چوگان
چوگان نوعی ورزش و بازی ایرانی است که در ابتدا برای نشان دادن مهارت‌های نظامی انجام می‌شده و رفته رفته به یک ورزش در سطح جهان تبدیل شده. ورزش چوگان توسط سوارکارن، بر روی اسب انجام می‌شود. سوارکاران با چوب بلندی به نام چوگان که نام آن بر این ورزش نهاده شده، به وسیله‌ای توپ مانند، تحت قوانین خاصی ضربه می‌زنند.
چوگان از جمله ورزش‌هایی است که اسب در آن نقش پررنگی دارد، اسب، گوی یا توپ، چوب‌دست و سوار چهار رکن اصلی در بازی چوگان‌انند.
در بازی چوگان آمادگی سوار و اسب بسیار مهم است. سوار و اسب در بازی چوگان مشق رزم میکرده‌اند. اسب وقتی مقابل مانعی قرار می‌گیرد، فرار می‌کند اما اسب چوگان به سمت مانع رفته و خود را در شرایطی قرار می‌دهد که سوار، چوگان بزند. اسبی که خود با شرایط چوگان باز در میدان تطبیق می‌دهد براحتی در میدان جنگ نیز حضور می‌یابد.
تاریخچه
این بازی از نزدیک ۶۰۰ سال قبل از میلاد در ایران شکل گرفت و در زمان هخامنشیان بازی می‌شده‌است. چوگان به هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. همچنین در دوره ساسانیان بخشی از فرهنگ، بازی‌های این دوره بوده‌است.
پس از اسلام تازیان بازی چوگان را از ایرانیان آموختند و آن را “صولجان” نامیدند. رودکی نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان گفتگو می‌کند و فردوسی نیز فراوان از آن نام می‌برد. فردوسی قصهٔ چوگان بازی سیاوش و افراسیاب را به نظم درمی‌آورد و در جای دیگری می‌گوید:
همه کودکان را به چوگان فرست بیارای گوی و به میدان فرست
سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا هم به چوگان اشاره کرده‌اند.
مغولان پس از حمله به ایران و در زمانی که با فرهنگ و هنر ایران آشنا می‌شوند چوگان بازی را نیز یاد گرفته و در سراسر امپراطوری وسیع خود رواج می‌دهند. می‌توان گفت که گرایش کشورهای شرق آسیا به چوگان به همین دلیل است. از این دوره به‌عنوان جدی‌ترین برهه خروج چوگان از ایران یاد می‌شود.
چوگان در دوره صفویه به شکوفایی رسید.
اسناد تاریخی نشان داده‌اند که شاه عباس چوگان باز بوده‌است و حتی پیش از اینکه به اصفهان بیاید در قزوین که پایتخت ایران بوده چوگان بازی می‌کرده‌است. همچنین میدان نقش جهان اصفهان برای چوگان بازی بنا نهاده شده بود. اروپاییان در زمان صفویان و در زمان استعمار خود در هند، با این بازی آشنا شدند و افسران انگلیسی نیز به‌طور حرفه‌ای چوگان را در باشگاه کلکته آموخته و با خود به انگلیس بردند. بعدها نیز ورزش‌هایی از قبیل گلف و هاکی پدید آوردند که دسته‌های استفاده شده در این بازی‌ها به همان چوب چوگان برمی‌گردد.
در سال ۱۸۶۰ (میلادی) چوگان در انگلیس متداول می‌شود. سپس این ورزش به آمریکای جنوبی می‌رود و به شدت رواج می‌یابد چنانکه اکنون چوگان در آمریکای جنوبی از همه جای دنیا بیشتر بازی می‌شود و طرفداران بسیاری نیز دارد.
این ورزش در ایران پس از صفویان کم‌کم رو به فراموشی رفت. البته در زمان پهلوی، در ارتباط با اروپاییان، چوگان دوباره مورد توجه قرار گرفت، ولی مانند گذشته رواج نیافت.[۱]
قوانین
در ابتدای شروع مسابقه چوگان، هر دو تیم چهارنفره با پوشش و لوازم ضروری این بازی نظیر کلاه ایمنی مخصوص چوگان، دستکش، شلاق چوگان، چکمه سوارکاری در میانه زمین و پشت خط میانی صف‌آرایی می‌کنند. نگهداری از ساق دست‌ها و پاهای اسب به‌وسیله بانداژ کردن آن‌ها در بازی چوگان اجباری است.
چوگان دارای شش دور است که به آن‌ها چوکه می‌گویند، چوکه نامی است که از قدیم باقی‌مانده و در شاهنامه هم به همین معنی آمده است. زمان استاندارد هر چوکه هفت دقیقه تعیین شده که در میانه آن‌ها سه دقیقه استراحت را در نظر گرفته‌اند. استراحت و توقف بازی تنها در پایان هر چوکه انجام می‌شود، مگر آنکه در میانه بازی اسبی زمین بخورد یا حادثه‌ای برای سوار رخ دهد.
هدف این بازی فرستادن توپ به دروازه حریف است. اگر توپ از پشت دروازه خارج شود، پرتاب توپ به تیم مورد حمله قرار گرفته تعلق می‌گیرد، مگر این که خود این تیم باعث خارج شدن آن شده باشد که در آن‌صورت به تیم مقابل یک پرتاب آزاد (از ۸۴ متری محل خروج) تعلق می‌گیرد.
پس از هر گل، دو تیم زمین خود را تعویض می‌کنند و داور توپ را در مرکز زمین قرار می‌دهد. در صورت تساوی، وقت اضافه تعیین‌کننده خواهد بود و اولین تیمی که گل بزند برنده اعلام می‌شود. هنگامی که بازیکنی به جهتی که توپ در آن پرتاب شده است می‌تازد، و توپ در سمت راست بازیکن قرار دارد حق تقدم با اوست، در این صورت هیچ بازیکنی اجازه ندارد راه او را سد کند، مگر آن که در فاصله معقولی قرار گیرد که هیچ جای خطر نباشد.
خطاها
- قطع مسیر سوارکاری که در طول مسیر خود در حال زدن توپ است و انداختن جان او در مخاطره.
- ضربه زدن از جهت مخالف (از سمت چپ).
- سوارکاری و یا زدن ضربه به‌شکلی که برای سایر سوارکارها خطرناک باشد.
- کوبیدن چوگان به پای اسب‌ها.
- ضربه زدن به گوی در میان دست و پای اسب، حریف و غیره.
زمین چوگان
- طول و عرض زمین چوگان به ترتیب ۲۷0 و ۱80 متر است و دروازه‌ای به طول ۷ متر دارد. در صورت وجود تخته حاشیه (تخته‌ای پیرامون زمین برای نشان دادن حریم زمین و سدی در برابر خروج توپ) طول زمین را 270 متر و عرض آن را 146 متر محاسبه می‌کنند.
- چوگان به دو صورت بر روی زمین مستطیل شکل چمنی و زمین مانژی با ابعادی متناسب با کشور برگزار کننده انجام می‌گیرد.
- در کشور ایالات متحده آمریکا و آرژانتین این ابعاد زمین از استاندارد رایج بزرگ‌تر در نظر گرفته می‌شود.
منابع
- ↑ <تاریخچه چوگان> برداشته شده در 10 مرداد 1402