ساری

ساری، مرکز استان مازندران و یکی از شهرهای تاریخی ایران، در شمال کشور و در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز قرار دارد. این شهر ۲۵۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد و در ارتفاع حدود ۵۴ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است.

عمارت فاضلی؛ ساری

اطلاعات شهر
کشور:	ایران
استان:	مازندران
شهرستان:	ساری
بخش:	مرکزی
نام(های) پیشین:	سارو، سارویه، زادراکارتا، زادراکرات
جمعیت:	347,676 نفر (1395)
تراکم جمعیت:	۵٫۶۲۰ نفر بر کیلومتر مربع
مساحت:	در حدود ۵۴ کیلومتر مربع
ارتفاع:	۴۳ متر از سطح آب‌های آزاد
شهردار:	محمد حسین قبادی
پیش‌شمارهٔ تلفن:	۰۱۱
شناسهٔ ملی خودرو:	ایران ۶۲
کد آماری:	۱۱۶۹
میانگین دما:	۱۵٫۵
میانگین بارش:	۷۸۹٫۲ میلی‌متر
روزهای یخبندان:	۱۴ روز

نام‌شناسی

شهر ساری در منابع تاریخی مختلف نام‌های گوناگونی داشته است، از جمله «سیرینکس» در نوشته‌های یونانی، «زادراکارتا» و «سارو» در متون فارسی و محلی. برخی محققان نام ساری را به اقوام مانند «سائورو» یا حتی «کرووات‌ها» ربط داده‌اند.

با تسلط سلوکیان و تحت تاثیر فرهنگ یونانی این شهر با نام سیرینکس خوانده شد. این موضوع بر روی سکه‌های اشکانی نیز قابل مشاهده است. در زمان ساسانیان، سیرینکس به سارویه و بعد از سقوط این دولت و ورود اعراب به ساریه و از قرن چهارم به بعد به ساری تغییر نام یافت.

تاریخچه

دوران پیش از اسلام

در زمان‌های باستان، مازندران به نام «تپورستان» شناخته می‌شد که نام آن برگرفته از قوم تپوری است، یکی از اقوام باستانی منطقه که در کنار آماردها زندگی می‌کردند. این قوم‌ها در طول تاریخ در برابر مهاجمان مقاومت کرده و به نوعی از استقلال نسبی برخوردار بودند.

دوران اسلامی

گیلان و مازندران تنها مناطقی بودند که در زمان حمله اعراب به ایران فتح نشدند، زیرا کوهستان‌های البرز و شرایط جغرافیایی دشوار، ورود سپاه اعراب را غیرممکن می‌کرد. در دوران اندرزاها، شاهان ساری و شهریارکوه به کسانی که از ظلم خلفای عباسی به این مناطق پناه می‌آوردند، کمک‌های مالی و پناهگاه می‌دادند. بسیاری از شیعیان و سادات علوی که با حکومت عباسیان مخالف بودند، به ساری و آمل پناه بردند و به مرور مردم مازندران را که هنوز زرتشتی بودند، با دین اسلام آشنا کردند. در نتیجه، مازندران به تدریج به مذهب تشیع گروید و سلسله‌های مختلفی تشیع را پذیرفتند.

دوران صفوی

در دوران صفویه، ساری به عنوان پایتخت تابستانی انتخاب شد و بناهای تاریخی مهمی در این دوره ساخته شدند. در زمان نادرشاه افشار، این شهر از چنگ مهاجمان روس آزاد شد.

تاریخ معاصر

ساری در دوره قاجاریه نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران ایفا کرد. آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۵۱ شمسی (۱۷۷۲ میلادی) در ساری مدعی سلطنت بر ایران شد و این شهر را به عنوان پایتخت خود اعلام نمود. زرگران ساری تاجی جواهرنشان برای او ساختند که در نوروز همان سال بر سر گذاشت. پس از آن، آقا محمد خان قاجار موفق به تصرف قفقاز و سرکوب حکومت‌های محلی شد و فرمانروایی خود را بر سراسر ایران به استثنای مشهد و خراسان گسترش داد. او سپس به تهران رفت و آن را دارالخلافه نامید؛ بدین ترتیب پایتخت از ساری به تهران منتقل شد.

از دوره قاجاریه به بعد، نظام شهری نوین در ساری شکل گرفت و این شهر یکی از نخستین نقاطی بود که خطوط راه‌آهن سراسری ایران در آن احداث گردید. بلدیه ساری فعالیت رسمی خود را از سال ۱۲۹۸ شمسی آغاز کرد و احمد ممنون به عنوان نخستین شهردار رسمی این شهر در سال ۱۳۰۱ معرفی شد. در دوران رضاشاه، ساری شاهد توسعه‌های مهمی بود و در جریان جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای شوروی درآمد. پس از جنگ، فرودگاه دشت ناز در نزدیکی شهر ساخته شد و طرح‌های توسعه شهری به سمت شرق آغاز گردید. پس از انقلاب اسلامی، توسعه جاده‌های اطراف ساری نیز ادامه یافت و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بهبود یافتند.

رویدادهای تاریخی مهم

• سال ۳۲۳ سیلاب و طغیان تجینه رود (تجن).
• سال ۳۲۶ سیل و با گل و لای یکسان شدن ساری.
• سال ۴۲۶ حمله سلطان محمود غزنوی و ویرانی‌های وی.
• سال ۵۹۸ آتش‌سوزی در ساری.
• سال ۷۹۵ حمله تیمور و به خاک و خون کشیدن ساری و مردمانش.
• سال ۱۰۱۷ زمین لرزه بزرگی در ساری روی داد.
• سال ۱۰۴۵ حمله روس و آتش کشیدن فرح آباد و ساری.
• سال ۱۰۹۸ زلزله هولناک در ساری.
• سال‌های ۱۱۹۴–۱۲۰۵ جنگ‌های داخلی برادران و دشمنان آقا محمد خان قاجار.
• سال ۱۲۲۳ زلزله بزرگ در ساری
• سال ۱۲۳۵ بیماری طاعون.
• سال ۱۳۲۰ بیماری تیفوس.

جغرافیای ساری

شهر ساری در شمال ایران و در استان مازندران واقع شده است. این شهر در کوهپایه‌های رشته کوه البرز قرار دارد و دارای دو بخش کوهستانی و دشت است. ساری در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴ دقیقه واقع شده است. این شهر از شرق با دشت ناز حدود ۱۵ کیلومتر و با مشهد ۶۸۵ کیلومتر فاصله دارد. از غرب با قائم‌شهر که تنها ۱۰ کیلومتر با آن فاصله دارد و با تهران از جاده فیروزکوه ۲۵۰ کیلومتر فاصله دارد. همچنین فاصله ساری از جنوب با کیاسر ۶۵ کیلومتر و با سمنان از جاده شهمیرزاد-فولادمحله ۱۹۵ کیلومتر است. از شمال نیز به دریای مازندران که ۲۷ کیلومتر از شهر فاصله دارد، محدود می‌شود.

درون شهر ساری رودخانه‌ای به نام تجن جریان دارد که در شرق شهر عبور می‌کند. نام تجن به معنای «بسیار روان و جریان دارنده» است. این رودخانه از سه شاخه اصلی تشکیل شده است؛ شاخه زارم رود در شمال، شاخه اصلی تجن در مرکز و شاخه سفید رود در جنوب حوضه آبریز. همچنین ریزابه‌هایی مانند دره ببرچشمه، پلاروی، شیرین رود، سالار دره و آب تیرجاری نیز به این رودخانه می‌ریزند. در ساحل این رودخانه پارک تجن و پارک ملل ساخته شده‌اند که بزرگ‌ترین پارک‌های شهر محسوب می‌شوند. از غرب، ساری به رود ماچک تیرکلا و سیاهرود محدود می‌شود.

شهر ساری در ناحیه‌ای زلزله‌خیز واقع شده و در طول تاریخ بارها زمین‌لرزه‌های مهیبی را تجربه کرده است. از جمله زمین‌لرزه‌های ویرانگر ساری می‌توان به زمین‌لرزه‌های سال‌های ۱۰۱۷، ۱۰۹۸ و ۱۲۲۳ خورشیدی اشاره کرد.

آب و هوا

آب و هوای ساری به دلیل قرارگیری در نزدیکی کوه، جنگل و دریای خزر، معتدل و مرطوب است. تابستان‌ها معمولاً گرم و مرطوب و زمستان‌ها سرد و نمناک است. بارندگی‌های فصلی، به ویژه در بهار و پاییز، باعث رشد جنگل‌های انبوه و پوشش گیاهی متنوعی شده است. در چند دهه اخیر، کاهش بارندگی‌ها و تغییرات اقلیمی بر این منطقه تأثیر گذاشته‌اند.

جمعیت‌شناسی

جمعیت شهر ساری بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۲۹۶ هزار نفر بوده است و تا سال ۱۳۹۵ به بیش از ۳۰۹ هزار نفر افزایش یافته است. این شهر به چهار منطقه شهری تقسیم شده که منطقه ۳ آن وسیع‌ترین و پرجمعیت‌ترین منطقه است.

ساکنان اصلی ساری، طبری‌ها هستند که به زبان مازندرانی (گویش طبری ساروی) صحبت می‌کنند. این قوم از نظر تاریخی، فرهنگی غنی و ریشه‌دار دارد و از کهن‌ترین اقوام ایرانی به شمار می‌رود. با این حال، مطالعات جمعیتی نشان می‌دهد که طبری‌ها در حال تجربه روندهای سالمندی، کاهش میزان باروری و نرخ ازدواج پایین هستند که می‌تواند منجر به کاهش جمعیت و حتی خطر انقراض فرهنگی آنها در آینده شود. زبان فارسی به گویش محلی نیز در این شهر رایج است و در کنار زبان طبری استفاده می‌شود.

غذاهای سنتی ساری

• مالابیج: نوعی ماهی شکم پر
• ناز خاتون: ترکیبی از بادمجان کبابی، رب انار یا آب انار، گوجه فرنگی و طعم دهنده‌های گوناگون
• خورش ناردون: ترکیبی از مرغ و انار
• باقلی وابیج: حاوی باقالی و تخم مرغ و سیر
• قلیه: ترکیبی از ترکیب عدس، باقلی، اسفناج سرخ شده، گوشت و گردوی سابیده شده
• بورانی بادنجان کبابی
• اردک شکم پر

سوغات ساری

• مرکبات ساری
• ازگیل ساری
• انواع ترشی
• برنج
• کنده کاری روی چوب
• جوراب بافی
• حصیربافی

جاذبه‌های گردشگری ساری

بانک ملی ساری

بانک ملی ساری مربوط به دوره پهلوی اول است و در میدان شهرداری یا سبزه میدان واقع شده و در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شماره ۳۰۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

میدان ساعت

میدان ساعت در مرکز شهر ساری قرار دارد و دارای برجی با ساعت عقربه‌ای بزرگ و مجهز به صدای زنگ ناقوس است که در هنگام تغییر ساعات به‌ تعداد رقم ساعت به صدا در می‌آید و در سکوت شب‌های ساری صدای ساعت ۱۲ شب را به‌دلیل تعداد بالای دفعات آن و نیز سکوت شب تا دورترین خیابان‌های ساری می‌توان شنید. ساخت این برج بین سال‌های 1355 تا 1357 به طول انجامید. محمد علی حیدری سازنده این برج است.

پارک جنگلی شهید زارع

پارک جنگی شهید زارع یکی از جاذبه‌های طبیعی زیبای ساری است که مجاورت آن با تپه‌های جنگلی کم‌ارتفاع زیبایی آن را دوچندان کرده و از حداقل امکانات رفاهی برای اقامت کوتاه مدت نیز برخوردار است.

تالاب نیلوفر آبی حمیدآباد

تالاب حمیدآباد در روستای حمیدآباد، در جاده دریای ساری به سمت فرح آباد قرار دارد. این تالاب با پوشش گل‌های نیلوفر آبی و حضور پرندگان مهاجر و بومی، منظره‌ای چشم‌نواز دارد. ادامه مسیر آن به مجموعه تاریخی فرح‌آباد و ساحل دریای خزر منتهی می‌شود.

پناهگاه حیات وحش سمسکنده

پناهگاه حیات وحش سمسکنده با یک هزار هکتار مساحت در ۱۰ کیلومتری جنوب خاوری ساری قرار دارد. از گونه‌های مهم گیاهی می‌توان از ممرز، انجیلی، توسکا، تمشک و لیلکی و از گونه‌های مهم جانوری می‌توان از گوزن زرد، مرال، شوکا، قرقاول، انواع پرندگان شکاری، شغال، گربه جنگلی، سنجاب و سمور جنگلی، گراز، عقاب جنگلی، جغد، کبوتر جنگلی و گرگ نام برد. همچنین، بخشی از آن مانند دشت ‌ناز به‌عنوان زیستگاه گوزن زرد ایرانی مورد بهره‌برداری قرار گرفته ‌است.

پناهگاه حیات وحش دشت ناز

پناهگاه حیات وحش دشت ناز با حدود ۵۵ هزار هکتار مساحت از جاهای دیدنی ساری به‌حساب می‌آید. جنگل جلگه‌ای آن از سال ۱۳۴۶ به محل تکثیر گوزن زرد خالدار ایرانی اختصاص یافت. دشت ناز برای علاقمندان به طبیعت و حیات وحش بسیار جذاب و دیدنی است. علاقمندان به طبیعت حیات وحش صرفاً با مجوز سازمان محیط زیست می‌توانند به تماشای گوزن و پرندگان زیبا نظیر قرقاول و کبوتران وحشی بپردازند.

باداب سورت

باداب سورت پس از کوه دماوند به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این باداب شامل چندین چشمه با آب‌های کاملا متفاوت از لحاظ رنگ، بو، مزه و حجم آب است. جریان آب‌های رسوبی و معدنی این چشمه‌ها طی سال‌ها، در شیب پایین دست کوهستانی خود، صدها طبقه و ده‌ها حوضچه پلکانی بسیار زیبا به رنگ‌های نارنجی، زرد و قرمز در اندازه‌های مختلف پدید آورده ‌که ویژگی منحصر به فرد چشمه‌های باداب سورت است.

دریاچه الندان

آب دریاچه الندان تنها از بارش‌های آسمانی تامین می‌شود و هیچ رودخانه‌ای به آن وارد نمی‌شود. پیرامون دریاچه را جنگل‌های پهن‌برگ فرا گرفته که در بهار رویشگاه گل بنفشه است. در فصل زمستان نیز محل سکونت اردک‌های وحشی است.

آبشار اوبن

آبشار اوبن یکی از زیباترین و بکرترین آبشارهای ایران در عمق جنگل دودانگه ساری است. این آبشار در مرز استان‌های سمنان و مازندران در منطقه حفاظت شده دودانگه واقع شده است.

عمارت فاضلی

عمارت فاضلی در محله آب انبار نو قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی ساری می‌باشد. این خانه متعلق به خاندان فاضلی بوده است که در دوران قاجار و پهلوی ساخته شده و اکنون به یکی از مراکز گردشگری تبدیل شده است. به نظر می‌رسد، صاحب این عمارت معلم بوده است. عمارت فاضلی دارای دو قسمت می‌باشد که بخش اصلی آن سه طبقه به همراه زیرزمین است و در دوران قاجار ساخته شده اما ساختمان‌های دو طبقه‌ای که در سمت شرق و غرب عمارت اصلی هستند، در زمان پهلوی اول ساخته شده‌اند. این بنا که از لحاظ تاریخی و فرهنگی اهمیت زیادی دارد، نمایی آجری با سقف سفالی دارد.

برج رسکت

یکی از جاهای دیدنی ساری که قدمت تاریخی دارد، برج رسکت است. البته این برج داخل ساری نیست و در فاصله ۴۰ کیلومتری از این شهر قرار گرفته است و قدمت آن به پنجم هجری باز می‌گردد. درون برج رسکت یکی از شاهان خاندان باوندیان دفن شده است. باوندیان یکی از شاهان مازندران در ۷۰۰ سال پیش بوده است.

البته برای دلیل ایجاد این برج، روایت دیگری نیز وجود دارد. طبق این روایت در سالیان دور، یک شهاب سنگ در این منطقه به زمین برخورد کرده و برج رسکت را به عنوان نمادی از این اتفاق ساخته‌اند. برج رسکت از مقرنس کاری‌های جالبی برخوردار است و تعدادی کتیبه با خط کوفی در آن وجود دارد. این برج ۱۹ متر ارتفاع دارد و بارها مورد مرمت قرار گرفته است. همچنین این برج در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برج سلطان زین العابدین

در زمان حکومت آق‌قویونلو‌ها در ساری، فرد سرشناسی به نام زین العابدین مرعشی در ساری زندگی می‌کرد. بعد از مرگ وی، حاکم وقت یک برج بلند به ارتفاع ۲۰ متر برای مزار او ساخت. به همین دلیل به آن برج سلطان زین العابدین می‌گویند. این برج که یکی از جاهای دیدنی ساری به حساب می‌آید، در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است. نمای این برج با کاشیکاری و کتیبه‌های قدیمی تزیین شده و فاصله کمی با میدان ساعت دارد. امکان بازدید از داخل برج فراهم نیست و فقط می‌توانید از بیرون آن را مشاهده کنید.

حمام وزیری ساری

یکی از جاهای دیدنی ساری، حمام وزیری می‌باشد. قدمت این حمام نیز به دوران قاجار باز می‌گردد اما امروزه به عنوان موزه از آن یاد می‌کنند. حمام وزیری دارای بخش‌های مختلفی همچون ورودی، خزینه آب سرد و گرم و گرمخانه است.

امامزاده یحیی ساری

ساری امامزاده‌های زیادی دارد که یکی از آن ها امامزاده یحیی می‌باشد. قدمت بنای تاریخی امامزاده به قرن نهم هجری قمری باز می‌گردد.

پارک ملل

یکی از جاهای دیدنی ساری در مرکز شهر، پارک ملل می‌باشد که گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. این پارک با مساحت ۳۰۰۰۰ متر مربع در نزدیکی رودخانه تجن واقع شده و دارای امکانات رفاهی متنوعی است. پارک ملل دارای جزیره‌ای مصنوعی است که اطراف آن فضای سرسبز وجود داشته و زیبایی آن را دوچندان می‌کند.

تپه گل نشین

تپه گل نشین یکی از چندین تپه باستانی شهر ساری است که مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می‌باشد. این اثر باستانی در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۲۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت ناظری‌ها

این بنای تاریخی-مذهبی همچون دیگر بناهای دوره قاجاری دارای حیاط مرکزی، اندرونی، بیرونی، بنای اصلی، اتاق‌های ۳ دری و یک ایوان و تالار مرکزی است که علاوه بر کاربری مسکونی جهت برگزاری مراسم سوگواری محرم مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. خانه تاریخی ناظری‌ها در بافت کهن تاریخی شهر ساری و در محله آب انبار نو به مساحت قریب به سه‌هزار متر مربع واقع شده‌است

عمارت کلبادی

این مکان زیبا و قدیمی در مرکز شهر ساری و در نزدیکی میدان اصلی واقع شده‌است و در حال حاضر به عنوان اداره میراث فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و پیشینه آن یه حدود ۱۲۰ سال پیش بازمی‌گردد.

مراکز آموزش عالی در ساری

• دانشگاه علوم پزشکی مازندران
• دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
• دانشگاه آزاد اسلامی ساری
• دانشگاه علوم و تحقیقات مازندران
• دانشکده فنی امام محمد باقر
• دانشگاه پیام‌نور استان مازندران
• دانشگاه پیام‌نور ساری
• مؤسسه آموزش عالی روزبهان
• مؤسسه آموزش عالی هدف
• مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران
• مؤسسه آموزش عالی ساریان
• مؤسسه آموزش عالی راهیان نوین دانش
• دانشکده فنی شماره ۲ ساری
• مؤسسه آموزش عالی سارویه
• مؤسسه آموزش عالی سنا
• مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی هنر
• مؤسسه آموزش عالی سازه‌های سنگین مازندران
• دانشکده فنی و حرفه‌ای سما
• دانشکده قدسیه

شهرهای خواهرخوانده

• نوساری، هند (۲۰۲۴)
• گومل، بلاروس (۲۰۰۹)
• نجف، عراق (۲۰۱۲)
• دارالسلام، تانزانیا (۲۰۱۴)
• آستراخان، روسیه (۲۰۱۴)
• مارکه، ایتالیا (۲۰۱۶)
• سیلوانو دوربا، ایتالیا: پیش‌پیمان در۲۶ ژوئیه ۲۰۱۶