مننژیت
مننژیت یا سرسام (با نام علمی: Meningitis) التهاب پرده‌های محافظی می‌باشد که مغز و نخاع را پوشانده‌اند و به‌طور مشترک مننژ یا شامگان نامیده می‌شوند.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نام های دیگر: | سرسام |
| نشانه ها: | سردرد، تب، اسهال و استفراغ، کاهش اشتها، تحریک پذیری به خصوص در برابر نور و صدا، کهیر پوستی، گرفتگی گردن، خواب آلودگی و عدم هوشیاری، نفس تنگی، تشنج موضعی |
| تخصص: | عصب‌شناسی، بیماری عفونی (تخصص پزشکی) |
| روش تشخیص: | آزمایش خون و تصویربرداری |
| پیشگیری: | مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، واکسیناسیون |
علاوه بر بزرگسالان، احتمال ابتلاء نوزادان و کودکان به این بیماری از ۲ یا ۳ ماهگی نیز وجود دارد. مننژیت کودکان یا مننژیت نوزادی می‌تواند سبب مرگ، ناشنوایی و ناتوانی مغزی شود.
منشاء مننژیت در کودکان متفاوت است و نمی‌توان به طور دقیق گفت کدام کودک به این بیماری مبتلا می‌شود و کدام کودک از ابتلا به آن جان سالم به در خواهد برد.
اما به‌طور کلی می‌توان گفت کودکانی که سیستم ایمنی غیرطبیعی دارند، از جمله کودکان مبتلا به بیماری سلول‌های داسی شکل یا کودکانی که صدمات جدی به سرشان وارد شده، در معرض بیماری مننژیت هستند. علائم مننژیت در کودکان تقریبا مشابه علائم این بیماری در بزرگسالان است.
علت
علت بروز این بیماری التهاب پرده‌های محافظ یا مننژ است که اطراف مغز و نخاع قرار گرفته‌اند. نزدیک بودن التهاب به نخاع و مغز در بسیاری از موارد سبب به‌خطر افتادن جان بیمار می‌شود. در تکمیل اطلاعات مربوط به این بیماری باید بگوییم در برخی از اوقات این بیماری واگیردار است و ممکن است از راه مدفوع و ترشحات دهان منتقل شود.
علائم
مننژیت گلو و مغز نشانه‌های بسیار مشخص و شایعی دارد. باید دقت کنید که بروز هر کدام از نشانه‌هایی که در ادامه در مورد آن‌ها صحبت می‌کنیم، صد در صد وجود این بیماری را تایید نمی‌کنند. بنابراین بهترین کار این است که پیش از اینکه با دیدن هر علامتی خودتان را به‌دست بیماری بسپارید، به دکتر متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
شایع‌ترین علائم مننژیت در بزرگسالان، مننژیت مغزی در سالمندان و کودکان عبارت است از:
- سردرد
- تب
- اسهال و استفراغ
- کاهش اشتها
- تحریک‌پذیری به خصوص در برابر نور و صدا
- کهیر پوستی
- گرفتگی گردن
- خواب‌آلودگی و عدم هوشیاری
- نفس تنگی
- تشنج موضعی
عوارض اولیه
در مراحل اولیه بیماری ممکن است مشکلاتی مشاهده شود. این مشکلات در برخی موارد نیاز به درمان خاص داشته و نشانه‌ای از بیماری وخیم خواهد بود. در مرحله اول این بیماری ممکن است فشار خون بسیار پایین بیاید و این مسئله موجب عدم خون‌رسانی کافی به سایر اندام‌ها می‌شود. انعقاد و لخته شدن خون مانع خون‌رسانی صحیح به اندام‌ها شده و در مقابل نیز خطر خون‌ریزی را افزایش می‌دهد. قانقاریا نیز از جمله عوارض این بیماری است. قانقاریا یا سیاه مردگی نوعی فساد و عفونت است که در قسمتی از ماهیچه یا استخوان ایجاد شده و سبب فاسد و سیاه شدن می‌شود. درمان قانقاریا با توجه به شدت آن ممکن است با آنتی بیوتیک بوده و یا نیاز به قطع بخشی از بدن باشد. تشنج نیز ممکن است بدلیل مننژیت در مراحل اولیه بیماری در کودکان رخ دهد.
انواع مننژیت
این بیماری غالبا توسط باکتری یا ویروس ایجاد می‌شود. عواملی مانند آسیب فیزیکی، بیماری و داروهای خاص نیز می‌توانند منجر به بروز این بیماری شوند. در واقع ۵ نوع مننژیت وجود دارد:
- باکتریایی
- ویروسی
- انگلی
- قارچی
- غیر عفونی
علائم همه‌ی انواع با یکدیگر مشابه هستند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. معالجه‌ی این بیماری با توجه به علت آن متفاوت است، بنابراین تشخیص عامل ایجاد کننده‌ی آن، مهم است.
مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی نوعی بیماری تهدید کننده‌ی زندگی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند عوارض جدی مانند آسیب مغزی، کاهش شنوایی و در نهایت مرگ را ایجاد کند. این شکل از بیماری، معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری وارد جریان خون شده و به مغز و نخاع منتقل شود. انواع باکتری‌هایی که می‌توانند سبب نوع باکتریایی شوند عبارت‌اند از: هموفیلوس آنفولانزا (معمولا نوع B)، استرپتوکوکوس پنومونیه (عامل ذات الریه)، لیستریا مونوسیتوژنز، استافیلوکوکوس اورئوس و نایسریا مننژیتیدیس. علائم نوع باکتریایی اغلب با آنفولانزا اشتباه گرفته می‌شود. که این موضوع می‌تواند تشخیص را دشوار کند.
این باکتری‌ها می‌توانند از طریق سرفه، عطسه یا بزاق (هنگام بوسیدن یا تنفس دهان به دهان) از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. اشکال خاصی از مننژیت باکتریایی می‌تواند در اثر خوردن غذای آلوده نیز ایجاد شوند.
مننژیت باکتریایی با آنتی بیوتیک قابل درمان است. بهترین راه برای محافظت در برابر مننژیت باکتریایی، واکسیناسیون است.
مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی شایع‌تر از نوع باکتریایی آن است و معمولا شدت بیماری در آن کم‌تر است. بیش‌تر موارد مننژیت ویروسی ناشی از انتروویروس است، اما ویروس‌های رایج دیگر مانند سرخک، اوریون، آبله مرغان و هرپس سیمپلکس نیز می‌توانند منجر به بیماری شوند.
علائم مننژیت ویروسی با علائم نوع باکتریایی بیماری مشابه است. ویروس در مایع مغزی نخاعی رشد نمی‌کند، به همین دلیل نوع ویروسی این بیماری، اغلب خود به خود و بدون درمان برطرف می‌شود. ممکن است استفاده از داروهای ضد ویروسی نیز لازم شود. در برخی موارد، بسته به عواملی مانند نوع ویروس ایجاد کننده‌ی عفونت، سن بیمار و ضعف سیستم ایمنی، بیماری می‌تواند کشنده باشد.
این نوع مننژیت می‌تواند از طریق مدفوع آلوده، به طور مثال پس از تعویض پوشک یا استفاده از توالت، منتقل شود. انترو ویروس‌هایی که سبب مننژیت ویروسی می‌شوند نیز می‌توانند از طریق ترشحات چشم، بینی و دهان یا ترشحات موجود در تاول، منتقل شوند.
نوع ویروسی این بیماری، معمولا طی ۷ تا ۱۰ روز بهبود می‌یابد. استراحت کافی و مصرف مسکن و داروهای ضد ویروسی می‌تواند به تسکین علائم کمک کند. برای جلوگیری از مننژیت ویروسی، دستان خود را کاملا بشویید و از تماس مستقیم با فردی که به این بیماری مبتلا است، خودداری کنید. مطمئن شوید که علیه سرخک، اوریون، سرخجه و آبله مرغان، واکسینه شده‌اید.
مننژیت انگلی
این شکل از بیماری سبب عفونت مغزی می‌شود که به سرعت طی ۱ تا ۱۲ روز پیشرفت می‌کند. علائم مننژیت انگلی، ۱ تا ۷ روز پس از ورود عامل عفونت به بدن، ظاهر می‌شود. انگل ایجاد کننده‌ی بیماری، در سراسر جهان در منابع گرم آب شیرین (مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌های آب گرم)، خاک، آب تخلیه شده از منابع صنعتی، استخرهای شنا و آبگرمکن‌ها دیده شده است. ارگانیسم میکروسکوپی، از طریق بینی وارد بدن می‌شود و به مغز می‌رود و در آنجا شروع به تخریب بافت مغز می‌کند. نوع انگلی این بیماری، نمی‌تواند از طریق تماس فرد به فرد منتقل شود.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی، به علت ورود قارچ به جریان خون اتفاق می‌افتد. افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به این نوع بیماری قرار دارند. مننژیت قارچی اغلب در اثر استنشاق هاگ قارچ از خاک آلوده یا فضولات پرندگان یا خفاش ایجاد می‌شود. درمان شامل مصرف دوره‌های طولانی داروهای ضد قارچ با دوز بالا است که معمولا در بیمارستان از طریق تزریق داخل وریدی انجام می‌شود. نوع قارچ و وضعیت سیستم ایمنی بدن بیمار، مدت زمان درمان را تعیین می‌کند.
مننژیت کریپتوکوکی، که ناشی از قارچ است، رایج‌ترین شکل مننژیت در افراد مبتلا به HIV است.
مننژیت غیر عفونی
مننژیت غیر عفونی، مانند مننژیت انگلی و قارچی، قابل انتقال از شخصی به شخص دیگر نیست. این نوع بیماری، به طور معمول در نتیجه‌ی سرطان، لوپوس، آسیب به سر، جراحی مغز یا برخی از داروها ایجاد می‌شود.
روش‌های تشخیص و درمان
فرد مشکوک به بیماری مننژیت باید هر چه زودتر و با مشاهده علائم به یک متخصص عفونی مراجعه کند.
در اکثر مواقع با انجام آزمایش‌های مختلف می‌توان از پیشروی آن جلوگیری کرد. یکی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص، پونکسیون یا بذل نخاع است. در این روش با استفاده از یک سوزن، مایع مغزی- نخاعی برداشته شده و برای آنالیز به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. پس از تشخیص باید به سرعت درمان آغاز شود.
داروهای رایج برای درمان مننژیت معمولا دسته‌ای از آنتی بیوتیک‌ها مانند بنزیل پنیسیلین و کورتیکواستروئیدها مانند دگزامتازون است. البته این کاملا بسته به نظر پزشک متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب است و بر اساس شرایط عمومی بیمار میزان و نوع این داروها تغییر می‌کند.
واکسن و عوارض واکسن
واکسن مننژیت که به آن Meningococcal Vaccine می‌گویند در برابر منشاء این بیماری تولید پادتن می‌کند و تاثیر آن به اندازه‌ای است که تزریق واکسن مننژیت سربازی در پادگان‌ها ضروری محسوب می‌شود. در حال حاضر واکسن‌های تولید شده در برابر گونه‌های Y، A، C و W135 این بیماری ایمنی ایجاد می‌کنند.
عامل ایجاد این ۴ گونه، باکتری‌ای به نام نایسریا مننژیتیدیس است. این واکسن‌ها حدود ۸۵ تا ۱۰۰ درصد در برابر بروز این بیماری ایمنی ایجاد می‌کنند و از عوارض شایع آن‌ها نیز درد در ناحیه تزریق و تب است.
پیشگیری
مننژیت باکتریایی می‌تواند سبب از دست دادن شنوایی، آسیب مغزی، سایر ناتوانی‌ها و حتی مرگ شود. این بیماری همچنین قابلیت انتقال دارد. به طور کلی از طریق بوسیدن یا به اشتراک گذاشتن نزدیکی با فرد مبتلا منتقل می‌شود. برخی از اقداماتی که می‌توانید برای جلوگیری از مننژیت انجام دهید به شرح زیر است.
تزریق واکسن
سیستم ایمنی قوی کلید سلامتی است. بنابراین عملی‌ترین راه برای پیشگیری از مننژیت، ایمن‌سازی در برابر این بیماری است. در حال حاضر دو واکسن موجود است که بدن را در برابر مننژیت باکتریایی محافظت می‌کند. افرادی که در مکان‌های عمومی مانند خوابگاه‌ها رفت و آمد زیادی دارند باید واکسیناسیون را در برنامه خود داشته باشند. حتی واکسن زدن علیه سرخک، اوریون، سرخجه و آبله مرغان می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌هایی که منجر به مننژیت ویروسی می‌شوند، کمک کند.
حفظ فاصله اجتماعی از افراد آلوده
باکتری مننژیت را می‌توان در بینی و گلو نیز مشاهده کرد. ترشحات ممکن است از طریق عطسه و سرفه نیز منتقل شوند و در صورت نزدیک شدن به فرد مبتلا، احتمال ابتلا به بیماری مننژیت وجود دارد. اگر فردی مبتلا به عفونت تنفسی است، فاصله اجتماعی را رعایت کنید.
شست‌وشو دست‌ها
مانند ویروس‌های سرماخوردگی و آنفولانزا، ویروس‌ها و باکتری‌های مسئول مننژیت می‌توانند وارد دست‌ها و دهان شما شوند. شستن مرتب و مکرر دست‌ها هنگام رفتن به دستشویی یا هنگامی که زمانی را در مکان شلوغی گذرانده‌اید که مردم به طور مداوم سرفه می‌کنند، مهم است. می‌توانید برای این کار از آب گرم و صابون استفاده کنید و مطمئن شوید که هر دو قسمت جلو و پشت دست و هر انگشت را به خوبی بشویید. بهتر است دستان خود را به مدت 20 ثانیه شستشو دهید، سپس آن‌ها را با یک حوله تمیز بشویید و خشک کنید.