دریای مدیترانه
دریای مدیترانه (به انگلیسی: Mediterranean Sea) دریایی متصل به اقیانوس اطلس است که توسط حوزه مدیترانه احاطه شده و تقریباً به‌طور کامل توسط خشکی محصور شده است: از شمال توسط جنوب اروپا و آناتولی، از جنوب توسط شمال آفریقا، و در شرق توسط شام در غرب آسیا. دریای مدیترانه از سوی شرق به‌صورت مصنوعی توسط کانال سوئز به دریای سرخ و از سمت غرب از طریق تنگه جبل‌الطارق به اقیانوس اطلس راه دارد.
دریای مدیترانه مساحتی در حدود 2,500,000 کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد که 0.7 درصد از سطح آب‌های جهان را نشان می‌دهد، اما اتصال آن به اقیانوس اطلس از طریق تنگه جبل الطارق - تنگه باریکی که اقیانوس اطلس را به دریای مدیترانه متصل می‌کند و شبه جزیره ایبری در اروپا را از مراکش در آفریقا جدا می‌کند - تنها 14 کیلومتر عرض دارد. دریای مدیترانه تعداد زیادی جزیره را در بر می‌گیرد که برخی از آنها منشا آتشفشانی دارند. دو جزیره بزرگ، هم از نظر مساحت و هم از نظر جمعیت، سیسیل و ساردنیا هستند.
دریای مدیترانه عمق متوسط 1500 متر دارد و عمیق‌ترین نقطه ثبت شده 5109 متر در گودال کالیپسو در دریای ایونی است. این دریا بین عرض جغرافیایی 30 درجه و 46 درجه شمالی و طول جغرافیایی 6 درجه غربی و 36 درجه شرقی قرار دارد. طول غرب به شرق آن، از تنگه جبل الطارق تا خلیج الکساندرون، در ساحل جنوب شرقی ترکیه، حدود 4000 کیلومتر است. طول شمال به جنوب آن از طریق کوتاه‌ترین مسیر کشتیرانی بین خلیج تریست و خط ساحلی لیبی، خلیج سرت حدود 1900 کیلومتر است. دمای آب در زمستان ملایم و در تابستان گرم است و به دلیل بارندگی بیشتر در ماه‌های سرد، آب و هوای مدیترانه‌ای را به خود اختصاص داده است. در فاصله کمی از خطوط ساحلی جنوبی و شرقی آن بیابان‌های گرم قرار دارد، اما خط ساحلی در تمام سواحل مدیترانه هوایی معتدل دارد.
دریای مدیترانه مسیر مهمی برای بازرگانان و مسافران دوران باستان بود و تجارت و تبادل فرهنگی را بین مردمان منطقه تسهیل می‌کرد. تاریخ منطقه مدیترانه برای درک منشأ و توسعه بسیاری از جوامع مدرن بسیار مهم است. مدیترانه نقشی اساسی در تاریخ تمدن غرب ایفا کرده است. امپراتوری روم برای قرن‌ها هژمونی دریایی را بر دریا حفظ کرد و تنها دولتی است که تاکنون تمام سواحل آن را کنترل کرده است.
کشورهای اطراف مدیترانه و دریاهای حاشیه‌ای آن به ترتیب عقربه‌های ساعت عبارتند از: اسپانیا، فرانسه، موناکو، ایتالیا، اسلوونی، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مونته نگرو، آلبانی، یونان، ترکیه، سوریه، لبنان، اسرائیل، فلسطین، مصر، لیبی، تونس، الجزایر و مراکش؛ مالت و قبرس کشورهای جزیره‌ای در این دریا هستند. علاوه بر این، جبل‌الطارق، قلمرو فرادریایی بریتانیا، در ساحل دریای مدیترانه قرار دارد. همچنین حوزه آبریز تعداد زیادی از کشورهای دیگر را در بر می‌گیرد. نیل طولانی‌ترین رودخانه‌ای است که به دریای مدیترانه ختم می‌شود.
جغرافیا
دریای مدیترانه به آب‌های زیر متصل می‌شود:
- از غرب به اقیانوس اطلس توسط تنگه جبل الطارق
- از شرق به دریای مرمره و دریای سیاه، به ترتیب توسط تنگه داردانل و بسفر
- از جنوب شرق توسط کانال مصنوعی سوئز به‌طول 163 کیلومتر به دریای سرخ.
غربی‌ترین نقطه مدیترانه در گذر از دریای آلبوران به تنگه جبل‌الطارق و شرقی‌ترین نقطه در ساحل خلیج اسکندرون در جنوب شرقی ترکیه قرار دارد. شمالی‌ترین نقطه مدیترانه در ساحل خلیج تریست در نزدیکی مونفالکونه در شمال ایتالیا قرار دارد، در حالی که جنوبی‌ترین نقطه در ساحل خلیج سرت در نزدیکی شهر عقیله لیبی است.
جزایر بزرگ در دریای مدیترانه عبارتند از:
- قبرس، کرت، ائوبویا، رودس، لسبوس، خیوس، کفالونیا، کورفو، لیمنوس، ساموس، ناکسوس و آندروس در مدیترانه شرقی
- سیسیل، کرس، کرک، براچ، خوار، پاگ، کورچولا و مالت در مدیترانه مرکزی
- ساردنیا، کورس و جزایر بالئاری: ایبیزا، مایورکا و مینورکا در مدیترانه غربی
رشته‌کوه آلپ، که تأثیر هواشناسی زیادی بر منطقه مدیترانه نیز دارد، در غرب در ناحیه اطراف نیس به دریای مدیترانه می‌رسد.
به‌طور معمول، آب و هوای مدیترانه‌ای دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های معتدل و بارانی است. محصولات زراعی منطقه شامل زیتون، انگور، پرتقال، نارنگی، خرنوب و چوب‌پنبه است.
زمین شناسی
شواهد زمین‌شناسی نشان می‌دهد که حدود 5.9 میلیون سال پیش، دریای مدیترانه از اقیانوس اطلس جدا شد و در طول بحران شوری مسینین، در طی یک دوره 600,000 ساله تا حدودی یا به‌طور کامل خشک شد، قبل از اینکه حدود 5.3 میلیون سال پیش توسط سیل زنکلین دوباره پر شود.