آموزگار
آموزگار یا معلّم (به انگلیسی: Teacher) فردی است که حرفه‌اش آموزش به دیگران است و تدریس در حوزه "آموزش و پرورش" یا "تعلیم و تربیت" شغل او به‌شمار می‌آید.
در فرهنگ فارسی عمید، معلم به واژه‌هایی همچون تعلیم‌دهنده، آموزاننده و آموزگار تعبیر شده است. در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز معلم به معنای آموزاننده، مدرس و آموزگار آمده است. شعاری‌نژاد در فرهنگ علوم رفتاری دو تعریف از معلم ارائه داده است: کسی که به منظور آموزش معیین به گروهی از دانش‌آموزان در یک مؤسسهٔ تربیتی استخدام شده و کسی که دورهٔ تربیت معلم را به پایان رسانده است.
هر فرد می‌تواند به صورت غیررسمی نقش معلم را بر عهده بگیرد، مثلاً در زمان نشان دادن نحوه انجام یک کار به همکار. در برخی کشورها، آموزش جوانان ممکن است به‌جای محیط رسمی مانند مدرسه، در محیط غیررسمی مثل خانه (آموزش در خانه) انجام شود. برخی مشاغل ممکن است نیازمند آموزش قابل‌توجه باشند، مانند کشیش‌ها.
در بیشتر کشورها، آموزش رسمی دانش‌آموزان معمولاً توسط معلمان حرفه‌ای و در ازای حقوق انجام می‌شود. این مطلب درباره افرادی است که معلمی شغل اصلی آن‌هاست و برای آموزش دیگران به‌طور رسمی در محیط‌های آموزشی مانند مدرسه حضور دارند.
تعریف
کارترز در فرهنگ آموزش و پرورش چندین تعریف از آموزگار آورده است، از جمله:
- آموزگار کسی است که بر پایه توانایی ویژه‌ای گماشته می‌شود تا راهبری و راهنمایی آموخته‌های دانشجویان را در یک نهاد آموزشی بر عهده گیرد.
- آموزگار کسی است که علاوه بر شایستگی‌های آموزشی و توانایی‌های حرفه‌ای، هنر تدریس و سازندگی شاگردان را داراست و در پی ساختن خود و ایجاد دگرگونی و پویایی در شاگردان است.
جایگاه و انواع معلم
معلمان در انواع مختلفی فعالیت می‌کنند و هر نوع معلم نقش خاص و مهمی در سیستم آموزشی و تربیتی ایفا می‌کند.
- معلم ابتدایی (Primary School Teacher):
- معلم دبیرستان (Secondary School Teacher):
- معلمانی که در مدارس دبیرستان (کلاس‌های هفتم تا دوازدهم) تدریس می‌کنند و تخصص خود را در موضوعات خاصی مانند ریاضیات، علوم، تاریخ، ادبیات، و غیره دارند.
- معلم دانشگاه (University Professor):
- اساتیدی که در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی تدریس می‌کنند و معمولاً دارای مدارج علمی بالایی هستند. این معلمان به تدریس دروس تخصصی و انجام تحقیقات علمی می‌پردازند.
- معلم آموزش و پرورش استثنایی (Special Education Teacher):
- معلمانی که با دانش‌آموزانی با نیازهای ویژه (مانند دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری، جسمی یا عاطفی) کار می‌کنند و برنامه‌های آموزشی مناسب برای آن‌ها تدوین می‌کنند.
- معلم هنر (Art Teacher):
- معلمانی که دروس هنرهای تجسمی، نقاشی، طراحی و سایر هنرهای زیبا را تدریس می‌کنند و دانش‌آموزان را در کشف و توسعه خلاقیت خود یاری می‌دهند.
- معلم موسیقی (Music Teacher):
- معلم تربیت بدنی (Physical Education Teacher):
- معلمانی که دروس ورزش و تربیت بدنی را تدریس می‌کنند و دانش‌آموزان را به فعالیت‌های بدنی، بازی‌های گروهی و حفظ سلامتی ترغیب می‌کنند.
- معلم زبان خارجی (Foreign Language Teacher):
- معلم کلاس‌های آنلاین (Online Teacher):
- معلمانی که دروس را به صورت آنلاین و از طریق پلتفرم‌های مجازی تدریس می‌کنند. این معلمان می‌توانند در هر مقطع تحصیلی فعالیت کنند و از تکنولوژی‌های آموزشی برای ارتباط با دانش‌آموزان استفاده کنند.
- مربی مهارت‌های زندگی (Life Skills Instructor):
- معلمانی که به آموزش مهارت‌های زندگی مانند مدیریت زمان، مهارت‌های ارتباطی، تفکر انتقادی و سایر مهارت‌های عملی می‌پردازند.
- مربی حرفه‌ای (Vocational Instructor):
- مشاور تحصیلی و تربیتی (School Counselor):
- افرادی که به دانش‌آموزان در زمینه‌های تحصیلی، حرفه‌ای و شخصی مشاوره می‌دهند و به آن‌ها در حل مشکلات و تعیین مسیرهای آموزشی و شغلی کمک می‌کنند.
این تنوع در انواع معلمان نشان‌دهنده اهمیت و گستردگی نقش‌های مختلف در سیستم آموزشی است که هر کدام به نوبه خود در توسعه و تربیت دانش‌آموزان نقش مهمی ایفا می‌کنند.
بزرگترین معلمان در تاریخ
تاریخ جهان و ایران مملو از معلمانی است که با آموزش‌های خود تأثیرات بزرگی بر جوامع و فرهنگ‌ها گذاشته‌اند.
بزرگترین معلمان تاریخ جهان
- کنفوسیوس (Confucius):
- سقراط (Socrates):
- افلاطون (Plato):
- شاگرد سقراط و معلم ارسطو که آکادمی افلاطون را تأسیس کرد و به آموزش فلسفه و علم پرداخت.
- ارسطو (Aristotle):
- شاگرد افلاطون و معلم اسکندر کبیر که آثار مهمی در فلسفه، منطق و علوم مختلف نگاشته است.
- ماریا مونتسوری (Maria Montessori):
- جان دیویی (John Dewey):
- فیلسوف و معلم آمریکایی که نظریه‌های او درباره آموزش تجربی و دموکراتیک تأثیرات عمیقی در سیستم‌های آموزشی گذاشت.
- ژان ژاک روسو (Jean-Jacques Rousseau):
- فیلسوف فرانسوی که کتاب "امیل، یا در مورد آموزش" او دیدگاه‌های جدیدی درباره تربیت کودکان مطرح کرد.
بزرگترین معلمان تاریخ ایران
- زرتشت (Zoroaster):
- بنیان‌گذار دین زرتشتی که آموزه‌های او درباره خیر و شر، تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و مذهب ایرانیان داشت.
- ابو علی سینا (Avicenna):
- پزشک، فیلسوف و دانشمند ایرانی که آثار او در زمینه‌های پزشکی، فلسفه و علوم مختلف تأثیرگذار بوده است.
- فارابی (Al-Farabi):
- فیلسوف و معلم ایرانی که در زمینه فلسفه، منطق و موسیقی آثار برجسته‌ای نگاشته است.
- مولوی (Rumi):
- سعدی شیرازی:
- خواجه نصیرالدین طوسی:
- دانشمند، فیلسوف و معلم ایرانی که در زمینه‌های مختلف علمی و فلسفی آثار برجسته‌ای از خود به جا گذاشته است.
دکتر محمود حسابی: معلم و دانشمند برجسته ایرانی
دکتر محمود حسابی (۱۹۰۳-۱۹۹۲)، که به "پدر علم فیزیک ایران" معروف است، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و معلمان ایران در قرن بیستم بود. وی با تلاش‌های بی‌وقفه و خدمات علمی خود، تأثیرات عمیقی بر نظام آموزشی و علمی ایران گذاشت.
دستاوردها:
- تأسیس دانشگاه تهران:
- دکتر حسابی نقش مهمی در تأسیس دانشگاه تهران داشت و از بنیان‌گذاران دانشکده فنی این دانشگاه بود. وی همچنین اولین رئیس دانشکده فیزیک دانشگاه تهران بود.
- تأسیس موسسات علمی:
- او مؤسسات علمی متعددی را در ایران تأسیس کرد، از جمله مرکز تحقیقات فیزیک و سازمان انرژی اتمی ایران. این موسسات در توسعه علم و فناوری در ایران نقش مهمی ایفا کردند.
- آموزش و تدریس:
- دکتر حسابی به عنوان استاد فیزیک در دانشگاه تهران به تدریس مشغول بود و بسیاری از دانشجویان برجسته را آموزش داد. وی با شیوه‌های نوین تدریس و استفاده از آزمایش‌های علمی، الهام‌بخش نسل جدیدی از دانشمندان و مهندسان ایرانی شد.
- عضویت در مجامع علمی:
- دکتر حسابی عضو انجمن‌های علمی و بین‌المللی متعددی بود و با دانشمندان برجسته جهان همکاری داشت. او در کنفرانس‌ها و سمینارهای علمی بین‌المللی شرکت می‌کرد و یافته‌های علمی خود را به اشتراک می‌گذاشت.
- کتاب‌ها و مقالات علمی:
- دکتر حسابی کتاب‌ها و مقالات علمی متعددی نگاشت که در ارتقاء دانش فیزیک در ایران و جهان مؤثر بودند. آثار او در حوزه‌های مختلف فیزیک، از جمله فیزیک نظری و کاربردی، شناخته شده و معتبر هستند.
- ترویج علم و دانش:
- دکتر حسابی با ترویج علم و دانش در میان جوانان و ایجاد انگیزه برای تحصیل در رشته‌های علمی و فنی، نقش مهمی در پیشرفت علمی ایران داشت.
آقدامات دیگر
- اولین نقشه‌برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
- پایه‌گذاری اولین مدارس عشایری کشور
- پایه‌گذاری دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی)
- ساخت اولین رادیو در کشور
- راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
- محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران
- پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
- شرکت در پایه‌گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
- تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
- پایه‌گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
- پایه‌گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
- پایه‌گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
- مشارکت در پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
- پایه‌گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
- تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد
- تدوین آیین‌نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
- پایه‌گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
- راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
- ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
- ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
- تأسیس واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (۱۳۶۱)
- تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی ایران (۱۳۶۰)
- مؤسس دبیرستان انرژی اتمی ایران (۱۳۶۹)
این معلمان بزرگ نه تنها در زمان خود بلکه در طول تاریخ تأثیرات عمیقی بر جوامع و فرهنگ‌ها گذاشته‌اند. آموزه‌های آن‌ها همچنان در سیستم‌های آموزشی، فلسفه، علم و فرهنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد و ارزش‌های اخلاقی، تربیتی و علمی آن‌ها همچنان در تربیت نسل‌های جدید مؤثر است.
وظایف
نقش معلم ممکن است در میان فرهنگ‌ها متفاوت باشد. معلمان ممکن است در زمینه‌های مختلفی مانند سواد، کاردستی، هنر، مذهب، مدنی و مهارت‌های زندگی آموزش دهند. وظایف رسمی آموزش شامل آماده‌سازی دروس طبق برنامه‌های درسی، تدریس و ارزیابی پیشرفت دانش‌آموزان است.
وظایف حرفه‌ای معلمان ممکن است فراتر از آموزش رسمی باشد. آن‌ها ممکن است دانش‌آموزان را در سفرهای میدانی همراهی کنند، بر سالن‌های مطالعه نظارت داشته باشند، به سازمان‌دهی عملکرد مدرسه کمک کنند و به عنوان ناظر برای فعالیت‌های فوق‌برنامه خدمت کنند. در برخی نظام‌های آموزشی، معلمان ممکن است مسئول نظم و انضباط دانش‌آموزان باشند.
صلاحیت‌ها و کیفیت‌های مورد نیاز
تدریس فعالیتی پیچیده است، زیرا آموزش یک رویه اجتماعی است که در یک زمینه خاص (زمان، مکان، فرهنگ، اوضاع سیاسی و اقتصادی) صورت می‌گیرد و با توجه به ارزش‌های آن زمینه خاص شکل می‌گیرد. عواملی که بر آنچه از معلمان انتظار می‌رود تأثیر می‌گذارد شامل تاریخ و سنت، دیدگاه‌های اجتماعی در مورد هدف آموزش و نظریه‌های پذیرفته‌شده در مورد یادگیری است. توانایی و تاب‌آوری معلمان به حفظ تعادل و تعهد و حس هدفمندی در رسالت آموزشی آن‌ها مرتبط است.
صلاحیت‌ها
صلاحیت‌های موردنیاز یک معلم تحت تأثیر روش‌های مختلف درک نقش در سراسر جهان است. چهار مدل عمده وجود دارد:
- معلم به عنوان مدیر آموزش
- معلم به عنوان فردی دل‌سوز
- معلم به عنوان یک یادگیرندهٔ خبره
- معلم به عنوان فردی فرهنگی و مدنی
سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی استدلال کرده است که برای هدایت آموزش شغلی و توسعهٔ حرفه‌ای معلمان، لازم است تعریفی مشترک از مهارت‌ها و دانش مورد نیاز معلمان ایجاد شود. اتحادیهٔ اروپا سه حوزهٔ وسیع از شایستگی‌ها را که معلمان به آن‌ها نیاز دارند، شناسایی کرده است:
- کار با دیگران
- کار با دانش، فناوری و اطلاعات
- کار در جامعه و با آن
کیفیت‌ها
تحقیقات نشان می‌دهد که انگیزه و نگرش دانش‌آموز نسبت به مدرسه با روابط دانش‌آموز و معلم ارتباط تنگاتنگی دارد. معلمان مشتاق به‌ویژه در ایجاد روابط مفید با دانش‌آموزان خود مهارت دارند. توانایی آن‌ها در ایجاد محیط‌های یادگیری مؤثر که موجب پیشرفت دانش‌آموزان می‌شود، به نوع ارتباط آن‌ها با دانش‌آموزان بستگی دارد. تعاملات مفید معلم با دانش‌آموز در پیوند موفقیت تحصیلی با پیشرفت شخصی بسیار مهم است. در اینجا، موفقیت شخصی یک هدف درونی دانش‌آموز برای بهبود خود است، در حالی که موفقیت علمی شامل اهدافی است که از استاد برتر خود می‌گیرند. معلم باید دانش‌آموز خود را در همسویی اهداف شخصی با اهداف تحصیلی راهنمایی کند. دانش‌آموزانی که این تأثیر مثبت را دریافت می‌کنند، اعتمادبه‌نفس قوی‌تر و موفقیت شخصی و تحصیلی بیشتری نسبت به افرادی که این تعاملات را ندارند، نشان می‌دهند.
دانش‌آموزان احتمالاً روابط قوی‌تری با معلمان دوستانه و حامی برقرار می‌کنند و علاقه بیشتری به دوره‌های تدریس‌شده توسط این معلمان نشان می‌دهند. معلمانی که وقت بیشتری را برای تعامل و کار مستقیم با دانش‌آموزان می‌گذارند، به‌عنوان معلمان حامی و مؤثر شناخته می‌شوند.
تربیت آموزگار
تربیت معلم به مرکزی گفته می‌شود که هدف آن تربیت و پرورش آموزگار برای سطوح مختلف آموزشی از دبستان تا دبیرستان است. در ایران، دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی مسئولیت تربیت معلمان و آموزش و بهسازی نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش را بر عهده دارند.
ورود به دانشگاه فرهنگیان
برای ورود به دانشگاه فرهنگیان در ایران دو راه وجود دارد:
- قبولی در کنکور و به دست آوردن تراز مناسب، سپس مصاحبه و اعلام نتایج قبولی یا رد.
- قانون مادهٔ ۲۸ که دانش‌آموختگان دیگر رشته‌ها می‌توانند در آزمون استخدامی آموزش و پرورش شرکت کنند و پس از مراحل گزینش وارد دانشگاه فرهنگیان شوند.