ملاتونین
ملاتونین (به انگلیسی: Melatonin) نام هورمونی در بدن است که نقش موثری در خواب دارد. این هورمون در مغز و برای پاسخ به تاریکی ترشح می‌شود. اگر شب در معرض نور قرار بگیرید، احتمالا تولید ملاتونین متوقف می‌شود.
این هورمون به زمان‌بندی ریتم‌های شبانه‌روزی کمک می‌کند. با افزایش سن تولید این هورمون در بدن کم می‌شود.
ملاتونین به صورت مکمل نیز ساخته شده و به صورت قرص یا کپسول عرضه می‌شود. مکمل‌های غذایی از حیوانات یا میکروارگانیسم‌ها تهیه می‌شود. اما معمولاً این مکمل را به صورت مصنوعی در آزمایشگاه تهیه می‌کنند. افرادی که دچار مشکلات خواب هستند، معمولا سطح ملاتونین پایینی دارند. برای درمان بی‌خوابی یا اختلال خواب در این افراد داروی ملاتونین تجویز می‌شود.
اسامی رایج در ایران
- قرص ویتانز نیچر ملاتونین ۳ میلی‌گرم
- قرص زیرزبانی ملاتونین وبر ۳ میلی‌گرم
- ملاتورام ۳ میلی‌گرم
- ملاتونین پلاس ۳ میلی‌گرم
- قرص ملاتونین رازک ۳ میلی‌گرم
- ملاتونین زهراوی ۳ میلی‌گرم
- ملادیپین ۳ میلی‌گرم
- کپسول ملاتونین پلاس گابا اس تی پی فارما
- سافت ژل اسلینایت ویواتیون
- کپسول دورمیرین فورت ۱ میلی‌گرم
- ملاتونین پلاس هلث برست
- قطره آمی ویتال ملاتونین ۱ میلی‌گرم / میلی‌لیتر
- ملاتونین دانا
- ملاتونین جالینوس
موارد مصرف
- داروی ملاتونین زمان به خواب رفتن در بزرگسالان و کودکان را کاهش می‌دهد. به همین دلیل برای تنظیم خواب کودک از این دارو استفاده می‌شود.
- برخی نابینایان دچار اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب می‌شوند. ملاتونین به بهبود این اختلالات در بزرگسالان و کودکان نابینا کمک می‌کند.
- اختلال تاخیر در فاز خواب بیماری دیگری است که برای درمان آن پزشک می‌تواند این دارو را تجویز کند. در این اختلال الگوی خواب شخص نسبت به الگوی خواب معمولی دو ساعت یا بیشتر عقب می‌افتد. در نتیجه شخص دو ساعت دیرتر خوابیده و دو ساعت دیرتر بیدار می‌شود. با مصرف این دارو می‌توان زمان به خواب رفتن در این افراد را کاهش داد و به بهبود بیماری کمک کرد.
- برای درمان بی‌خوابی به‌خصوص در افراد مسن می‌توان این دارو را استفاده کرد. در افراد مسن ترشح این هورمون در بدن کاهش پیدا می‌کند. این دارو مدت زمان به خواب رفتن را کاهش می‌دهد. اما تاثیر آن بر کیفیت خواب و مدت زمان آن مشخص نیست.
- جت لگ یا پرواززدگی نوعی دیگر از اختلال خواب است که به دلیل پرواز هوایی بین مناطق زمانی متفاوت ساعت داخلی بدن دچار مشکل شده و شخص خسته و بی‌خواب می‌شود. این دارو می‌تواند علائم جت لگ را تا حدودی کاهش دهد.
- افرادی که از داروهای مسدودکننده بتا از جمله داروهای خاص فشار خون استفاده می‌کنند، دچار بی‌خوابی شده و مصرف این دارو به کاهش بی‌خوابی کمک می‌کند.
- گاهی ممکن است دوزهای بالای ملاتونین به صورت خوراکی یا تزریقی برای درمان سرطان استفاده شود. این دارو همراه با شیمی درمانی یا درمان‌های دیگر سرطان می‌تواند به کوچک شدن تومور کمک کند.
- در کودکانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، برای کاهش گیجی و بی‌قراری بعد از عمل، قبل از بی‌هوشی این دارو تجویز می‌شود. کودکانی که در طول جراحی داروی سووفلوران دریافت می‌کنند، هنگام بیدارشدن دچار اضطراب و بی‌قراری می‌شوند.
مکانیسم اثر
این دارو نوعی قرص خواب است و به گیرنده‌ی ملاتونین متصل شده و مسیر انتقال سیگنال را مهار می‌کند. در نتیجه همانند زمانی که ترشح ملاتونین در مغز افزایش پیدا می‌کند، شخص دچار خواب‌آلودگی شده و زمان به خواب رفتن کاهش پیدا می‌کند.
اشکال دارویی
این دارو به‌صورت خوراکی و تزریقی عرضه می‌شود. نوع خوراکی آن به شکل قرص، کپسول یا قطره است. برای مصرف دوزهای بالا، به عنوان مثال در درمان سرطان، معمولا دارو تزریق می‌شود. جهت درمان اختلالات خواب پزشک قرص یا کپسول ملاتونین را تجویز می‌کند.
برخی از مکمل‌ها آهسته رهش و برخی دیگر سریع رهش هستند. قرص زیر زبانی ملاتونین نیز عرضه می‌شود. ممکن است در کرم‌ها و ژل‌ها نیز از این دارو استفاده کنند. پزشک باتوجه به بیماری، در مورد دوز مصرفی و نوع دارو تصمیم می‌گیرد.
قرص ملاتونین رازک
این قرص ساخت شرکت لابراتوارهای رازک است که به‌صورت قرص ملاتونین ۳ میلی‌گرم عرضه می‌شود. این مکمل تغذیه‌ای ساعت بیولوژیک بدن را تنظیم می‌کند.
ملاتونین گیاهی
برخی از برندهای این دارو جهت تاثیر بهتر و ایجاد حس آرامش در زمان خواب از ترکیبات گیاهی استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال کپسول دورمیرین فورت آدریان علاوه بر ملاتونین، از عصاره گیاهان بادرنجبویه و سنبل‌الطیب نیز استفاده کرده است. همچنین در کپسول ملاتونین ملاتومکس هرباویوا ترکیباتی مانند اسطوخودوس، بابونه و بادرنجبویه یافت می‌شود.
دوز مصرفی
این دارو در دوزهای ۱ تا ۱۰ میلی‌گرم در روز تجویز می‌شود. پزشک می‌تواند برای بزرگسالان ۲ یا ۳ عدد قرص ملاتونین ۳ را تجویز کند. مصرف دارو حدودا تا ۶ ماه ادامه دارد. اما در کودکان باید دوز دارو کاهش پیدا کند. معمولا برای کودکان مصرف یک قرص ملاتونین ۳ توصیه می‌شود و باید مصرف آن تا ۳ ماه ادامه داشته باشد.
نحوه‌ی مصرف
- معمولا پزشک این دارو را از ۱ تا ۱۰ میلی‌گرم در روز تجویز می‌کند. مکمل‌های ملاتونین با هم تفاوت داشته و باید پیش از مصرف برچسب دستورالعمل آن را با دقت بخوانید.
- اگر این دارو به‌عنوان داروی خواب‌آور استفاده شود، پیشنهاد می‌شود که مصرف آن از دوز پایین شروع شده و هر هفته مقدار آن افزایش پیدا کند. برای افرادی که دچار اختلالات ریتم شبانه روزی هستند، این دارو برای مدت حدود ۶ ماه تجویز شده تا شخص بتواند به برنامه معمول خواب بازگردد.
- حدود ۲۰ الی ۴۰ دقیقه طول می‌کشد تا این دارو در بدن تاثیر ایجاد کند. به همین دلیل بهترین زمان مصرف آن ۳۰ دقیقه قبل از خواب است. مصرف این دارو در روز سبب خواب‌آلودگی و خستگی می‌شود. قرص را همراه با یک لیوان آب مصرف کنید. این دارو نباید همراه غذا مصرف شود.
عوارض جانبی
این دارو برای استفاده‌ی کوتاه مدت بی‌خطر بوده و عوارض جانبی جدی ندارد. تحقیقات نشان داده‌اند که این دارو وابستگی ایجاد نکرده و مصرف مکرر آن سبب کاهش پاسخ نمی‌شود. از شایع‌ترین عوارض این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رویا یا کابوس غیرمعمول.
برخی از عوارض کمتر شایع بوده و احتمال بروز آن‌ها بسیار کم است. از جمله:
- احساس کوتاه مدت افسردگی
- لرزش خفیف
- گرفتگی عضلات شکم
- تحریک‌پذیری
- کاهش هوشیاری
- افت فشار خون به طور غیرعادی
موارد منع مصرف
اگر هر یک از موارد زیر شامل حال شما می‌شود، حتما این مورد را با پزشک در میان بگذارید. ممکن است پزشک داروی شما را تغییر داده یا دوز مصرفی را کاهش دهد.
- مشکلات هورمونی
- مصرف زیاد الکل
- مشکلات سیستم ایمنی
- پیوند عضو
- واکنش آلرژیک یا غیرمعمول به ملاتونین
- بارداری یا تلاش برای باردار شدن
- شیردادن
تداخلات دارویی
ملاتونین با برخی از داروها تداخل دارد. ممکن است برخی از داروها تاثیر آن را از بین برده و برخی دیگر سبب افزایش عوارض جدی شوند. به همین دلیل حتما پیش از مصرف دارو در مورد سوابق پزشکی و داروهای مصرفی خود با پزشک مشورت کنید.
برخی از داروهایی که ممکن است تداخل ایجاد کنند، عبارتند از:
- داروهای ضدانعقاد، ضد پلاکت، گیاهان دارویی و مکمل‌ها: مصرف این دسته از داروها با ملاتونین خطر خون‌ریزی را افزایش می‌دهد.
- داروهای ضدتشنج: مصرف هم‌زمان این دو دارو سبب کاهش اثر ضدتشنج شده و دفعات تشنج را افزایش می‌دهد.
- داروی فشار خون: فشارخون در این افراد بدتر می‌شود.
- داروهای ضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی: اثر آرام‌بخش بیش از حد معمول می‌شود.
- داروهای ضدبارداری: اثرات جانبی ملاتونین افزایش پیدا می‌کند و اثر آرام‌بخش دارو بیشتر می‌شود.
- فلووکسامین: این دارو برای درمان اختلال وسواس فکری تجویز می‌شود. می‌تواند سطح ملاتونین را افزایش دهد و شخص بیش از حد دچار خواب‌آلودگی شود.
- سرکوب‌کننده ایمنی: عملکرد سیستم ایمنی توسط این دارو تحریک شده و با این دسته از داروها تداخل ایجاد می‌کند.
- داروهای پایین‌آورنده آستانه تشنج: مصرف هم‌زمان این داروها سبب افزایش احتمال تشنج می‌شود.
موارد احتیاط
- به ساعات مصرف این دارو باید دقت کنید. از آنجایی که این دارو سبب خواب‌آلودگی می‌شود، فقط باید در شب مصرف شود. پس از مصرف دارو تا ۵ ساعت از کارهایی با دقت بالا، مانند رانندگی، اجتناب کنید.
- حتما پیش از مصرف دارو در مورد سوابق پزشکی و داروهای مصرفی خود با پزشک صحبت کنید. این دارو انعقاد خون را کاهش داده و می‌تواند خطر خون‌ریزی را بیشتر کند.
بارداری
در رابطه با تاثیر این دارو در زمان بارداری تحقیقات کامل انجام نشده است. اگر در دوره بارداری هستید، بهتر است از این دارو استفاده نکنید و یا قبل از مصرف آن با متخصص زنان مشورت کنید.
شیردهی
این دارو می‌تواند از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود. به همین دلیل نوزادان شیرخواری که مادران آن‌ها از این دارو استفاده می‌کنند، دچار خواب‌آلودگی می‌شوند. در این شرایط باید داروی دیگری جایگزین کرده یا به نوزاد شیر مادر داده نشود.
مصرف بیش از حد و اوردوز
مصرف بیش از حد این دارو سبب گیجی و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود. معمولا مصرف زیاد آن مشکل پزشکی جدی و تهدیدکننده ایجاد نمی‌کند. اما اگر دچار تنگی نفس یا درد قفسه سینه شده‌اید، سریعا با اورژانس تماس بگیرید. مصرف بیش از حد این دارو می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:
- کابوس و رویاهای بسیار واضح در شب
- درد مفاصل