سید روح‌الله موسوی خمینی

سید روح‌الله موسوی خمینی مشهور به امام خمینی^(ره) با نام شناسنامه‌ای سید روح‌الله مصطفوی (متولد ۱ مهر ۱۲۸۱، خمین- درگذشته 13 خرداد 1368، تهران) نخستین رهبر و ولی فقیه جمهوری اسلامی ایران و از مراجع تقلید بزرگ شیعه بود که انقلاب اسلامی ایران را رهبری کرد تا به پیروزی رسید.

سید روح‌الله موسوی خمینی - امام خمینی در حال قنوت

اطلاعات شخصی
نام(های):	سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی
وضعیت حیات:	درگذشته
تاریخ تولد:	۱ مهر ۱۲۸۱ش - ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۲۰ق
محل تولد:	خمین، استان مرکزی
تاریخ فوت:	۱۳ خرداد ۱۳۶۸ش/ ۲۸ شوال ۱۴۰۹ق
محل دفن:	بهشت زهرای تهران-حرم امام خمینی
ملیت:	ایرانی
محل زندگی:	خمین، ایران (۱۲۹۹–۱۲۸۱)، اراک، ایران (۱۳۰۰–۱۲۹۹)، قم، ایران (۱۳۴۳–۱۳۰۰)، بورسا، ترکیه (۱۳۴۴–۱۳۴۳)، نجف، عراق (۱۳۵۷–۱۳۴۴)، نوفل‌لوشاتو، فرانسه (۱۳۵۷)، قم، ایران (۱۳۵۸–۱۳۵۷)، تهران، ایران (۱۳۶۸–۱۳۵۸)
تحصیلات:	اجتهاد - سطح عالی حوزه علمیه
پیشه:	مرجع دینی - سیاستمدار
همسر(ها):	خدیجه ثقفی
فرزندان:	مصطفی، احمد، زهرا، صدیقه و فریده

دوران کودکی و خانواده

سید روح‌الله خمینی در خانواده‌ای مذهبی در شهر خمین دیده به جهان گشود. پدرش، سید مصطفی موسوی، از روحانیان و مجتهدان سرشناس منطقه بود. مادرش هاجر خاتون نام داشت و دختر بزرگ میرزا احمد مجتهد خوانساری بود. حاصل ازدواج آن‌ها پنج فرزند بود: سه پسر به نام‌های مرتضی، نورالدین و روح‌الله، و دو دختر به نام‌های مولودآقا خانم و فاطمه. روح‌الله، کوچک‌ترین فرزند این خانواده بود.

در اسفند ۱۲۸۱ هجری خورشیدی، زمانی که روح‌الله تنها پنج ماه داشت، پدرش در مسیر خمین به اراک هدف گلوله قرار گرفت و جان باخت. پیکر او به نجف منتقل شد و در آنجا به خاک سپرده شد. پس از آن، روح‌الله توسط دایه، مادر و عمه‌اش بزرگ شد. در سال ۱۲۹۷، مادر و عمه‌اش نیز در جریان قحطی ۱۲۹۸–۱۲۹۶ درگذشتند.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی

تحصیلات ابتدایی خمینی در خمین آغاز شد؛ ابتدا در مکتب‌خانه‌ای نزد ملا ابوالقاسم، و سپس نزد دایی‌اش میرزا محمدمهدی که ادبیات عرب، منطق و دیگر علوم مقدماتی را به او آموخت. میرزارضا نجفی، شوهر خواهرش نیز از استادان او در این دوره بود.

ادامه تحصیل در اراک و قم

در سن ۱۹ سالگی (سال ۱۲۹۹ هجری خورشیدی)، خمینی برای ادامه تحصیلات دینی به اراک رفت و در مدرسه سپهدار زیر نظر عبدالکریم حائری یزدی مشغول تحصیل شد. در آنجا منطق را از محمد گلپایگانی، اصول فقه را از محمدعلی بروجردی و فقه را از عباس اراکی فرا گرفت.

با مهاجرت عبدالکریم حائری یزدی به قم جهت تأسیس حوزه علمیه، روح‌الله نیز در سال بعد به قم رفت و در این شهر نزد علمای برجسته‌ای چون محمدعلی ادیب تهرانی (مطول)، سید محمدتقی خوانساری (مکاسب)، و سید علی یثربی کاشانی (کفایه) درس خواند.

خمینی علاقه‌ای جدی به فلسفه و عرفان داشت. وی فلسفه را نزد علی‌اکبر حکمی یزدی آغاز کرد و نقد نظریه داروینیسم را نزد محمدرضا نجفی آموخت. به مدت چهار سال نزد سید ابوالحسن رفیعی قزوینی به مطالعه منظومه ملاهادی سبزواری پرداخت و کتاب اسفار اربعه ملاصدرا را با خلیل کمره‌ای مباحثه کرد. همچنین نزد رفیعی قزوینی ریاضیات و هیئت را نیز فراگرفت.

در عرفان، از محضر میرزا محمدعلی شاه‌آبادی بهره برد. بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ در درس خصوصی او شرکت می‌کرد و آثار عرفانی چون منازل‌السائرین، شرح مصباح‌الانس و مفاتیح‌الغیب را فرا گرفت. بعدها نیز شرحی بر مفاتیح‌الغیب نگاشت.

مرجعیت

خمینی در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی در 32 سالگی به درجه اجتهاد رسید و از علمای بزرگ به رسمیت شناخته شد. او اجازه اجتهاد خود را از ایت‌الله عبدالکریم حائری یزدی دریافت کرد. پس از رحلت ایت‌الله سید حسین بروجردی (۱۳۴۰ ش)، به عنوان یکی از مراجع بزرگ شیعه شناخته شده بود.

تدریس و تربیت شاگردان

پس از خروج محمدعلی شاه‌آبادی از قم در سال ۱۳۱۵، خمینی به‌عنوان جانشین او به تدریس اخلاق اسلامی پرداخت. کلاس‌های اخلاق او محلی برای بیان دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی نیز بود. با دخالت حکومت پهلوی، محل کلاس‌هایش از مدرسه فیضیه به مدرسه ملاصادق منتقل شد، اما پس از سقوط رضاشاه در سال ۱۳۲۰، کلاس‌ها به حالت قبل بازگشتند.

خمینی بعدها تدریس فلسفه و عرفان را به‌طور جدی ادامه داد و به‌رغم مخالفت برخی از علمای سنتی، شاگردان برجسته‌ای همچون مرتضی مطهری و حسینعلی منتظری را آموزش داد. در سال ۱۳۲۵، تدریس درس خارج فقه را با محوریت کفایة الاصول آغاز کرد. وی تا پایان عمر هم دروس عمومی و هم دروس تخصصی فلسفه، عرفان و فقه را ادامه داد.

نظریه ولایت فقیه

از نظریه‌ای فقهی-سیاسی مشهور او، نظریه ولایت مطلقه فقیه مبتنی است که بر باورهای تشیع، استوار است. او تلاش کرد حکومت جمهوری اسلامی و قانون اساسی آن را بر اساس همین نظریه شکل بدهد. از نگاه امام خمینی^(ره) حکومت، فلسفه عملی تمامی فقه است. نگاه حکومتی او به فقه باعث شد تا وی ضمن تأکید بر حفظ چارچوب فقه سنتی، به نوآوری در اجتهاد معتقد شود. نظریه نقش زمان و مکان در اجتهاد و برخی فتاوای تأثیرگذار او را می‌توان نتیجه همین نگاه دانست.

آثار امام خمینی

• کشف اسرار
• تحریر الوسیله
• شرح چهل حدیث
• ولایت فقیه
• جهاد اکبر
• مناسک حج
• آداب الصلاة
• سرّ الصلاة
• تفسیر سوره حمد
• طلب و اراده
• شرح دعای سحر
• کتاب البیع (۵ جلد)
• کتاب الطهاره (۴ جلد)
• استفتائات (۳ جلد)
• رساله توضیح‌المسائل
• وصیت نامه سیاسی الهی
• شرح حدیث جنود عقل و جهل
• صحیفه امام (صحیفه نور) ۲۲ جلد
• مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایة
• مناهج الوصول الی علم الاصول (۲ جلد)
• تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس
• انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایة (۲ جلد)
• رسائل (شامل چند رساله در علم اصول مثل «لاضرر و لا ضرار»، استصحاب، تعادل و تراجیح، اجتهاد و تقلید، و تقیه).

ازدواج و زندگی خانوادگی

در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی، امام خمینی با خدیجه ثقفی، دختر میرزا محمد ثقفی تهرانی ازدواج کرد. وی در امور خانه نیز به همسرش کمک می‌کرد. حاصل این ازدواج پنج فرزند بود: مصطفی، احمد، زهرا، صدیقه و فریده.

مبارزه با حکومت پهلوی و تبعید

امام خمینی^(ره) در سال ۱۳۴1 به مبارزه به با حکومت محمدرضا پهلوی و به خصوص انقلاب سفید پرداخت. او به دلیل اعتراض به تبعیت شاه از سیاست اسرائیل و ایالات متحده در عاشورای سال ۱۳۴۲، به مدت ۱۰ ماه زندانی شد و سپس در سال ۱۳۴۳ به دلیل سخنرانی علیه اعطای کاپیتولاسیون به مستشاران نظامی آمریکایی، تبعید شد. او ۱۴ سال در تبعید زیست، که حدود یک سال در ترکیه و سپس عراق و پس از آن به کویت و در پایان چند ماه در کشور فرانسه ساکن بود. در طول این مدت پیگیر اوضاع سیاسی ایران بود و با ارسال پیام و اعلامیه، مردم انقلابی و مخالفان حکومت پهلوی را رهبری و به تدوین نظریه ولایت فقیه می‌پرداخت.

بازگشت به ایران و پیروزی انقلاب

امام خمینی در آخرین روزهای منتهی به پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران به عنوان رهبر آن، شورای انقلاب و دولت موقت را تشکیل داد. پس از خروج محمدرضا پهلوی از ایران، در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ امام خمینی^(ره) به ایران بازگشت و در ۲۲ بهمن همان سال انقلاب اسلامی به پیروز رسید.

دوران رهبری امام خمینی

دوران رهبری امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ تا زمان ارتحال وی در خرداد ۱۳۶۸، یکی از دوره‌های پرتحول و سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید. این دوره با تأسیس نظام جمهوری اسلامی، تدوین قانون اساسی، جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، تحولات ساختاری و نهادسازی‌های مهم در کشور همراه بود.

استقرار نظام جمهوری اسلامی

پس از بازگشت امام خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن همان سال، نخستین گام در استقرار نظام جدید، برگزاری همه‌پرسی جمهوری اسلامی در فروردین ۱۳۵۸ بود که با رأی قاطع مردم به تأسیس جمهوری اسلامی انجامید. به‌دنبال آن، مجلس خبرگان قانون اساسی با رأی مستقیم مردم تشکیل شد و پس از تدوین قانون اساسی جدید، این قانون نیز در آذر ۱۳۵۸ به رفراندوم گذاشته شد و تصویب شد. طبق این قانون، امام خمینی به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران تثبیت شد و تا پایان عمر این مسئولیت را بر عهده داشت.

تشکیل نهادهای کلیدی نظام

در دوران رهبری امام خمینی، نهادهای بنیادین جمهوری اسلامی پایه‌گذاری شدند. از جمله مهم‌ترین این نهادها، شورای نگهبان بود که با حکم وی در اسفند ۱۳۵۸ تأسیس شد. این شورا مسئول نظارت بر انطباق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی، تفسیر قانون اساسی و نظارت بر انتخابات و همه‌پرسی‌هاست.

در سال ۱۳۶۶، با شدت گرفتن اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان بر سر مصوبات قانونی، امام خمینی با صدور حکمی دستور تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را صادر کرد. این مجمع با هدف حل اختلاف میان نهادهای تقنینی و نظارتی و نیز ارائه مشورت به رهبری درباره سیاست‌های کلان کشور، تشکیل شد.

رهبری در بحران‌ها و جنگ تحمیلی

امام خمینی در سال‌های رهبری خود، با چالش‌های متعددی روبه‌رو بود. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، جنگ هشت‌ساله ایران و عراق (۱۳۵۹–۱۳۶۷) بود که با حمله ارتش بعث عراق به خاک ایران آغاز شد. ایشان با بسیج مردمی و هدایت نیروهای نظامی، نقش مهمی در ساماندهی دفاع مقدس ایفا کرد. در نهایت، در تیرماه ۱۳۶۷ با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد، امام خمینی به‌منظور حفظ مصالح کشور، پذیرش صلح را اعلام کرد؛ تصمیمی که آن را به "نوشیدن جام زهر" تعبیر کرد.

ابتکارات جهانی و بین‌المللی

امام خمینی توجه ویژه‌ای به مسائل جهان اسلام و مستضعفان جهان داشت. یکی از مهم‌ترین اقدامات بین‌المللی وی، اعلام روز جهانی قدس در سال ۱۳۵۸ بود. این روز، آخرین جمعه ماه رمضان، به‌عنوان نماد حمایت از ملت فلسطین، به‌طور رسمی در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی گرامی داشته می‌شود.

از دیگر اقدامات مهم وی، نامه تاریخی به میخائیل گورباچف، رهبر شوروی سابق در دی‌ماه ۱۳۶۷ بود. امام خمینی در این نامه، فروپاشی قریب‌الوقوع نظام کمونیستی را پیش‌بینی کرد و رهبران شوروی را به توجه به معنویت و شناخت دین دعوت نمود. این نامه بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهانی داشت.

مواضع فرهنگی، اعتقادی و فقهی

امام خمینی در حوزه اعتقادی و فرهنگی نیز مواضع قاطعی اتخاذ کرد. از جمله می‌توان به فتوای قتل سلمان رشدی، نویسنده کتاب آیات شیطانی، در بهمن ۱۳۶۷ اشاره کرد. این فتوا در پی توهین به پیامبر اسلام(ص) صادر شد و بازتاب گسترده‌ای در جهان اسلام و عرصه بین‌الملل داشت.

همچنین، وی برگزاری مراسم برائت از مشرکین در ایام حج را جزو وظایف مسلمانان می‌دانست و آن را اقدامی علیه سلطه‌طلبی آمریکا و اسرائیل عنوان کرد.

اصلاح قانون اساسی

در ماه‌های پایانی عمر امام، اصلاحاتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. مهم‌ترین تغییرات شامل حذف شرط مرجعیت برای رهبری، تقویت اختیارات مجمع تشخیص مصلحت نظام، و تثبیت ساختار رهبری پس از امام بود. این اصلاحات پس از برگزاری همه‌پرسی در خرداد ۱۳۶۸ تصویب شد.

نهادهای تأسیس‌شده به فرمان امام خمینی

با فرمان امام خمینی^(ره)، کمیته امداد امام خمینی، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نهضت سوادآموزی، سازمان بسیج مستضعفین، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد.

درگذشت امام خمینی

امام خمینی پس از سال‌ها رهبری انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران، در پی ابتلا به سرطان معده و پس از چند هفته درمان، در شب ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ در سن ۸۶ سالگی دار فانی را وداع گفت.

نخستین نشانه‌های جدی بیماری امام در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ نمایان شد و تیم پزشکی با توجه به شدت شرایط، تصمیم به جراحی فوری گرفت. عمل جراحی با موفقیت انجام شد و تمام مراحل آن به‌طور کامل ضبط و برای مسئولان خارج از اتاق عمل پخش شد. با این حال، چند روز پس از عمل، مشکلات جدی‌تری از جمله اختلال در اعضای حیاتی بدن چون مغز، ریه، کبد و قلب پدیدار شد. ظهر روز سیزدهم خرداد، امام با وجود وخامت حال، دو تن از همراهان خود، محمدعلی انصاری و علی‌اکبر آشتیانی، را فرا خواند و چند مسئله شرعی را بیان کرد و با اعضای خانواده خداحافظی نمود. ایشان در آخرین لحظات زندگی، با ذکر حمد، سوره و شهادتین، به استقبال حق‌تعالی می‌رفت.

در ساعت 23:10 روز ۱۳ خرداد، قلب امام خمینی برای همیشه از تپش بازایستاد. پیکر ایشان در نیمه‌شب در محل سکونت‌گاهش در جماران غسل و کفن شد و سپس به سردخانه منتقل گردید. ساعت ۷ صبح چهاردهم خرداد، خبر رسمی درگذشت امام توسط گوینده رادیو و تلویزیون با صدایی بغض‌آلود و به‌نقل از اطلاعیه‌ای از سید احمد خمینی، به اطلاع مردم ایران رسید. این خبر موجی از اندوه در سراسر کشور و جهان اسلام برانگیخت. هم‌زمان، مجلس خبرگان رهبری در همان صبح برای انتخاب جانشین امام تشکیل جلسه داد و پس از قرائت وصیت‌نامه، با اکثریت قاطع، سید علی خامنه‌ای را به رهبری جمهوری اسلامی برگزید.

مراسم وداع و تشییع پیکر امام خمینی در صبح ۱۶ خرداد در مصلای تهران انجام شد. بنا بر گزارش رسانه‌ها 10 میلیون نفر در این مراسم باشکوه شرکت کردند. نماز بر پیکر ایشان به امامت آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی اقامه شد. ازدحام بی‌سابقه جمعیت موجب شد تا خودرو حامل پیکر متوقف و تابوت با بالگرد به محل دفن منتقل شود. به دلیل ازدحام جمعیت، کفن ایشان آسیب دید و در نهایت پیکر ایشان در ساعت ۱۶ بعد از ظهر شانزدهم خرداد در آرامگاه ابدی‌اش واقع در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

درگذشت امام خمینی، بلافاصله در صدر اخبار جهانی قرار گرفت. مسلمانان شیعه و سنی در اقصی نقاط جهان با برگزاری مجالس ترحیم، سوگواری کردند و رهبران، سازمان‌ها و شخصیت‌های بین‌المللی با پیام یا حضور خود، این واقعه را تسلیت گفتند.

حرم امام خمینی

پس از درگذشت امام خمینی، مکان‌هایی مانند جماران، جمکران، مصلای تهران، کوشک نصرت قم و حرم فاطمه معصومه برای دفن او مطرح شد، اما در نهایت زمینی خالی نزدیک به بهشت زهرا برای دفن انتخاب شد تا امکان توسعه آینده فراهم باشد. در سال نخست، بنای خاصی برای زائران وجود نداشت، اما بعدها آرامگاهی بزرگ ساخته شد که همچنان در حال گسترش است. امروزه این مکان به مرکزی برای برگزاری مراسم رسمی و تجدید میثاق با آرمان‌های بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است.

حرم امام خمینی در ۲۳ کیلومتری جنوب تهران و در نزدیکی آرامستان بهشت زهرا واقع شده و ساخت آن از سال ۱۳۶۹ توسط جهاد سازندگی و سپاه پاسداران آغاز شد و همچنان ادامه دارد. مسئولیت اداره این آرامگاه بر عهده نوه وی، سید حسن خمینی است.