زبان فارسی

فارسی یا پارسی یکی از زبان‌های ایرانی غربی از زیرگروه ایرانی شاخهٔ هندوایرانیِ از خانواده زبان‌های هندواروپایی است که در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، عراق، ترکمنستان و آذربایجان به آن سخن می‌گویند. فارسی زبانی چندکانونی است و زبان رسمی ایران، تاجیکستان و افغانستان به‌شمار می‌رود. این زبان در ایران و افغانستان به الفبای فارسی، که از خط عربی ریشه گرفته، و در تاجیکستان و ازبکستان به الفبای تاجیکی، که از خط سیریلیک آمده، نوشته می‌شود. زبان فارسی در افغانستان به‌طور رسمی دَری (از سال 1964) و در تاجیکستان تاجیکی (از سال 1999) گفته می‌شود.

زبان فارسی

پراکنش زبان فارسی به‌عنوان زبان مادری

فارسی جدید ادامه فارسی میانه، زبان رسمی امپراتوری ساسانی (224-651 پس از میلاد) است، که خود ادامه فارسی باستان است که در امپراتوری هخامنشی (550-330 پیش از میلاد) استفاده می شد.[20][21] منشأ آن در منطقه پارس (فارس) در جنوب غربی ایران است.

زبان فارسی از زبان کهن‌تر پارسی میانه (یا پهلوی) ریشه گرفته که آن نیز خود از پارسی باستان سرچشمه گرفته‌ است. این دو زبان برخاسته از ناحیه باستانی پارس (استان فارس و بوشهر و جنوب یزد امروزی در جنوب ایران) هستند. پارسی باستان زبان رسمی امپراتوری هخامنشی بود و پارسی میانه، به‌عنوان زبان رسمی و دینی امپراتوری ساسانی درآمد که در این دوران در دیگر سرزمین‌های ایرانی گسترش بسیاری یافت؛ به گونه‌ای که در خراسان جایگزین زبان‌های پارتی و بلخی شد و بخش‌های بزرگی از خوارزمی‌زبانان و سُغدی‌زبانان در خوارزم و فرارود (ماوراءالنهر) نیز فارسی‌زبان شدند. گویشی از پارسی میانه که با گذشت زمان فارسی دری نام گرفت، پس از اسلام به عنوان گویش معیار نوشتاری در خراسان پا گرفت و در سراسر ایران گسترش یافت. گویش‌های دیگر پارسی باستان و پارسی میانه مانند مازندرانی در طبرستان، گیلکی در گیلان، بلوچی در مکران در جنوب سیستان، آذری در آذربایجان و قفقاز، لری در لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری، و خوزی در خوزستان پا گرفتند که نزدیک به یکدیگرند.

فارسی دری، در طول تاریخ، زبانِ فرهنگی و ارجمند امپراتوری‌های پرشماری در آسیای غربی، میانه و جنوبی بوده‌ است. این زبان تأثیرات بزرگی را بر زبان‌های همسایه خود، از جمله دیگر زبان‌های ایرانی، زبان‌های ترکی (به ویژه ازبکی و آذربایجانی)، ارمنی، گرجی و زبان‌های هندوآریایی (به ویژه اردو) گذاشته‌است. فارسی بر عربی نیز تأثیر گذاشته و از آن تأثیر پذیرفته‌ است. این زبان حتی در میان کسانی که گویشور بومی آن نبوده‌اند، همانند ترکان عثمانی در امپراتوری عثمانی یا پشتون‌ها در افغانستان، و هند در دوره گورکانیان برای دورانی زبان رسمی اداری بوده‌ است.

در سال ۱۸۷۲ در نشست ادیبان و زبان‌شناسان اروپایی در برلین، زبان‌های یونانی، فارسی، لاتین و سانسکریت به عنوان زبان‌های کلاسیک جهان برگزیده شدند. بر پایهٔ تعریف، زبانی کلاسیک به‌شمار می‌آید که باستانی و دارای ادبیات پرباری باشد و همچنین در واپسین هزارهٔ زندگانی خود دچار دگرگونی‌های اندکی شده باشد. فارسی از نظر آثار ادبی و شمار و گوناگونی واژگان و همچنین ضرب‌المثل‌ها یکی از غنی‌ترین و پرمایه‌ترین زبان‌های جهان است. برخی از مشهورترین آثار ادبی جهان از قرون وسطی، مانند شاهنامه فردوسی، آثار مولانا، رباعیات عمر خیام، پنج گنج نظامی گنجوی، دیوان حافظ، منطق‌الطیر عطار نیشابوری و گلستان و بوستان سعدی به فارسی نوشته شده است. نیما یوشیج، احمد شاملو، سیمین بهبهانی، سهراب سپهری، رهی معیری، مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخزاد از جمله شاعران برجسته معاصر پارسی‌سرا بودند.

براساس برآوردها، ۷۰ میلیون تن در ایران، ۲۵ میلیون تن در افغانستان، ۹ میلیون تن در تاجیکستان و حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تن در ازبکستان به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند. فارسی همچنین در بحرین، عراق، پاکستان، کویت، امارات متحده عربی، قطر، روسیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان، چین و هند نیز دارای گویشور بومی است. بر این اساس در مجموع حدود 130 میلیون تن در جهان به‌عنوان زبان اول یا دوم به زبان فارسی صحبت می‌کنند.