پانکراس
پانکراس یا لوزالمعده، عضوی است که در شکم قرار دارد. این ارگان با تولید هورمون و همچنین صفرا، در تبدیل غذای مصرفی به سوخت سلول‌های بدن نقش اساسی ایفا می‌کند. پانکراس دارای دو عملکرد درون‌ریز است که قند خون را تنظیم می‌کنند و یک عملکرد برون‌ریز که در هضم غذا نقش دارد.
پانکراس یا لوزالمعده، نقش زیادی در هضم غذا دارد. طی هضم، پانکراس شیره هاضمه و آنزیم‌هایی را تولید می‌کند. این آنزیم‌ها قندها، چربی‌ها و نشاسته را تجزیه می‌کنند. پانکراس همچنین با ساختن هورمون‌ها به سیستم هضم شما کمک می‌کند. این پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که از طریق خون منتقل می‌شوند. هورمونهای پانکراس به تنظیم سطح قند خون و اشتها و تحریک ترشح اسیدهای معده کمک می‌کنند.
جایگاه لوزالمعده در بدن
پانکراس در پشت معده، قسمت فوقانی شکم و سمت چپ قرار دارد. اطراف آن توسط اندام‌های دیگر از جمله روده کوچک، کبد و طحال احاطه شده است. پانکراس، بافت اسفنجی دارد، حدود شش تا ده اینچ طول دارد و به شکل گلابی صاف یا ماهی است که به صورت افقی از شکم گسترش یافته است. قسمت پهن به نام سر پانکراس به سمت مرکز شکم قرار گرفته است. سر پانکراس در مقطعی قرار دارد که معده با قسمت اول روده کوچک در تماس است؛ یعنی جایی که معده غذای نیمه هضم شده را در روده تخلیه می‌کند و پانکراس، آنزیم‌های هضم کننده را به آن اضافه می‌کند.
آناتومی پانکراس
قسمت مرکزی پانکراس، گردن یا بدن و انتهای نازک آن، دم نامیده می‌شود که به سمت چپ گسترش می‌یابد. چندین رگ خونی اصلی پانکراس، شریان مزانتریک فوقانی، رگ مزانتریک فوقانی، ورید پورتال و محور سلیاک را احاطه کرده‌اند و خون را به پانکراس و سایر اندام‌های شکمی می‌رسانند. تقریباً تمام پانکراس (95٪) از بافت برون‌ریز تشکیل شده است که آنزیم‌های پانکراس را برای هضم غذا تولید می‌کند.
بافت باقی‌مانده از سلول‌های غدد درون‌ریز به نام جزایر لانگرهانس تشکیل شده است. این خوشه سلول‌ها مانند انگور به نظر می‌رسند و هورمون‌هایی تولید می‌کنند که قند خون و ترشحات پانکراس را تنظیم می‌کند.
روابط آناتومیکی پانکراس با دیگر اندام‌ها به صورت زیر است:
- بخش جلویی پانکراس: معده، کیسه کوچک‌تر (به انگلیسی: Omental Bursa)، مزوکلون عرضی، شریان مزانتریک فوقانی
- بخش خلفی پانکراس: آئورت، ورید اجوف تحتانی، شریان کلیوی راست، رگ‌های راست و چپ کلیه، رگ‌های مزانتریک فوقانی، رگ طحال، ورید پورتال کبدی، کلیه چپ، غده فوق کلیوی سمت چپ
- بخش قدامی پانکراس: شریان طحال
- بخش جانبی پانکراس: طحال
- بخش میانی پانکراس: اثنی عشر (قسمت‌های نزولی و افقی)
پانکراس، توسط یک کپسول نازک ساخته شده از بافت همبند سست، پوشانده شده است. دیواره بافت همبند بین لوبولاری از کپسول به پارانشیم پانکراس ادامه یافته و آن را به لوبول‌هایی تقسیم‌بندی کرده است و دیواره بین لوبولی، مجاری بین لوبولی، رگ‌های خونی، اعصاب و اجسام لاملا (پاکیینی) را در خود جای می‌دهد که انواع خاصی از گیرنده های حسی هستند. اندام پارانشیمی پانکراس، به پنج قسمت تشریحی شامل سر، بخش uncinate، گردن، بدنه و دم تقسیم می‌شود.
فرآیند uncinate طویل شدن محل اتصال مرز جانبی پایین و چپ سر پانکراس است. کلمه «uncinate» از ریشه یونانی، به معنی قلاب آمده است. پانکراس از دو جوانه آندودرمال ایجاد می‌شود که از قسمت دمی جلوی روده به وجود می‌آیند. uncinate بخش کوچکی از پانکراس است. uncinate در واقع ادامه شدن زاویه اتصال مرزهای جانبی پایین و چپ در سر پانکراس است.
سر پانکراس
سر، وسیع‌ترین قسمت پانکراس است. سر پانکراس در سمت راست شکم و در منحنی اثنی عشر (قسمت اول روده کوچک) قرار گرفته و مستقیماً در مقابل قسمت‌های نزولی و افقی دوازدهه C شکل قرار دارد که به دور سر پانکراس می‌پیچد.
بیرون‌زدگی از ناحیه سر، به عقب به سمت شریان مزانتریک فوقانی گسترش می‌یابد. گردن پانکراس به صورت عرضی از سر ادامه می‌یابد، یک ساختار کوتاه تقریباً 2 سانتی‌متری که سر را با بدن متصل می‌کند. پس از گردن، شریان مزانتریک فوقانی و ورید و منشا ورید پورتال کبدی هستند که با به هم پیوستن رگ‌های مزانتریک فوقانی و طحال تشکیل شده است.
گردن پانکراس
قسمت نازک غده بین سر و بدن پانکراس است.
بدنه پانکراس
قسمت میانی پانکراس، یعنی بین گردن و دم است. شریان مزانتریک فوقانی و ورید پشت این قسمت از پانکراس قرار دارند. بدن که از دو سطح (قدامی و خلفی) و دو مرز (فوقانی و تحتانی) تشکیل شده است. در قدامی مهره L2 قرار دارد و همچنین کف بورس کامل (کیسه کوچک‌تر) را تشکیل می‌دهد.
آئورت، شریان مزانتریک فوقانی، عروق کلیوی چپ، کلیه چپ و غده فوق فوقانی چپ در پشت بدن پانکراس قرار دارند. سرانجام، دم داخل صفاقی آخرین قسمت پانکراس و نزدیک به هیولوم طحال است و با رگ‌های طحال در رباط طحال اجرا می‌شود.
دم پانکراس
نوک نازک پانکراس، در سمت چپ شکم و در مجاورت طحال است.
سرطان پانکراس
پانکراس یا لوزالمعده یکی از اعضای دستگاه گوارش است که به همراه کیسه صفرا در هضم غذا نقش دارد. با ایجاد جهش در دی ان ای (DNA) سلول‌های پانکراس، سلول‌ها بی‌وقفه رشد می‌کنند و بدون مرگ سلولی به زندگی طبیعی خود ادامه می‌دهند. تجمع این سلول‌ها منجر به تشکیل تومور در پانکراس می‌شود.
اگر این نوع از سرطان درمان نشود، به ارگان‌های اطراف و رگ‌های خونی گسترش می‌یابد. تشخیص سرطان پانکراس می‌تواند دشوار باشد زیرا در مراحل اولیه‌ی بدخیمی پانکراس علائم واضحی وجود ندارد. اما در افراد مبتلا به کیست لوزالمعده یا دارای سابقه خانوادگی سرطان لوزالمعده، غربالگری سرطان به تشخیص زودهنگام سرطان کمک می‌کند.
علائم سرطان لوزالمعده
علایم سرطان پانکراس متنوع هستند. علائم زیر می‌توانند نشان‌دهنده‌ی سرطان پانکراس باشند:
- درد: به علت فشار تومور بر اعصاب، در ناحیه‌ی فوقانی شکم درد متناوبی احساس می‌شود که به پشت منتشر می‌شود و سبب کمر درد نیز می‌شود.
- زردی یا یرقان: با گسترش سرطان لوزالمعده به مجرای صفراوی، مواد تشکیل‌دهنده‌ی صفرا وارد خون شده و سبب زرد شدن پوست و چشم می‌شوند. این انسداد در مجرای صفراوی سبب تیره شدن مدفوع، تیره شدن ادرار و خارش می‌شود.
- از‌دست‌دادن اشتها و احساس سیری زودرس
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- سرگیجه و ضعف
- مدفوع چرب، کمرنگ یا خاکستری
- لرز
- اسپاسم عضلانی
- اسهال
- تجمع خودبه‌خودی لخته در رگ‌های خونی عمقی دست و پا یا سایر رگ‌های سطحی
- افسردگی
- افزایش قند خون: به علت کاهش تولید هورمون انسولین
علت
دلایل سرطان پانکراس متنوع هستند و چندان قابل شناسایی نیستند. سرطان به علت تغییر سلولی ایجاد می‌شود و در آن ماده‌ی ژنتیک تغییر می‌کند. اما اینکه چرا این تغییر ژنتیکی اتفاق می‌افتد، به عوامل خطر بستگی دارد. عامل خطر، هر چیزی است که احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان را افزایش می‌دهد. سرطان‌های مختلف عوامل خطر متفاوتی دارند که گاهی ممکن است متوجه آن‌ها نشوید. دانشمندان دقیقا علت رشد کنترل نشده سلول‌های پانکراس را نمی‌دانند. اما برخی از عوامل خطر احتمالی را شناسایی کرده‌اند:
عوامل خطر قابل تغییر
عوامل خطر قابل تغییر شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از تنباکو: سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سرطان پانکراس است. خطر ابتلا به سرطان پانکراس در افراد سیگاری در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، دو برابر بیشتر است. حدود ۲۵ درصد از سرطان‌های پانکراس به علت سیگار کشیدن ایجاد می‌شود. سیگار کشیدن و استفاده از سایر محصولات تنباکو خطر سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد و با ترک سیگار این خطر کاهش می‌یابد.
- اضافه وزن: چربی بیش‌از‌حد (چاقی) عامل خطر بزرگی برای سرطان پانکراس است. احتمال ابتلا به سرطان پانکراس در افراد چاق با شاخص توده‌ی بدنی (BMI) ۳۰ یا بیشتر، ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. چاقی دور کمر در افرادی که حتی اضافه وزن ندارند عامل خطر مهمی محسوب می‌شود.
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی در محل کار: هنگام تماس با یک ماده‌ی سرطان‌زا، در بدن رادیکال‌های آزاد تشکیل می‌شود. آسیب سلول‌ها بر عملکرد طبیعی آن‌ها تاثیر می‌گذارد و سبب سرطانی شدن آن‌ها می‌شود. قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند مواد مورد استفاده در نظافت کاری، آفت‌کش‌ها، رنگ‌ها و مواد شیمیایی مورد استفاده در پالایش فلزات، خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد.
عوامل خطر غیر قابل تغییر
عوامل خطر غیرقابل تغییر شامل موارد زیر هستند:
- سن: خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده با افزایش سن بیشتر می‌شود. تقریبا تمام بیماران بالای ۴۵ سال هستند و دو سوم افراد حداقل ۶۵ سال دارند. میانگین سن بیماران در زمان تشخیص سرطان پانکراس ۷۰ سال است.
- جنسیت: احتمال سرطان پانکراس در مردان نسبت به زنان اندکی بیشتر است که ممکن است با مصرف بالای دخانیات در مردان، که خطر سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد، مرتبط باشد.
- سابقه‌ی خانوادگی: به نظر می‌رسد ژن سرطان پانکراس در برخی خانواده‌ها منتقل می‌شود. در برخی خانواده‌ها، به علت سندرم‌های ژنتیکی خطر بالای سرطان پانکراس وجود دارد.
- دیابت: سرطان پانکراس در افراد مبتلا به دیابت، به خصوص دیابت نوع ۲، رایج است. این نوع دیابت اغلب در بزرگسالی آغاز می‌شود و با اضافه وزن و چاقی مرتبط است. ارتباط سرطان پانکراس با دیابت نوع ۱ (جوانان) کاملا مشخص نشده است.
- پانکراتیت مزمن – التهاب لوزالمعده: پانکراتیت مزمن به معنای التهاب طولانی مدت در پانکراس است که با افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس (به خصوص در افراد سیگاری) ارتباط دارد، اما بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت هرگز به سرطان پانکراس مبتلا نمی‌شوند. پانکراتیت مزمن گاهی به علت جهش ژنتیکی نیز ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به این نوع پانکراتیت دارای خطر ابتلا به سرطان پانکراس هستند.
- دیگر بیماری‌ها: برخی تحقیقات حاکی از آن است که عفونت معده با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)، هپاتیت B، سیروز، التهاب لثه یا بیماری پریودنتال سبب افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس می‌شود.
- نژاد: نژاد آفریقایی آمریکایی نسبت به سفید‌پوستان کمی بیشتر به سرطان پانکراس مبتلا می‌شوند.
تشخیص
بیوپسی
برای این تست نمونه کوچکی از پانکراس برداشته می‌شود تا در آزمایشگاه تحت بررسی دقیق قرار گیرد.
آزمایش خون
افزایش موادی مانند کارسینوامبریونیک (CEA) و CA 19-9 در بدن بیماران جزو علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون هستند.
تست‌های تصویربرداری
سی تی اسکن، سونوگرافی، ای آر سی پی، پت اسکن و ام آر آی به منظور ثبت تصاویر دقیق از داخل بدن افراد و تشخیص محل رشد تومور احتمالی انجام می‌شود.