دمنوش
دمنوش نوعی نوشیدنی گرم است و در آن از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوست میوه و اجزای دیگر گیاهان دارویی، استفاده می‌شود. دم کردن یا گرفتن عصاره گیاهان دارویی، یکی از روش‌های قدیمی و متداول در به کارگیری داروهای گیاهی، به شمار می‌رود. اکثر دم‌نوش‌ها فاقد کافئین هستند.
دمنوش در ایران
در سال‌های اخیر دمنوشهای گیاهی، در ایران مورد استقبال بسیاری از اشخاص قرار گرفته است. مردم به دلایل مختلفی مثل جنبه گیاهی دمنوش یا به منظور تنوع بخشیدن به نوشیدنی روزانه، به مصرف دمنوش می‌پردازند. همچنین دمنوش در پذیرایی از مهمانان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قوانین مصرف دمنوش
گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی عوارض خیلی کمتری دارند، اما مصرف بیش از حد و بدون کنترل و غیر علمی گیاهان دارویی، می‌تواند موجب عوارض ناخواسته و مسمومیت‌های شدید گردد. در کودکان و سالمندان، دمنوشهای گیاهی باید با احتیاط بیشتری مصرف شود.
سازمان غذا و داروی آمریکا (معروف به FDA) در مورد اصول تهیه، نگهداری و مصرف گیاهان دارویی، به توصیه‌های زیر می‌پردازد:
- احتمال دارد گیاهان دارویی به میکروب‌ها، سموم کشاورزی، مواد ضدعفونی‌کنندۀ گازی (مانند فسفین) و فلزهای سمی (مانند سرب، جیوه و آرسنیک) آغشته باشند و مشکلاتی به وجود آورند.
- این گیاهان را می‌توان در مکانی سرد و خشک در ظروف شیشه‌ای نگهداری کرد. بهتر است در نگهداری آن‌ها از ظروف پلاستیکی استفاده نشود زیرا این ظرف‌ها اسانس فرار گیاهان دارویی را جذب می‌کنند.
- گیاهانی که برای سال‌ها نگهداری شده‌اند، دیگر قابل مصرف نیستند.
- اشخاص فقط در صورتی می‌توانند اقدام به جمع‌آوری گیاهان دارویی کنند که قادر به تشخیص گیاهان سمی و غیرسمی از هم‌دیگر باشند.
- گیاهان دارویی می‌توانند با داروهای شیمیایی، تداخل ایجاد کنند. بنابراین باید پزشک را از مصرف دمنوش این گیاهان، آگاه نمود.
- قبل از مصرف دمنوش هرگیاهی، باید تحقیقاتی در مورد نوع مصرف و عوارض جانبی آن، صورت بگیرد.
- گیاهان دارویی را باید از منابع معتبر تهیه نمود، به این منظور بهتر است این گیاهان از مراکزی تهیه شوند که مجوز داشته باشند یا اینکه عضو اتحادیه غذا و داروی ایران باشند.
دمنوشهای پرطرفدار
مصرف گیاهان دارویی در آمریکا طی دهه‌های اخیر، با رشد چشمگیری، همراه بوده است. از دمنوشهای محبوب در آمریکا می‌توان به بابونه آلمانی (کامومیل)، سنای اسکندریه، زنجبیل، سر خار گل، قاصدک، کاوا، شیرین بیان، نارون قرمز، ریحان مقدس و شنبلیله، اشاره کرد.
در ایران نیز بر اساس تحقیقات انجام شده در سال 1387 در تهران از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیشترین گیاهان خریداری شده از عطاران که در دمنوشهای گیاهی نیز به کار می‌روند، شامل لیست زیر می‌باشد:
طرز تهیه دمنوش
برای تهیه دمنوش، گیاه مورد نظر را به شیوه‌ای صحیح خرد می‌کنند سپس درون یک ظرف در بسته (شیشه‌ای یا چینی) به همراه آب جوش می‌ریزند و سه تا پنج دقیقه صبر می‌کنند. سپس محتوی داخل ظرف را از کاغذ صافی یا صافی فلزی عبور می‌دهند. اگر از قسمت‌های سفت گیاه مانند ریشه یا میوه در دمنوش استفاده شود، بهتر است که ریشه یا میوه خرد شده، تقریبا 7 دقیقه درون ظرف باقی بماند.
انواع دمنوشهای محبوب در ایران
دمنوش آقطی سیاه
این دمنوش در بهبود آنفلوآنزا و سرماخوردگی مؤثر است و موجب تسکین گلو درد و عوارض ناشی از حساسیت فصلی می‌شود. از دمنوش این گیاه برای درمان ناراحتی‌های عصبی خفیف نیز استفاده می‌کنند.
دمنوش آویشن
برای تهیه دمنوش دارویی آویشن، سرشاخه‌های این گیاه را در ابتدای دورۀ گلدهی، جمع‌آوری و سپس در سایه یا در خشک کن، آن را با حرارت حداکثر 30 درجه سانتیگراد، خشک می‌کنند. دمنوش آویشن علاوه بر کمک به هضم غذا، ضد سرفه و ضد بو است و تشنجات را کاهش می‌دهد.
دمنوش اسطوخودوس
در تهیه دمنوش اسطوخودوس، از ساقه و گل این گیاه، استفاده می‌کنند. دمنوش اسطوخودوس یکی از دمنوشهای محبوب و آرام بخش است که از خواص آن می‌توان به کاهش استرس، درمان بی‌خوابی، پاکسازی کبد، کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و درمان مشکلات معده اشاره کرد. همچنین دمنوش اسطوخودوس یک مسکن طبیعی خفیف، به شمار می‌رود.
دمنوش بابونه
دمنوش بابونه مانند اسطوخودوس، آرام‌بخش و تسکین دهنده استرس است و به اختلال بی‌خوابی کمک می‌کند. دم کردن بابونه، عطری ملایم شبیه به عطر سیب سبز تردی منتشر می‌کند و رنگ این دمنوش، زرد خیلی کم رنگ است و می‌توان آن را با عسل میل کرد. از خواص آن می‌توان به درمان دیابت و تنظیم قند خون و کاهش فشار خون بالا، تسکین علائم سرماخوردگی، حفظ سلامت قلب، کمک به فرآیند هضم، برطرف سازی چین و چروک، تقویت سیستم ایمنی، درمان شوره کف سر و مرطوب‌سازی پوست اشاره نمود.
دمنوش زنجبیل
گیاه زنجبیل به دلیل خواص ضدالتهابی خود، در طب سنتی و گیاهی، اهمیت زیادی به دست آورده است. در تهیه این دمنوش از ریشه‌ی این گیاه استفاده می‌شود. چای زنجبیل دارای عطر و طعم گرم و تندی می‌باشد و موجب تحریک جوانه‌های چشایی می‌شود. برای کاهش تندی این دمنوش از عسل استفاده می‌کنند. همچنین برای تقویت مزه دمنوش به آن لیمو ترش استفاده می‌کنند. از خواص این دمنوش می‌توان به بهبود هضم، درمان حالت تهوع ناشی از بیماری یا بارداری، کاهش التهاب، شل شدن عضلات معده، کاهش گرفتگی عضلات و نفخ شکم اشاره کرد. همچنین دمنوش زنجبیل ضد بیماری اسکوربوت (که ناشی از کمبود ویتامین ث است) می‌باشد.
دمنوش نعنا
دمنوش نعنا که از برگ همین گیاه تهیه می‌شود، با خواص بسیار زیاد خود، از مهم‌ترین دمنوشهای درمانی به شمار می‌رود. مصرف عمده این دمنوش در فصل تابستان است همچنین وابسته به علاقه‌ی فردی می‌توان به آن کمی وانیل، شکلات یا میوه اضافه کرد. از خواص این دمنوش می‌توان به تسکین ناراحتی‌های معده، درمان سردرد تنشی و میگرن، خوشبو کننده دهان، درمان سینوس‌ها، بهبود انرژی، تسکین درد قاعدگی، مبارزه با عفونت‌های باکتریایی و بهبود تمرکز اشاره کرد. البته مصرف بیش از حد دمنوش نعنا می‌تواند موجب کاهش بیش از حد سطح قند خون، ایجاد واکنش‌های آلرژیک، اختلالات معده و بدتر شدن زخم معده شود.
دمنوش بادرنجبویه
عطر و طعم این دمنوش شبیه به مرکبات است و ترکیب آن با عسل، طعمی بی‌نظیر و متفاوت را به وجود می‌آورد و برای پذیرایی از مهمانان فوق‌العاده است. از برگ گیاه بادرنجبویه برای تهیه این دمنوش، استفاده می‌شود. از خواص آن می‌توان به جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی، بهبود سرماخوردگی، تقویت روحیه و بهبود حافظه، جلوگیری از پیری زودرس و سم‌زدایی بدن اشاره کرد.
دمنوش هیبیسکوس
این دمنوش که با نام چای ترش هم شناخته می‌شود، از گلبرگ‌های گل هیبیسکوس تهیه می‌شود. معمولا این دمنوش را بعد از دم کشیدن به صورت سرد، مصرف می‌کنند. چای ترش عطر و طعمی تیز و با طراوت دارد و برای دستیابی به طعمی دلچسب، معمولا آن را به وسیله عسل یا شکر، شیرین می‌کنند. هیبیسکوس سرشار از ویتامین C است و از خواص آن می‌توان به بهبود احساسات، بهبود حالت عمومی بدن، تقویت سیستم ایمنی و افزایش سلامت کل بدن اشاره کرد.
دمنوش گل سرخ
دمنوش میوه‌ی گل سرخ یا گل محمدی، عطری ملایم و دلپذیر دارد و طعم آن کمی ترش است. رنگ این دمنوش مایل به قرمز است. با توجه به ذائقه شخصی، به این دمنوش عسل یا لیموترش اضافه می‌کنند. بیشترین مصرف این دمنوش در سوئد و در فصل‌های زمستان قابل مشاهده است. این دمنوش سرشار از ویتامین ث و مواد معدنی می‌باشد. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که این دمنوش به درمان درد ناشی از آرتروز، کمک می‌کند.