جام حذفی
جام حذفی یک نوع مسابقه ورزشی است که در بسیاری از کشورها برگزار می‌شود و در رشته‌های مختلف ورزشی از جمله فوتبال، بسکتبال، والیبال به چشم می‌خورد.
ویژگی‌ها و ساختار جام حذفی
- نوع مسابقات:
- مسابقات جام حذفی به صورت تک‌حذفی (یک بازی) یا دو‌حذفی (بازی رفت و برگشت) برگزار می‌شوند. در تک‌حذفی، هر تیمی که بازی را ببازد، از رقابت‌ها حذف می‌شود و برنده به مرحله بعد می‌رود.
- مراحل مسابقات:
- جام حذفی از چندین مرحله تشکیل شده است که شامل دورهای مقدماتی، یک‌هشتم نهایی، یک‌چهارم نهایی، نیمه‌نهایی و فینال می‌شود. تعداد مراحل بسته به تعداد تیم‌های شرکت‌کننده متفاوت است.
- تیم‌های شرکت‌کننده:
- تمامی تیم‌های حرفه‌ای و آماتور یک کشور می‌توانند در جام حذفی شرکت کنند. این شامل تیم‌های لیگ برتر، لیگ‌های پایین‌تر و حتی تیم‌های محلی و آماتور می‌شود.
- مزیت‌ها و جذابیت‌ها:
- رقابت‌های جذاب: جام حذفی به دلیل حضور تیم‌های ضعیف‌تر و احتمال ایجاد شگفتی، رقابت‌های جذابی را به وجود می‌آورد. تیم‌های کوچک‌تر می‌توانند با شکست دادن تیم‌های بزرگ‌تر، خود را به مرحله‌های بالاتر برسانند.
- جام قهرمانی: قهرمان جام حذفی معمولاً به مسابقات بین‌المللی مانند لیگ قهرمانان یا لیگ اروپا راه می‌یابد.
- فرصت برای تیم‌های کوچک‌تر: این مسابقات فرصتی عالی برای تیم‌های کوچک‌تر است تا در برابر تیم‌های بزرگ‌تر قرار بگیرند و خود را اثبات کنند.
مثال‌هایی از جام حذفی در کشورهای مختلف
- جام حذفی انگلستان (FA Cup):
- قدیمی‌ترین و یکی از معروف‌ترین جام‌های حذفی در جهان است که از سال 1871 برگزار می‌شود. تیم‌های لیگ برتر، "چمپیونشیپ"، لیگ‌های پایین‌تر در این رقابت‌ها شرکت می‌کنند.
- جام حذفی ایران:
- این مسابقات که از سال 1975 آغاز شده، شامل تیم‌های لیگ برتر، لیگ دسته اول و حتی تیم‌های آماتور می‌شود. قهرمان جام حذفی ایران به لیگ قهرمانان آسیا راه پیدا می‌کند.
- کوپا دل ری (Copa del Rey) اسپانیا:
- مسابقات جام حذفی اسپانیا که تیم‌های مختلف از لیگ‌های اسپانیا در آن شرکت می‌کنند. این جام به دلیل تاریخچه و اهمیتش، یکی از مسابقات مهم در فوتبال اسپانیا محسوب می‌شود.
- کوپا ایتالیا (Coppa Italia):
- جام حذفی ایتالیا که از سال 1922 برگزار می‌شود و شامل تیم‌های سری آ، سری بی و تیم‌های پایین‌تر می‌شود. قهرمان این جام نیز به لیگ اروپا راه می‌یابد.
جام حذفی فوتبال ایران
جام حذفی فوتبال ایران، مسابقات حذفی فوتبال در ایران است که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به نام جام پهلوی شناخته می‌شد. این جام به یادبود آزادسازی خرمشهر، با عنوان «یادوارهٔ آزادسازی خرمشهر» برگزار می‌شود و از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ بازی‌های نهایی در ورزشگاه نفت و گاز اروندان شهر خرمشهر برگزار شدند. تیم‌های استقلال و پرسپولیس هر کدام با هفت قهرمانی، رکورددار بیشترین تعداد قهرمانی در این جام هستند.
ساختار و نحوه برگزاری
فدراسیون فوتبال ایران این مسابقات را به صورت تک‌حذفی و تک‌بازی برگزار می‌کند. قهرمان جام حذفی به مرحله پلی‌آف لیگ نخبگان آسیا راه پیدا می‌کند و در صورت پیروزی، به عنوان نماینده ایران در این لیگ حضور خواهد داشت. در صورت شکست در پلی‌آف، قهرمان جام حذفی به لیگ قهرمانان آسیا ۲ می‌رود. از سال ۱۳۵۵ تاکنون ۳۷ دوره از این مسابقات برگزار شده و ۱۵ تیم مختلف قهرمان شده‌اند.
پیشینه
اولین دوره مسابقات جام حذفی ایران در سال ۱۳۵۵ برگزار شد. این رقابت‌ها ابتدا با نام «جام پهلوی» شناخته می‌شد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ به «جام حذفی» تغییر نام داد. در اولین دوره، تیم ملوان بندرانزلی با پیروزی ۴-۱ برابر تراکتور تبریز قهرمان شد.
پس از یک دوره دیگر قبل از انقلاب که با قهرمانی تاج تهران همراه بود، به دلیل وقوع انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق، مسابقات جام حذفی ایران از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ متوقف شد.
از سرگیری مسابقات
در سال ۱۳۶۵، جام حذفی دوباره آغاز شد. از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۸، که لیگ سراسری فوتبال باشگاه‌های ایران برگزار نمی‌شد، این جام تنها مسابقات سراسری و ملی ایران بود و قهرمان آن به جام باشگاه‌های آسیا راه می‌یافت. با شروع دوباره لیگ سراسری و تأسیس جام برندگان جام آسیا در فصل ۹۱–۱۹۹۰ توسط کنفدراسیون فوتبال آسیا، قهرمان لیگ به جام باشگاه‌های آسیا و قهرمان جام حذفی به جام برندگان جام آسیا می‌رفت.
در فصل ۲۰۰۳–۲۰۰۲، ای‌اف‌سی تصمیم به انحلال جام برندگان جام آسیا و سوپر جام آسیا گرفت و از آن پس قهرمان جام حذفی به لیگ قهرمانان آسیا راه یافت. با تغییرات جدید ای‌اف‌سی در فصل ۲۵–۲۰۲۴، مسابقات آسیایی در سه سطح برگزار می‌شود و قهرمان جام حذفی ایران پس از پیروزی در پلی‌آف به لیگ نخبگان آسیا راه می‌یابد. در صورت شکست در پلی‌آف، نماینده ایران در لیگ قهرمانان آسیا ۲ خواهد بود، که این تغییرات اهمیت جام حذفی را دوچندان کرده است.
آمار تماشاگران
| # | تیم میزبان | نتیجه | تیم مهمان | ورزشگاه | تعداد تماشاگر |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | استقلال | ۳–۱ | پگاه گیلان | استادیوم آزادی | ۱۰۰/۰۰۰ |
| ۲ | استقلال | ۰–۰ | سپاهان | استادیوم آزادی | ۹۰/۰۰۰ |
| ۳ | استقلال | ۰–۳ | پرسپولیس | استادیوم آزادی | ۸۸/۰۰۰ |
| ۴ | پرسپولیس | ۲–۲ | سپاهان | استادیوم آزادی | ۸۷/۰۰۰ |
| ۵ | استقلال | ۰–۲ | سپاهان | استادیوم آزادی | ۸۷/۰۰۰ |
| ۶ | پرسپولیس | ۳–۴ | ملوان | استادیوم آزادی | ۸۲/۰۰۰ |
| ۷ | استقلال | ۱–۲ | تراکتور | استادیوم آزادی | ۶۸/۰۰۰ |
| ۸ | پرسپولیس | ۱–۱ | سپاهان | استادیوم آزادی | ۶۵/۰۰۰ |
| ۹ | استقلال | ۱–۱ | سپاهان | استادیوم آزادی | ۶۰/۰۰۰ |
| ۱۰ | نساجی | ۱–۰ | آلومینیوم اراک | استادیوم آزادی | ۵۵/۰۰۰ |
دوره‌های جام حذفی
جدول زیر نشان دهنده دوره‌های برگزار شده جام حذفی به همراه تعداد تیم‌های حاضر در هر دوره، قهرمان آن دوره و تاریخ‌های آغاز و پایان هر دوره است. در بسیاری از دوره‌های جام حذفی بازی‌های فینال به صورت رفت و برگشتی انجام شد، در آن دوره‌های تاریخ پایان جام حذفی، تاریخ بازی برگشت فینال در نظر گرفته شده است.
| دوره | فصل | تاریخ برگزاری | تعداد تیم‌های راه یافته | مرحله‌ها | تعداد مسابقات | قهرمان | نایب قهرمان | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آغاز مرحله نخست | فینال | |||||||
| ۱ | ۱۳۵۵ | ۲۶ فروردین ۱۳۵۵ | ۳ دی ۱۳۵۵ | ۳۲ | ۵ | ۳۱ | ملوان بندرانزلی | تراکتورسازی تبریز |
| ۲ | ۵۷–۱۳۵۶ | ۱۳ آبان ۱۳۵۶ | ۱۲ تیر ۱۳۵۷ | تاج تهران | هما تهران | |||
| ۳ | ۱۳۶۵ | ۱۳۶۵ | ۱۳۶۶ | ملوان بندرانزلی | خیبر خرم‌آباد | |||
| ۴ | ۱۳۶۶ | ۱۳۶۶ | ۱۳۶۷ | پرسپولیس تهران | ملوان بندرانزلی | |||
| ۵ | ۱۳۶۷−۶۸ | ۱۳۶۷ | ۱۳۶۸ | شاهین اهواز | ملوان بندرانزلی | |||
| ۶ | ۱۳۶۹ | ۱۳۶۹ | ۲۶ اسفند ۱۳۶۹ | ملوان بندرانزلی | استقلال تهران | |||
| ۷ | ۱۳۷۰−۷۱ | ۱۳۷۰ | ۱۳۷۱ | پرسپولیس تهران | ملوان بندرانزلی | |||
| ۸ | ۱۳۷۲ | ۱۳۷۲ | ۱۳۷۳ | سایپا تهران | جنوب اهواز | |||
| ۹ | ۱۳۷۳ | ۱۳۷۳ | ۱۳۷۴ | بهمن | تراکتورسازی تبریز | |||
| ۱۰ | ۱۳۷۴−۷۵ | ۱۳۷۴ | ۱۸ تیر ۱۳۷۵ | استقلال تهران | برق شیراز | |||
| ۱۱ | ۱۳۷۵−۷۶ | ۳ خرداد ۱۳۷۵ | ۲۹ شهریور ۱۳۷۶ | برق شیراز | بهمن کرج | |||
| ۱۲ | ۱۳۷۷−۷۸ | ۱۳۷۷ | ۲۰ تیر ۱۳۷۸ | پرسپولیس تهران | استقلال تهران | |||
| ۱۳ | ۱۳۷۸−۷۹ | ۲۴ آذر ۱۳۷۸ | ۲۷ خرداد ۱۳۷۹ | استقلال تهران | بهمن کرج | |||
| ۱۴ | ۱۳۷۹−۸۰ | ۱۸ اسفند ۱۳۷۹ | ۲۴ تیر ۱۳۸۰ | فجرسپاسی شیراز | ذوب آهن اصفهان | |||
| ۱۵ | ۱۳۸۰−۸۱ | ۲۳ مهر ۱۳۸۰ | ۳۰ خرداد ۱۳۸۱ | استقلال تهران | فجرسپاسی شیراز | |||
| ۱۶ | ۱۳۸۱−۸۲ | ۲۳ مهر ۱۳۸۱ | ۱۹ تیر ۱۳۸۲ | ذوب‌آهن اصفهان | فجرسپاسی شیراز | |||
| ۱۷ | ۱۳۸۲−۸۳ | مرداد ۱۳۸۲ | ۱۷ تیر ۱۳۸۳ | سپاهان اصفهان | استقلال تهران | |||
| ۱۸ | ۱۳۸۳−۸۴ | ۱۴ فروردین ۱۳۸۴ | ۲۴ تیر ۱۳۸۴ | صبا باتری تهران | ابومسلم خراسان | |||
| ۱۹ | ۱۳۸۴−۸۵ | ۳ آذر ۱۳۸۴ | ۳۱ شهریور ۱۳۸۵ | سپاهان اصفهان | پرسپولیس تهران | |||
| ۲۰ | ۱۳۸۵−۸۶ | ۱۰ آذر ۱۳۸۵ | ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ | صبای قم | ||||
| ۲۱ | ۱۳۸۶−۸۷ | ۲۳ مهر ۱۳۸۶ | ۲۷ خرداد ۱۳۸۷ | ۱۰۰ | ۸ | ۷۴ | استقلال تهران | پگاه گیلان |
| ۲۲ | ۱۳۸۷−۸۸ | ۱۸ مهر ۱۳۸۷ | ۱ خرداد ۱۳۸۸ | ۱۱۵ | ۹۷ | ذوب‌آهن اصفهان | راه‌آهن تهران | |
| ۲۳ | ۱۳۸۸−۸۹ | ۱۸ آبان ۱۳۸۸ | ۳ خرداد ۱۳۸۹ | ۱۱۵ | پرسپولیس تهران | گسترش فولاد تبریز | ||
| ۲۴ | ۱۳۸۹−۹۰ | ۲۵ شهریور ۱۳۸۹ | ۲۰ خرداد ۱۳۹۰ | ۷۹ | ۷۹ | ملوان بندرانزلی | ||
| ۲۵ | ۱۳۹۰−۹۱ | ۲۱ شهریور ۱۳۹۰ | ۲۵ اسفند ۱۳۹۰ | ۱۰۰ | ۹۹ | استقلال تهران | شاهین بوشهر | |
| ۲۶ | ۱۳۹۱−۹۲ | ۲۳ آذر ۱۳۹۱ | ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ | ۳۲ | ۵ | ۳۱ | سپاهان اصفهان | پرسپولیس تهران |
| ۲۷ | ۱۳۹۲−۹۳ | ۱۳ شهریور ۱۳۹۲ | ۲۵ بهمن ۱۳۹۲ | ۱۰۳ | ۹ | ۷۸ | تراکتورسازی تبریز | مس کرمان |
| ۲۸ | ۱۳۹۳−۹۴ | ۱۰ شهریور ۱۳۹۳ | ۱۱ خرداد ۱۳۹۴ | ۱۰۲ | ذوب‌آهن اصفهان | نفت تهران | ||
| ۲۹ | ۱۳۹۴−۹۵ | ۵ شهریور ۱۳۹۴ | ۹ خرداد ۱۳۹۵ | ۸۰ | ۷ | استقلال تهران | ||
| ۳۰ | ۱۳۹۵−۹۶ | ۲۲ شهریور ۱۳۹۵ | ۲ خرداد ۱۳۹۶ | ۹۴ | ۵۲ | نفت تهران | تراکتورسازی تبریز | |
| ۳۱ | ۱۳۹۶−۹۷ | ۱۶ مرداد ۱۳۹۶ | ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ | ۶۲ | ۵۷ | استقلال تهران | خونه‌به‌خونه | |
| ۳۲ | ۱۳۹۷−۹۸ | ۲۴ مرداد ۱۳۹۷ | ۱۲ خرداد ۱۳۹۸ | ۶۲ | ۸ | ۵۶ | پرسپولیس تهران | داماش گیلان |
| ۳۳ | ۱۳۹۸−۹۹ | ۱ شهریور ۱۳۹۸ | ۱۳ شهریور ۱۳۹۹ | ۸۶ | ۶۵ | تراکتور تبریز | استقلال تهران | |
| ۳۴ | ۱۳۹۹−۰۰ | ۳۰ دی ۱۳۹۹ | ۱۷ مرداد ۱۴۰۰ | ۷۱ | ۹ | ۷۰ | فولاد خوزستان | استقلال تهران |
| ۳۵ | ۱۴۰۰−۰۱ | ۱۸ مهر ۱۴۰۰ | ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ | ۷۳ | ۸ | ۷۵ | نساجی مازندران | آلومینیوم اراک |
| ۳۶ | ۰۲–۱۴۰۱ | ۱۷ مهر ۱۴۰۱ | ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ | ۸۸ | ۶۴ | پرسپولیس تهران | استقلال تهران | |
| ۳۷ | ۰۳–۱۴۰۲ | ۲۸ آبان ۱۴۰۲ | ۳۱ خرداد ۱۴۰۳ | ۸۶ | ۶۸ | سپاهان اصفهان | مس رفسنجان | |
برندگان و فینالیست‌ها
قهرمانی بر پایه شهر
| شهر | قهرمانی‌ها | باشگاه‌ها |
|---|---|---|
| تهران | ۱۷ | استقلال (۷)، پرسپولیس(۷)، صباباتری (۱)، نفت (۱)، سایپا (۱) |
| اصفهان | ۹ | سپاهان (۵)، ذوب‌آهن (۴) |
| بندر انزلی | ۳ | ملوان (۳) |
| اهواز | ۲ | شاهین اهواز (۱)، فولاد خوزستان (۱) |
| شیراز | فجر سپاسی (۱)، برق شیراز (۱) | |
| تبریز | تراکتور (۲) | |
| کرج | ۱ | بهمن (۱) |
| قائم‌شهر | نساجی مازندران (۱) |
قهرمانی بر پایه استان
| استان | قهرمانی‌ها | باشگاه‌ها |
|---|---|---|
| تهران | ۱۸ | استقلال (۷)، پرسپولیس (۷)، صباباتری (۱)، نفت (۱)، سایپا (۱)، بهمن (۱) |
| اصفهان | ۹ | سپاهان (۵)، ذوب‌آهن (۴) |
| گیلان | ۳ | ملوان (۳) |
| فارس | ۲ | فجر سپاسی (۱)، برق شیراز (۱) |
| آذربایجان شرقی | تراکتور (۲) | |
| خوزستان | شاهین اهواز (۱)، فولاد خوزستان (۱) | |
| مازندران | ۱ | نساجی مازندران (۱) |
- توضیح: پیش از تشکیل استان البرز در سال ۱۳۸۹، کرج یکی از شهرهای استان تهران بود؛ بنابراین تیم بهمن کرج نیز در زمان قهرمانی یکی از نمایندگان استان تهران بوده است.
شگفتی‌های جام حذفی
در تاریخ فوتبال بارها پیش آمده که یک تیم از سطح سوم و حتی سطح چهارم لیگ سراسری کشوری به فینال جام حذفی راه پیدا کند (برای نمونه نگاه کنید به فهرست فینال‌های جام حذفی ایران، جام حذفی آلمان یا جام حذفی فرانسه) یا حتی قهرمان شود (فصل ۸۳–۱۹۸۲ جام حذفی لهستان یا فصل ۲۰۱۲–۲۰۱۳ جام حذفی اتریش)