زنجان
زنجان شهری در شمال غرب ایران است که مرکز استان و شهرستان زنجان بوده و جزو بزرگ‌ترین شهرهای شمال غرب به شمار می‌رود.
| اطلاعات شهر | |
|---|---|
| کشور: | ایران |
| استان: | زنجان |
| شهرستان: | زنجان |
| بخش: | بخش مرکزی شهرستان زنجان |
| نام(های) پیشین: | شهین، خمسه، کهن دژ |
| جمعیت: | ۴۳۰٬۸۷۱ نفر (۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت: | ۱/۲ |
| مساحت: | ۱۵۶کیلومتر مربع |
| ارتفاع: | ۱۶۶۳ |
| شهردار: | علیرضا فیروزفر |
| پیش‌شمارهٔ تلفن: | ۰۲۴ |
| شناسهٔ ملی خودرو: | ایران ۸۷ |
| کد آماری: | ۱۵۳۴ |
| میانگین دما: | ۱۱ درجه سلسیوس |
| میانگین بارش: | ۳۰۰میلیمتر |
| روزهای یخبندان: | ۱۵۰ روز (تقریبی) |
در سال ۱۳۸۹ زنجان به عنوان پرجمعیت ترین شهر ایران معرفی شده است و مساحت آن نیز نزدیک به ۸۱ کیلومتر می‌باشد. این شهر در حال حاضر دارای معادن معدنی، فلزی و غیرفلزی است و به طور کلی استان زنجان یکی از ثروتمندترین استان‌های ایران از این لحاظ به حساب آمده که در صادرات غیر نفتی ایران نقش زیادی دارد. با این حال سالانه به دلایل مختلف گردشگران زیادی به این شهر و استان سفر می‌کنند. مساحت استان زنجان حدود 22164 كيلومتر مربع است.
پوشش مخصوص مردم زنجان
پوشش سنتی زنان این شهر از سرپوش یا چرگات و یا یاشماق، تن پوش یا کوینگ، نیم ساق، جلیقه یا دون و کفش‌هایی پاشنه کوتاه به نام کوردی یاتی یا میشین، که از پوست گوسفند تهیه می‌شود، تشکیل می‌شده است. خانم‌ها از رشته‌های منجوق، سنگ سیاه براق، کهربا، عقیق و یشم استفاده می‌کرده‌اند.
البته زنان سربندهایی که از سکه درست شده نیز بر روی پیشانی‌های خود می‌بسته‌اند.
لباس مردان زنجانی نیز از کلاه نمدی و یا پوستی، کونیک یا همان تن پوش، ۲ نوع کت مختلف به نام اویما یا ستره، لباسی به نام سردری و پاپوش‌هایی به نام گون، که از پوست گاو میش درست شده، تشکیل شده است.
البته آقایان از انگشتر عقیق به عنوان زیورآلات نیز استفاده می‌کردند.
آب و هوا
شهر زنجان در موقعیت جغرافیایی خود در دسته آب و هوای سرد تقسیم بندی می‌شود. در این استان آب و هوای غالب بر استان سرد و خشک با زمستان‌های بسیار سرد است.
صنایع دستی
- چاروق دوزی
- ملیله کاری شامل سینی، سرویس بشقاب کاسه و وسایل مصرفی، وسایل زینتی و تابلوهای بی بدیل زینتی
- مس گری (ساخت ظروف مسی و تابلوهای زینتی)
- چاقو سازی شامل کارد آشپزخانه و میوه‌خوری و همچنین قندشکن و قلم تراش
- گلیم بافی
- فرش بافی
- تذهیب
- تراش سنگ‌های قیمتی
- رنگ‌رزی
- منبت‌کاری
- نگارگری
- مصنوعات چرمی
- معرق چوب و قلم زنی
در استان زنجان رشته‌های مختلف دیگر صنایع دستی رواج دارد. از آن جمله گلیم بافی در ابهر، قیدار و زنجان، در روستاهای آن گیوه‌دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، رنگ‌رزی در ابهر، زنجان و قیدار، سفالگری در روستای قلثوق، جاجیم‌بافی نواری در شهرستان‌های طارم، ماه‌نشان و انگوران، کیسه‌بافی حمامی نواری در انگوران، ماه‌نشان و قیدار را می‌توان نام برد. ضمن آنکه باید گفت قالی‌بافی از جمله هنرها و حرفه‌هایی است که در اکثر شهرها و روستاهای استان زنجان رونق و رواج دارد.
مرسوم‌ترین سوغاتی زنجان چاقو، چاروق (نوعی کفش)، فرش زنجان و ملیله‌کاری است.
مراکز دیدنی و تاریخی
مسجد جامع زنجان، مسجد میرزایی، مسجد قلایر، کانون قرآن، مسجد اسحاق میرزا، مسجد خانم، مسجد سلطانی، امامزاده سیدابراهیم، امامزاده موسی، امامزاده یعقوب، کوه ابدال، کوه بابا گیلدر، کوه بلقیس، کوه چال، کوه قبله داغ، کوه لعل کان، کوه سندران، رودخانه قزل اوزن، زنجان رود، ایجرود، چشمه وننق زنجان، چشمه آب گرم آبدال، چشمه آب گرم انگوران، چشمه الله بلاغیف بزینه رود، غار کتله خور گرماب، غارهای داش کسن، غارخرمته سر، غار گلجیک، منطقه انگوران، سد تهام، عمارت ذوالفقاری، بنای رختشورخانه، خانه شهردار، گنبد خرقان، ساختمان استانداری، حصار شهر زنجان، قلعه شمیران، قلعه سانسیر، قلعه اسماعیلیه، روستای شاه نشین، تپه صائین قلعه، روستای شیلا نور، حمام قیصریه، حمام جامی داداش، حمام میربها، پل میربهاء الدین، پل سردار، پل حاج سیدمحمد، کاروانسرای سر چم، معبد داش کسن
دین
اهالی زنجان از شیعیان به شمار می‌روند و هر ساله دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان از خیابان فردوسی تا بلوار آزادی که فاصله چند کیلومتری است در هشتم محرم با قدمت بیش از یکصد ساله برگزار می‌شود که از نمادهای عزاداری و دین‌داری مردم زنجان است، که علاوه بر زنجان از سایر شهرهای داخلی و خارجی با جمعیت چندصد هزار نفری واقعه عاشورا را گرامی می‌دارند.
حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی جهان تشیع است که روز هشتم محرم هر سال بزرگ‌ترین دسته عزاداری جهان را برگزار می‌کند که قدمتش به دوران قاجاریه می‌رسد که دومین قربانگاه جهان اسلام پس از منا در عربستان و نخستین قربانگاه جهان تشیع در زنجان نیز می‌باشد. جمعیت دسته عزاداری حسینیه اعظم بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون نفر می‌باشد؛ که به عنوان دهمین میراث معنوی کشور ثبت گردیده‌است. در صداوسیما، از دسته حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگ‌ترین دسته عزاداری جهان نام می‌برند. در حرکت دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان علاوه بر مردم زنجان افراد عالی‌رتبه کشوری و لشکری و مهمانان خارجی حضور دارند و همه ساله نذورات این حسینیه بیش از یک میلیارد تومان جمع‌آوری می‌شود؛ بیشترین نذری که تقدیم حسینیه می‌شود احشام زنده و ذبح شده مقابل دسته عزاداری است، از زنجان با عنوان پایتخت شور و شعور حسینی نیز یاد می‌شود از سال ۸۳ خورشیدی که دسته عزاداری به صورت زنده و مستقیم از صدا و سیما پخش می‌شود شهرهای دیگر مانند اردبیل از عزاداری زنجانی‌ها الگو برداری کردند.
زبان
حمدالله مستوفی زبان زنجان را پهلوی ذکر می‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است» که منظور همان گویش‌های گوناگون زبان‌های تاتی‌تبار است.
زبان امروزی
امروزه زبان مردم زنجان ترکی آذربایجانی، با لهجه زنجانی است. و از لحاظ فرهنگی و زبانی مانند سایر شهرهای آذربایجانی‌نشین می‌باشند.
زبان فارسی نیز در برخی خانواده‌ها رایج است و به همین دلیل مردم استان زنجان در اداره‌ها، مدارس و مکان‌های عمومی به زبان پارسی و در مکالمه‌های روزمره و محلی به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه زنجانی صحبت می‌کنند.
آموزش
مدارس
نخستین مدرسه جدید زنجان، در سال ۱۲۸۵ به دستور وزیر همایون غفاری، حاکم وقت زنجان و توسط علی‌محمد فره‌وشی (مترجم همایون) تأسیس شد. محل مدرسه در دارالحکومه شهر بود و بیشتر فرزندان اعیان و اشراف در آن مشغول به تحصیل بودند. معلمان مدرسه از میان طلاب علوم دینی انتخاب شده بودند و روش‌های نوین تدریس به آنان آموزش داده شده بود. مدرسه یکسال پس از رفتن وزیر همایون منحل شد.
در سال ۱۳۲۷ هـ. ق آقا میرزا احمد زنجانی مدرسه‌ای تأسیس کرد. در سال ۱۲۹۲ مترجم همایون بار دیگر به زنجان بازگشت و با کمک اسعدالدوله ذوالفقاری، «مدرسه اسعدیه» را تأسیس کرد. در روزگار تصدی مترجم همایون بر اداره فرهنگ زنجان (۱۲۹۵ تا ۱۳۰۱) مدارس متعددی دایر شد که از آن میان «مدرسه توفیقی» همچنان پابرجاست.
نخستین دبستان دخترانه زنجان موسوم به «دبستان بنات» در سال ۱۳۰۰ توسط عالیه سنجیده تأسیس شد و نخستین دبیرستان دخترانه به نام «دبیرستان آزرم» در سال ۱۳۱۴ شمسی به دست بانو مصداقی دایر گشت.
بر اساس آمارهای ارائه شده، هم‌اکنون این استان دارای ۲۲۱۱ مدرسه است که ۸۳۷۵ کلاس درس در آن‌ها دایر می‌باشد و همچنین تعداد کل دانش آموزان برابر ۱۷۴۰۵۳ نفر بوده که از این تعداد ۸۲۳۰۷ نفر دانش‌آموز دختر و ۹۱۷۴۶ نفر دانش‌آموزان پسر را شامل می‌شود.
مراکز آموزشی
- دانشگاه زنجان
- دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان
- دانشگاه علوم پزشکی زنجان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان
- دانشگاه پیام نور زنجان
- مرکز آموزش جهاد کشاورزی زنجان
- دانشکده فنی الغدیر زنجان
- مؤسسه آموزش عالی روزبه
- مؤسسه آموزش عالی عبدالرحمن صوفی رازی
- مؤسسه آموزش عالی میراث ایرانیان
- دانشگاه جامع علمی کاربردی زنجان
- آموزشکده فنی و حرفه‌ای قائم زنجان
- دانشگاه فرهنگیان
سوغات
زنجان نان‌ها و شیرینی‌های سنتی بسیار خوشمزه‌ای دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به نان اردک، انگشت پیچ، نان برنجی، نان چایی زنجان و شیرینی شستی اشاره کرد. گردو و بادام‌های بسیار مرغوب، انواع سبزیجات کوهی و سقز نیز از دیگر سوغات خوراکی زنجان هستند.
غذاهای محلی
تعدادی از غذاهای زنجان هستند.
از آش‌های محلی زنجان هم می‌توان به:
اشاره کرد.
مشاهیر
روحانیان و مذهبیون
- آیت الله العظمی شیخ عزالدین حسینی زنجانی از مراجع کنونی شیعه
- آیت الله العظمی موسی شبیری زنجانی از مراجع کنونی شیعه
- آیت الله سید احمد فهری
- آیت الله علامه محمد اسماعیل صائنی از مشاهیر معاصر فلسفه
- رضا روزبه
- آیت الله سید اسماعیل موسوی (امام جمعه سابق زنجان)
- آیت الله محمد شجاعی
علماء و روحانیون گذشته
- آیت الله شیخ زین العابدین عابدی از فقهای طراز اول گذشته زنجان
- آیت الله سید احمد زنجانی از علمای طراز اول قم در زمان آیت الله بروجردی
- آیت الله میرزا ابراهیم حکمی زنجانی، حکیم و ریاضیدان
- آیت الله حسین دین محمدی زنجانی از فقهاء نامدار ایران
- آیت الله العظمی میرزا باقر زنجانی از مدرسین مشهور در علوم اسلامی
- آیت الله قربان علی زنجانی (آخوند زنجانی)
- میرزا مجید حکمی، عارف و سالک
- آقا سید رضی قطب استاد فلسفه و عرفان و ریاضیات
- میرزا جواد طارمي
- آیت الله میرزا ابو عبدالله زنجانی (شیخ الاسلام زنجانی) از علمای قرن چهاردهم هجری قمری
- آیت الله العظمی عبدالکریم صائینی زنجانی
- آیت الله عبدالکریم خوئینی زنجانی
- آیت الله سید رضا زنجانی
- محمود عتیق زنجانی
- آیت الله شیخ فیاض دیزجی
- آیت الله شيخ علي آل اسحاق خوئينی
شاعران
هنرمندان
- جمیله شیخی: بازیگر
- داریوش کاردان: مجری، هنرپیشه، کارگردان
- جهانگیر الماسی: بازیگر
- رضا میرکریمی: کارگردان
- جلال رحمتی: مجمسه‌ساز برجسته
- استاد حسن چلیپا (اسماعیل زاده): پایه گذار نقاشی قهوه‌خانه‌ای در ایران
- جمال شورجه: کارگردان سینمای جنگ
- ساسان قجر: بازیگر تئاتر و سینما
- جمال رحمتی: کاریکاتوریست
- امیر جعفری: بازیگر
- رضا ژیان: بازیگر
- کامران و هومن: خواننده
- ناهید: خواننده
حقوقدانان
عباسعلی عمید زنجانی فرزند حاج اصغر مسچی رئیس سابق دانشگاه تهران
سیاسیون گذشته و حال
- شیخ ابراهیم زنجانی، روحانی مشروطه‌خواه، نمایندهٔ چهار دورهٔ مجلس شورای ملی و قاضی دادگاه شیخ فضل‌الله نوری
- سعید محسن جزء کادر رهبری مجاهدین خلق در زمان قبل از انقلاب
- علی شکوری راد نماینده تهران در مجلس ششم
- موسوی خویینی نمایندگان تهران در مجلس ششم
- جمشید انصاری استاندار سابق آذربایجان غربی و رییس پیشین بنیاد باران
- یحیی آل اسحاق رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران (در حال حاضر) و وزیر سابق بازرگانی (دولت رفسنجانی)
- نصرت الله جهانشاهلو افشار