زالزالک
زالزالک، کیالک یا کویج نام درختچه‌ای کوتاه از خانواده گل سرخیان به شمار می‌رود که در اصل بومی مناطقی از اروپا، آفریقای شمالی و غرب آسیا است که امروزه در بیشتر مناطق آن را کشت می‌کنند.
زالزالک میوه گوشتی و کروی مانندی دارد که از آن استفاده‌های مختلفی می‌کنند که در گستره وسیعی از خاک های شنی، لومی و رسی رشد می‌کند که به آبیاری کم و در عین حال مرطوبی نیاز دارد.
مشخصات گیاهی
زالزالک از درختان مثمر پر خاصیت به شمار می‌رود که میوه گرد و کروی مانندی به رنگ قرمز تیره تا زرد و نارنجی تولید می‌کند و در داخل مرکز گوشتی آن هسته غیر خوراکی وجود دارد. این درخت در فصل بهار گل های سفید رنگ معطری را تولید و فضا را عطرآگین می‌کند که دارای شاخه و برگ زیاد خارداری است و گیاهی از خانواده گل سرخیان به شمار می‌رود که از باردهی بالایی برخوردار است که میوه آن به صورت خوشه‌ای ظاهر می‌شود.
پوست این درخت به رنگ قهوه‌ای کم رنگ با شکاف های عمودی نارنجی رنگی است. برگ های این گیاه ظاهری تخم مرغی شکل با طول 2 تا 4 سانتی‌متر به رنگ سبز با بریدگی‌های عمیق دارد که البته سطح رویی برگ ها سبز تیره و سطح زیرین آن‌ها تقریبا بی رنگ هستند.
گرده افشانی درخت زالزالک توسط حشرات مختلف به خصوص زنبور عسل انجام می‌شود که برای کاشت در باغ، فضای سبز و .. مناسب است که علاوه بر تولید میوه خوشمزه جنبه زینتی نیز دارد و به عنوان حصار نیز از آن استفاده می‌کنند. درخت زالزالک را در ایران در استان‌هایی همچون قزوین، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، لرستان، مازندران، خوزستان، کرمانشاه و … کشت می‌کنند. گل های این گیاه از نوع هرمافرودیت هستند. ریشه این گیاه بسیار عمیق است که در خاک نفوذ می‌کند به همین دلیل از آب های زیرزمینی تغذیه می‌کند.
انواع
زالزالک وحشی
زالزالک وحشی میوه زرد تا قرمز رنگی دارد که گرده افشانی آن توسط زنبور عسل انجام می شود که در اصل غذای بسیاری از پرندگان به شمار می رود که میوه گرد و کروی مانندی در سایز متوسط تولید می کند.
زالزالک ایرانی قرمز
زالزالک ایرانی قرمز بومی استان چهارمحال بختیاری است که شاخه‌های کرکدار بلندی با میوه قرمز رنگ دارد که از این گونه بیشتر به عنوان پایه ای مقاوم برای ارقام تجاری درخت استفاده می کنند که از مقاومت بالایی برخوردار است.
زالزالک زرد
زالزالک زرد در بخش وسیعی از ایران، سوریه، لبنان، عراق و … رشد می کند که خود دارای ارقام و واریته‌های مختلفی منجمله درخت زالزالک با میوه نارنجی، درخت زالزالک با میوه زرد، درخت زالزالک با میوه قرمز و در نهایت درخت زالزالک با میوه‌های قرمز و زرد است که تا 7 متر رشد می کند و برگ های بادبزنی زیبایی تولید می کند که در بیشتر مناطق رشد می کند.
زالزالک خارتیر
زالزالک خارتیر گونه ای زالزالک به شمار می رود که در بیشتر مناطق رشد و از رشد به نسبت آسانی برخوردار است که ارتفاع آن بین 4 تا 8 متر تخمین زده شده است.
زالزالک اروپایی
زالزالک اروپایی همانطور که از نامش پیداست بومی مناطقی از اروپا است که به صورت درختچه ای کوتاه رشد می کند.
زالزالک شرقی
زالزالک شرقی به صورت درختچه ای کوتاه با تعدادی شاخه و برگ زیاد رشد می کند که برای ایجاد حصار مناسب است.
زالزالک سیاه
زالزالک سیاه همانطور که از نامش پیداست میوه گرد و کروی مانندی به رنگ سیاه تولید می کند که از آن استفاده‌های مختلفی می کنند.
زالزالک سبز
زالزالک سبز میوه سبز رنگی در سایز متوسط تولید می کند که گل های معطری نیز دارد که در فصل بهار شکوفه می دهد.
زالزالک مکزیکی
زالزالک مکزیکی بومی مناطقی از مکزیک است که میوه آن گرد و کروی است که خواص بسیاری دارد.
زالزالک سرخ ولیک
زالزالک سرخ ولیک با نام زالزالک برگ ریز نیز شناخته می شود نوعی سرده از زالزالک است که بومی شمالی غربی آفریقا و غرب آسیا است که به عنوان گیاهی زینتی نیز شناخته می شود که خاصیت دارویی و درمانی زیادی دارد.
زالزالک کرکی
زالزالک کرکی تنه خاکستری رنگی با شاخه ای خاردار و انبوه دارد، ارتفاع این گیاه به بیش از 7 متر می رسد که در بیشتر مناطق رشد و گیاهی خزان پذیری به شمار می رود
ارزش غذایی
زالزالک یا کویج از میوه‌های محبوب و فراوان در ایران است. این میوه در سرتاسر جهان نیز طرفداران زیادی دارد. زالزالک یک میوه رژیمی نیز محسوب می‌شود که هم در مصارف دارویی و هم آشپزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این میوه قرمز دارای فواید بسیاری است و می‌تواند مصرف آن منجر به جسم سالم شود. آنتی‌اکسیدان و بیوفلاونوئید موجود در این میوه برای سلامت قلب و عروق آن بسیار مفید است. همچنین این میوه دارای مواد مغذی بسیاری مانند آنتوسیانیدین است. پروتئین، آب، فیبر، کربوهیدرات، ویتامین D، ویتامین A، ویتامین E، ویتامین K، ویتامین C، فولات، ویتامین B، تیامین، کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، سدیم، پتاسیم، روی، مس، منگنز و سلنیم از دیگر موادی به شمار می‌رود که زالزالک در خود جای داده است.
خواص
زالزالک مانند هر میوه‌ای از خواص و فواید زیادی برخوردار است و مواد مغذی بسیاری را در خود جای داده است جلوگیری از آسم، کاهش پیری زودرس، کاهش کلسترول خون، تقویت کننده سیستم ایمنی بدن، پیشگیری و بهبود دیابت، درمان بیماری‌ها و لکه‌های پوستی، کاهش فشار خون، کاهش چربی خون، کاهش ریزش مو، کاهش درد قفسه سینه و کاهش حملات قلبی از خواص زالزالک به شمار می‌رود. زالزالک به دلیل خواص ضد التهابی در رفع عفونت‌ها، بیماری‌های کبدی و آسم مؤثر است.
پیشگیری از سرطان‌ها و مشکلات قلبی
زالزالک دارای آنتی‌اکسیدان فراوان است که می‌تواند در درمان و پیشگیری از بیماری‌ها به طوری مؤثر عمل کند. آنتی‌اکسیدان‌ها باعث جلوگیری از رادیکال‌های آزاد می‌شوند و این عامل اصلی برای پیشگیری از سرطان‌ها، مشکلات قلبی و پیری زودرس محسوب می‌شود. همچنین تنگی نفس و نارسایی خون در افراد را می‌توان با مصرف زالزالک بهبود بخشید و ابتلاء به آنژین را کاهش داد. آنتی‌اکسیدان‌ها در افزایش سیستم ایمنی بدن مؤثر عمل می‌کنند
کاهش دهنده وزن
زالزالک با افزایش گردش خون و اکسیژن رسانی با چربی‌ها مبارزه می‌کند و این امر موجب می‌شود که متابولیسم بدن افزایش پیدا کند. علاوه بر لاغری و کاهش وزن، زالزالک می‌تواند انرژی و قدرت بدنی افراد را افزایش دهد.
عملکرد دستگاه گوارش
زالزالک دارای فیبر بسیاری است که به هضم سریع‌تر غذا می‌انجامد و از یبوست جلوگیری می‌کند. همچنین دارای ترکیباتی برای مبارزه با آنزیم‌های روده ایست. مصرف این میوه به دلیل مواد مغذی فراوان در پاکسازی روده از کرم‌های نواری و عفونت‌ها بسیار مؤثر است
کاهش استرس و افسردگی
زالزالک در درمان اختلالات روانی و بهبود سیستم عصبی مؤثر است و بهتر است که افراد مبتلا به اضطراب، استرس و افسردگی از این میوه در برنامه غذایی خود بهره ببرند. کاهش تنش‌ها با تغییر در هورمون‌ها ایجاد می‌شود بنابراین بهتر است که برای آرامش و خواب بهتر از این میوه در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
بهبود بخش زخم معده
فیبر بسیار بالای موجود در زالزالک باعث شده است که افراد مبتلا به مشکلات معده‌ای به مصرف این میوه پناه ببرند. عصاره این میوه دارای خواص ضد زخم برای افراد مبتلا به بیماری زخم معده است. همچنین مصرف این میوه می‌تواند سو هاضمه و دردهای معده‌ای را به حداقل خود برساند.
تقویت مو
زالزالک موجب تقویت مو شده و از ریزش موها جلوگیری می‌کند. مصرف عصاره زالزالک کوهی موجب تحریک رشد موها شده تعداد و اندازه فولیکول‌های مو را افزایش می‌دهد.
تقویت و بهبود بینایی
زالزالک ها حاوی ویتامین A هستند که باعث حفظ سالم ماندن بینایی می شوند و از رشد آب مروارید جلوگیری می کنند. شما همچنین می توانید چای زالزالک نیز بنوشید.
عوارض و اثرات جانبی
- مصرف میوه این گیاه در مقادیر معمولی اثرات مضری را به همراه ندارد؛ اما مصرف آن همراه گل و برگ های آن به صورت دارو، دمنوش یا عصاره در مقادیر زیاد ممکن است منجر به بروز علائمی چون: تپش قلب، لکه‌های پوستی خفیف، سردرد، میگرن، خستگی، تهوع، تپش قلب، لکه‌های پوستی خفیف، علائم بیماری‌های روده و معده ای و خواب آلودگی و ... شود.
- مصرف زیاد این گیاه به شکل دارو برای خانم های باردار و شیرده مناسب نمی باشد
- اگر مشکل و بیماری قلبی دارید و داروهای خاص مصرف می کنید هرگز بدون مشورت با پزشک زالزالک مصرف نکنید؛ چرا که این میوه با برخی از داروهای قلبی تداخل داشته و اثرات نامطلوب خواهد داشت.
- زالزالک را باید در جای خشک و خنک نگهداری کرد. میوه زالزالک در صورت نگهداری درست تا ۲ هفته به صورت تازه قابل مصرف است.