دریای عرب
دریای عرب (به عربی: بَحرُ ٱلْعَرَبْ) یکی از بخشهای مهم اقیانوس هند شمالی است که در میان شبهجزیره عربستان، هند، پاکستان و شرق آفریقا واقع شده است. این دریا از غرب با شبهجزیره عربستان، خلیج عدن و تنگه گاردافویی، از شمال غرب با دریای عمان و ایران، از شمال با پاکستان، از شرق با هند و از جنوب شرق با دریای لاکادیو و مالدیو محدود میشود. مساحت کل دریای عرب حدود ۳٬۸۶۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع و حداکثر عمق آن ۵٬۳۹۵ متر است.
نامشناسی
نام «دریای عرب» در منابع و متون اسلامی و عربی قدیمی وجود ندارد و برای نخستین بار در دو قرن اخیر، بهویژه توسط استعمارگران اروپایی در قرنهای هجدهم و نوزدهم در نقشهها و نوشتهها رایج شد. در منابع تاریخی اسلامی، این پهنه آبی عمدتاً با نامهایی چون «بحر العجم» (دریای عجم)، «دریای پارس» یا «دریای عمان» شناخته میشد و در دوره عثمانی نیز از نامهایی مانند «بحر العجم» یا «دریای عمان» برای آن استفاده میشد. امروزه اکثر کشورها و سازمانهای بینالمللی این دریا را «دریای عرب» مینامند، اما برخی کشورها مانند ترکیه همچنان از نام «دریای عمان» برای کل منطقه بهره میبرند.
جغرافیا
دریای عرب دارای عرضی حدود ۲٬۴۰۰ کیلومتر است و بزرگترین رودخانهای که به آن میریزد، رود سند است. این دریا دو شاخه مهم دارد: خلیج عدن در جنوب غربی که دریای سرخ را از طریق تنگه بابالمندب به دریای عرب وصل میکند و دریای عمان در شمال غرب که دریای عرب را به خلیج فارس مرتبط میسازد. در سواحل هند نیز خلیجهای خامبات و کوچ قرار دارند. از جزایر مهم دریای عرب میتوان به سقطرا (یمن)، مصیره (عمان)، لاکشادویف (هند) و آستولا (پاکستان) اشاره کرد. جزایر مالدیو نیز در نزدیکی آن قرار دارند.
محدودهها
محدوده دریای عرب توسط سازمان بینالمللی هیدروگرافی به صورت زیر تعریف شده است: از غرب به مرز شرقی خلیج عدن، از شمال به خطی میان رأس الحد در عمان و جیوانی در پاکستان، از جنوب به خطی از انتهای جنوبی آتول ادو در مالدیو تا رأس هافون در شرق آفریقا، و از شرق به مرز غربی دریای لاکشادویف.
ویژگیهای هیدروگرافی
دریای عرب دارای ویژگیهای ژئوفیزیکی مهمی از جمله فن سند (دومین فن بزرگ زیرآبی جهان)، خندق دو کووینیا و گودالهای عمیقی مانند خندق آلولا-فارتاک است که به عمق بیش از ۵٬۳۰۰ متر میرسند. بخش جنوبی دریا شامل حوضه عربی است که عمقهایی بیش از ۴٬۲۰۰ متر دارد.
کشورها و بنادر مهم
کشورهای ساحلی دریای عرب شامل هند، پاکستان، ایران، مالدیو، عمان، یمن و سومالی هستند. از بنادر مهم این دریا میتوان به بندر کراچی و گوادر در پاکستان، بندر جده و بندر صلاله در عمان، و بندرهای مهم هند مانند بمبئی، بندر کاندلا، بندر ماندرا و بندر ناوا شوا اشاره کرد. بندر جواهر لعل نهرو در بمبئی بزرگترین بندر دریای عرب و بزرگترین بندر کانتینری هند محسوب میشود.
تجارت دریایی و اهمیت تاریخی
دریای عرب از دوران بسیار قدیم مسیر مهمی برای تجارت دریایی بوده و از حدود هزاره دوم قبل از میلاد، مسیرهای بازرگانی دریایی میان شرق دور، شبهقاره هند و خاورمیانه از این منطقه عبور میکرده است. این مسیرها باعث شکلگیری ارتباطات اقتصادی و فرهنگی میان مناطق مختلف شدند و نقشی کلیدی در توسعه تمدنهای اطراف این دریا ایفا کردهاند.