوند.
- با مصرف آجیل، گوشت گاو یا ماهی‌تن مقدار کافی سلنیوم، که عنصر ضروری برای تنظیم هورمون تیروئید است، وارد بدن شما می‌شود.