اراک
اراک مرکز استان مرکزی است و بزرگترین شهر این استان به حساب می‌آید. اراک به معنی تخت شاهی، پایتخت، باغستان و یا نخلستان است. نام شهر اراک تا قبل از سال ۱۳۱۷ شمسی، سلطان آباد و عراق بود و بخشی از ایالت عراق عجم به حساب می‌آمد.
| اطلاعات شهر | |
|---|---|
| کشور: | ایران |
| استان: | مرکزی |
| شهرستان: | اراک |
| بخش: | مرکزی |
| نام(های) پیشین: | سلطان‌آباد، قلعه سلطان‌آباد |
| سال شهر شدن: | ۱۲۳۱ قمری |
| جمعیت: | ۵۲۰٬۹۴۴ تن (سال ۱۳۹۵) |
| تراکم جمعیت: | بیش از ۱۰ هزار نفر بر کیلومتر مربع |
| مساحت: | ۹۸ تا ۱۰۷ کیلومتر مربع |
| ارتفاع: | ۱۷۴۳ متر |
| شهردار: | مجتبی قاسمی |
| پیش‌شمارهٔ تلفن: | ۰۸۶ |
| شناسهٔ ملی خودرو: | ایران 47 |
| کد آماری: | ۱۱۰۱ |
| میانگین دما: | ۱۳/۹ درجه سانتی‌گراد |
| میانگین بارش: | ۳۴۱/۷ میلی‌متر |
| روزهای یخبندان: | بین ۶۰ تا ۱۲۰ روز |
اراک مساحتی حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع دارد. جمعیت این شهر حدود ۵۲۰۰۰۰ نفر است. شهر اراک از شمال با تفرش، از غرب با همدان و ملایر، از شرق با محلات و از جنوب با خمین و سربند همسایه است. اراک از شمال شرق نیز به استان تهران وصل می‌شود. اگر نگاهی به نقشه ایران بیاندازید، شهر اراک را در مرکز و کمی متمایل به غرب کشور می‌بینید.
تاریخچه
سپهدار عراق، یوسف خان گرجی نیز بانی شهر بود. طبق روایت‌ها قبل از ساخت شهر اراک در آن مکان هشت یا ده قلعه وجود داشته که مردمان آن همیشه با یکدیگر در حال جنگ بودند به همین دلیل این قلعه‌ها به دستور فتحعلی شاه قاجار ویران شده و شهر جدیدی در آن مکان ساخته شد که امروز آن را با نام اراک می‌شناسیم. پس نتیجه می‌گیریم قدمت شهر اراک به دوران قاجار برمی‌گردد. یوسف خان گرجی قبل از ساخت این شهر، شهرهای گرجستان و قفقاز را دیده بود، به همین دلیل سعی کرد این شهر را همانند آن‌ها منظم بنا کند، به طوری که کوچه‌ها فاصله یکسانی با یکدیگر داشته و بازار در مرکز شهر در دسترس عموم باشد. این شهر حالا به دلیل داشتن کارخانه‌ها و صنایع مختلف، قلب صنعتی کشور به حساب می‌آید.
فرهنگ و آداب و رسوم
باورهای مذهبی مانند نذر و نیاز برای امامزادگان و عقیقه کردن کودک جزو فرهنگ‌های اصلی مردم شهر اراک است. در گذشته ازدواج فامیلی در شهر اراک زیاد بوده و به همین دلیل بیشتر مردم روستایی هم‌خون هستند، اما امروزه به دلیل رواج زندگی شهری، همسرگزینی محدود به فامیل نمی‌شود. پیش از بنای شهر اراک مردم به گویش‌های مختلفی مانند تاتی صحبت می‌کردند، اما امروزه مردم با زبان فارسی و با لهجه اراکی صحبت می کنند.
جشن و مراسم بیل‌گردانی
جشن بیل‌گردانی که در منطقه نیمور محلات مرسوم است و از جشن‌های باستانی و پهلوانی محسوب می‌شود، ارتباط تنگاتنگی با کشاورزی و زمان آبیاری مزارع این منطقه حاصلخیز دارد و نشانه‌ای از ستیز انسان با طبیعت محسوب می‌شود.
زمان این جشن در آغاز فصل زراعت بهاره بوده و گروهی از مردان کشاورز برای لایروبی شاجوب یا نهر بزرگ نیمور که از محل سر انحرافی باستانی نیمور از رودخانه انارآباد (قمرود) اقدام می‌کنند. این عملیات لایروبی تا یک ماه به طول می‌انجامد و هنگامی که آب نهر به نخستین انشعاب خود که در زبان محلی وارگو نامیده می‌شود می‌رسد، مردم منطقه جشنی سنتی که یادگار سنت‌های پهلوانی است، برگزار می‌کنند. این مراسم که بیل‌گردانی نام دارد، در میدان اصلی نیمور انجام می‌شود که از سال ۸۹ به عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
جشن سده
پنجاه روز به عید مانده، در روستای «یکه چاه» محلات مراسمی برگزار می‌شود که نام به خصوصی ندارد، ولی با زمان جشن سده برابر است. ابتدا سه کپه آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند. بعد آتش‌ها را با چوب به روی پشت بام پرتاب می‌کنند و می‌خوانند: سده، سده ما قوچای رنگی تو، گله
مراسم کوسه ناقالی (ناقالدی)
این جشن یکی از جشن‌های چوپانان جهت شکرگزاری به حساب می‌آید. می‌گویند حضرت موسی (ع) در چهلمین روز از زمستان به گوسفندان خود سر زده و با حیرت می‌بیند که تمامی آن‌ها دو قلو زاییده‌اند. سپس به مکانی رفته و با رقص و پایکوبی شکر خدا را به جا می‌آورد. بعدها رسم شد که چوپانان پس از ۴۰ روز از زمستان گروهی به نام کوسه تشکیل می‌دادند و به میمنت شکستن کمر سرما جشن کوسه ناقالی را برگزار می‌کردند.
آب و هوا
شهر اراک دارای زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک است و کوه‌های اطراف شهر، تالاب میقان و دشت فراهان بر آب و هوای آن تأثیر می‌گذارند. شهر در میان کوه‌پایه‌های داخلی رشته‌کوه زاگرس قرار دارد و از جمله شهرهای امن از نظر لرزه‌خیزی است که احتمال وقوع زلزله بالای ۵ ریشتر در آن بسیار ضعیف است.
دین و مذهب
اکثر مردم شهر مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. همچنین اقلیتی از پیرو آیین مسیحی و کلیمی نیز در شهر وجود دارد. ارامنه بخشی از اقلیت قومی و مذهبی شهر اراک را در برمی‌گیرند. ارامنه در طی یک سده گذشته از سرزمین‌های پیرامون اراک و همچنین جلفای اصفهان جهت کار در صنعت قالی بافی و دیگر صنایع و همچنین برای کار در کنسولگری انگلستان به عنوان حسابدار و منشی به اراک مهاجرت کرده‌اند. ارامنه بنیان‌گذار دومین مدرسه اراک به نام مدرسه شرف ارامنه و کلیسای مسروپ مقدس هستند. در سال ۱۳۸۹ جمعیت ارمنیان ۲۴۰ نفر ارمنی در قالب ۶۰ خانواده در اراک بوده است.
مشاهیر و مفاخر
- آقا ضیاءالدین عراقی فقیه، اصولی، مجتهد شیعی
- آقا نورالدین عراقی از مجتهدان و مراجع تقلید شیعه
- محمود صناعی شاعر، مترجم، روانکاو و نظریه‌پرداز مباحث تربیتی و روان‌شناسی
- محمد مهدی فولادوند استاد الهیات دانشگاه تهران و از مترجمان قرآن و نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه به زبان فارسی
- آیت الله حاج شیخ محمد علی اراکی فقیه، مرجع تقلید شیعه
- مصطفی‌قلی بیات (صمصام الملک) سیاستمدار و از بنیان‌گذاران کشاورزی نوین ایران و موسس دانشکده کشاورزی کرج. او نخستین دبیرستان پسرانه اراک را تاسیس کرد که صمصامیه نام گرفت.
- حبیب‌الله ذوالفنون معروف به شیخ حبیب‌الله ذوالفنون دانشمند ستاره‌شناس و تقویم‌نگار بود که در زمینه‌های ادبیات، ریاضیات و تفسیر قرآن نیز فعالیت داشت.
- مرتضی قلی بیات (سهام‌السلطان) سیاستمدار و چند دوره نخست‌وزیر ایران.
- حاجی آقا محسن مجتهد عراقی، از مجتهدین دوره قاجار
- آقا نورالدین عراقی، از روحانیون پرنفوذ دوران مشروطه
- حبیب‌الله ذوالفنون، مفسر قرآن، ریاضی‌دان و تقویم‌نگار
اقتصاد
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است. این شهر از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به‌طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. همچنین این شهر به‌دلیل پایان طرح‌های گازرسانی به‌عنوان نخستین مرکز استان سبز کشور شناخته شده است. نخستین کارخانه تولید آلومینیوم کشور (ایرالکو)، نخستین و بزرگترین کارخانه واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی کشور (واگن پارس)، نخستین کارخانه کمباین‌سازی کشور (کمباین‌سازی ایران)، بزرگترین کارخانه سازنده دکل انتقال نیرو در خاورمیانه (آونگان)، نخستین ایستگاه آزمایش تست دکل‌های انتقال نیرو در خاورمیانه، آسیا و نخستین مدرسه خورشیدی کشور در این شهر قرار دارند. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰ درصد تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور لقب پایتخت صنعتی ایران را به خود اختصاص داده است و به همین دلیل یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران است.
دانشگاه
دانشگاه اراک از سال ۱۳۵۰ در شهر اراک فعالیت خود را آغاز کرده است و هم‌اکنون دارای ۶,۶۴۴ دانشجو در رشته‌های فنی و مهندسی، علوم پایه، علوم انسانی، کشاورزی و منابع طبیعی در مقطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری است.
دانشگاه صنعتی اراک
دانشگاه صنعتی اراک یکی از دانشگاه‌های معتبر فنی و مهندسی کشور است. دانشگاه صنعتی اراک از سال ۱۳۶۷ در شهر اراک فعالیت خود را آغاز کرده و هم‌اکنون دارای ۸۰۰ دانشجو در رشته‌های فنی و مهندسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد است.
اماکن تفریحی
وضعیت جغرافیایی شهرستان اراک به‌گونه‌ای است که سبب گسترش سازنده‌های آهکی و دولومیتی می‌شود که همین امر سبب شده تا این شهر، محل تشکیل غارهای فراوان شود. از جمله مهم‌ترین غارهای شهر اراک می‌توان به غار سفید خانی، غار «قلعه جوق» و مقبره اسرارآمیز آن، غار «انجدان» و غار آسیلی اشاره کرد.
جریان سرچشمه‌های قره چای (رودخانه شرا و مهاجران) در غرب شهرستان اراک به‌علاوه وجود مناطق سرسبز در حواشی این رودخانه و همچنین اقلیم کوهستان و نقاط مرتفع، سبب شده تا این بخش به بهشتی برای کوهنوردان و طبیعت گردان تبدیل شود. چشمه چپقلی که آب معدنی عقیق از آن تهیه می‌شود و چشمه کیخسرو (سراب حک) اراک، نیز از دیگر چشمه‌های معروف این شهر هستند.
شهر اراک همچنین از مراکز تاریخی و فرهنگی بسیاری نیز برخوردار است. از جمله این جاهای دیدنی اراک نیز می‌توان به بنای تاریخی کاروان‌سرا، مرقد شاهزاده محمد عابد، آتشکده برزوی راهگرد، بنای تاریخی مدرسه سپهداری، امامزاده ابراهی، امامزاده حوا خاتون، امامزاده هفتاد و دوتن ساروق، امامزاده شاهزاده حسین، شهر زیرزمینی ذلف آباد، مجموعه تاریخی بازار اراک، بنای تاریخی حمام چهارفصل، بنای تاریخی پیر مراد آباد و روستای ساروق انجدان اشاره کر
سوغات
از جمله سوغاتی‌های شهر اراک گردو، نان فطیر، حلوا فطیر، شیره انگور، کفلمه، گوش فیل، رب انار، کشمش، کماج و جوزغند می‌باشد.
همچنین در این شهر به دلیل وجود صنایع دستی بسیار زیاد و هنرمندانه‌ای از جمله قالی بافی، جاجیم بافی، منبت کاری و سفالگری، این هنرها و صنایع دستی از سوغات پرطرفدار این شهر می‌باشند. علاوه بر این ها فعالیت گیو دوزی نیز در این شهر رایج بوده و از صنایع دستی این شهر به حساب می‌آید.
غذاهای محلی
- ته‌تالی
- آبگوشت کشک
- آش جودوغ
- آش خیار
- پتله پلو
- آش بی‌بی سه‌شنبه
- آش مصطفی
- شفته
- اشکنه
- آبگوشت دوغ‌دار (دوگوله دودار)
کشاورزی و دامپروری
شهر اراک با اینکه به عنوان یک شهر صنعتی شناخته شده است، از نظر کشاورزی دارای پتانسیل‌های قابل توجهی است. حدود ۱۱۸٬۵۰۰ هکتار زمین قابل کشت در شهرستان وجود دارد که سالانه حدود ۴۰۲،۴۹۲ تن محصولات دامی، زراعی و باغی از آن برداشت می‌شود. از عمده‌ترین محصولات کشاورزی می‌توان به گندم، جو، علوفه دام، چغندرقند، سیب زمینی، انگور، هلو، سیب، گردو و بادام اشاره کرد. همچنین در بخش دامداری، ۱۲۸ واحد مرغداری، ۱۱۲ واحد گاوداری شیری، ۴۱۶ واحد گوساله پرواری و ۹ ایستگاه جمع‌آوری شیر فعالیت دارند.
فرودگاه
اراک دارای یک فرودگاه بین‌المللی می‌باشد. تا قبل از اجرا شدن پروژه تطویل باند، این فرودگاه تنها ویژه پروازهای داخلی و هواپیماهای متوسط و ترابری و نظامی بود و امکان نشستن هواپیماهای پهن پیکر در آن وجود نداشت. در سال ۱۳۹۲ با اجرای کامل طرح توسعه فرودگاه اراک در بخش تطویل، توسعه و مقاوم‌سازی باند، امکان پذیرش هواپیما تا رده ایرباس در فرودگاه اراک فراهم شد.
راه‌آهن
اراک از دیرباز در مسیر راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران قرار داشته و راه‌آهن نقش مهمی را در رونق همه جانبه شهر اراک داشته است. محدوده حفاظتی اداره کل راه‌آهن اراک از ایستگاه ساقه در استان قم شروع شده و از یک سو تا ایستگاه مومن‌آباد در استان لرستان و از سوی دیگر تا ایستگاه ملایر در استان همدان را تحت پوشش خود قرار داده‌است.
پروژه راه‌آهن غرب کشور نیز از اراک شروع شده‌است و شهرهای نهاوند و ملایر از استان همدان را به شبکه ریلی متصل می‌کند. ادامه این مسیر ریلی در استان کرمانشاه از شهرهای صحنه، کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب عبور کرده و در مرز خسروی به کشور عراق وصل می‌شود. افتتاح راه‌آهن اراک - ملایر، گام بلندی در توسعه ترانزیت از کشور خواهد داشت. راه‌آهن اراک - ملایر به طول ۹۰ کیلومتر در مهر سال ۱۳۹۰ افتتاح شده است که بخشی از پروژه راه‌آهن غرب کشور به شمار می‌رود. همچنین راه‌آهن اراک - اصفهان از پروژه‌های دیگری است که عملیات مطالعه و احداث آن آغاز شده است. احداث قطار محلی اراک - مهاجران که در شورای مسکن استان مرکزی در فروردین سال ۱۳۹۰ تصویب گردیده است، از جمله مصوبات بخش ترابری ریلی اراک بوده‌است.