کبد چرب
کبد چرب یا جگر چرب (به انگلیسی: Fatty liver) که تحت عنوان استئاتوز کبدی نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که چربی در کبد انباشته می‌شود. وجود مقادیر اندکی چربی در کبد طبیعی است، اما مقدار زیاد آن می‌تواند برای سلامتی مشکل‌ساز شود.
_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%DA%A9%D8%A8%D8%AF_%DA%86%D8%B1%D8%A8_(%D8%B3%D9%85%D8%AA_%DA%86%D9%BE)_.jpg)
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نام های دیگر: | جگر چرب، استئاتوز کبدی |
| نشانه ها: | درد شکم، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، ضعف یا خستگی، حالت تهوع، خارش پوست، زردی پوست و چشم، کبودی پوست و خونریزی آسان، ادرار تیره‌رنگ، کمرنگ یا بی‌رنگ شدن مدفوع، تجمع مایع در شکم (آسیت)، تورم پاها، ضایعات خوشه‌ای قابل مشاهده از رگ‌های خونی زیر پوست، بزرگ شدن سینه در مردان، گیجی |
| عوارض: | سرطان، سیروز، هپاتیت، زخم کبدی |
| علت(ها): | فشار خون بالا، افزایش کلسترول و تری گلیسیرید خون، ابتلا به دیابت نوع ۲، اضافه وزن و چاقی به خصوص در اطراف شکم، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، هپاتیت B مزمن، هپاتیت C مزمن، بیماری هموکروماتوز، عوارض جانبی بعضی از داروها |
| روش تشخیص: | بررسی شرح حال و سابقه‌ی پزشکی، معاینه فیزیکی، بیوپسی (نمونه‌برداری)، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) |
| روش های درمان: | اصلاح سبک زندگی و عادات غذایی |
| پیشگیری: | وزن متعادل، ورزش منظم، ترک الکل و سیگار، عدم مصرف خودسرانه دارو، کاهش مصرف چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس و کربوهیدرات‌ها و مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌ها، کنترل میزان فشارخون، قند و چربی خون |
کبد دومین ارگان بزرگ بدن است. این ارگان مهم به هضم مواد مغذی حاصل از غذاها و نوشیدنی‌ها کمک کرده و مواد مضر خون را فیلتر می‌کند. چربی زیاد کبد می‌تواند سبب التهاب کبد شده و به آن آسیب برساند و ایجاد زخم کند. در موارد شدید، این زخم می‌تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.
بروز کبد چرب در شخصی که الکل زیادی مصرف می‌کند، به عنوان بیماری الکلی (AFLD) شناخته می‌شود. این بیماری در فردی که الکل مصرف نمی‌کند، بیماری غیرالکلی (NAFLD) نام دارد. بر اساس تحقیقات، بیماری غیرالکلی در 25 تا 30 درصد مردم ایالات متحده آمریکا و اروپا دیده می‌شود.
انواع
بیماری کبد چرب غیرالکلی
استئاتوهپاتيت غيرالكلی
استئاتوهپاتيت غيرالكلی نوعی NAFLD است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که تولید اضافی در التهاب کبدی همراه باشد. در صورتی که کبد ضمن وجود اضافی در آن، ملتهب باشد و هیچ‌گونه سابقه مصرف الکل وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک بروز NASH را تشخیص دهد. NASH در صورت عدم درمان می‌تواند موجب زخم کبد شود. این وضعیت در موارد شدید ممکن است سیروز و نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
بیماری غیرالکلی هنگامی ایجاد می‌شود که در کبد افرادی که زیاد الکل مصرف نمی‌کنند، تجمع پیدا کند. در صورت وجود چربی اضافی در کبد فرد و عدم سابقه مصرف زیاد الکل، ممکن است تشخیص پزشک NAFLD باشد. چنانچه به غیر از تجمع چربی التهاب یا عوارض دیگری دیده نشوند، این بیماری تحت عنوان غیرالکلی ساده شناخته می‌شود.
کبد چرب حاد بارداری (AFLP)
حاد بارداری یک عارضه نادر اما جدی در بارداری است که علت دقیق آن مشخص نیست. AFLP معمولا در سه ماهه سوم بارداری خود را نشان می‌دهد. این بیماری در صورت عدم درمان، برای سلامتی مادر و جنین در حال رشد خطرات جدی در پی خواهد داشت. در صورت ابتلا به AFLP، دستور پزشک این است که زایمان در اسرع وقت صورت گیرد. ممکن است لازم باشد مراقبت از مادر تا چند روز پس از زایمان ادامه یابد. احتمالا سلامت کبد طی چند هفته پس از زایمان به حالت عادی برمی‌گردد.
بیماری کبد چرب الکلی (ALFD)
نوشیدن زیاد الکل به کبد آسیب می‌رساند. وقتی کبد آسیب ببیند، نمی‌تواند را به درستی تجزیه کند که این امر به تجمع چربی و الکلی منجر می‌شود. بیماری الکلی اولین مرحله بیماری کبدی ناشی از الکل است. در صورتی که همراه با تجمع چربی التهاب یا عوارض دیگری وجود نداشته باشد، به این وضعیت آن الکلی ساده می‌گویند.
استئاتوهپاتیت الکلی (ASH)
استئاتوهپاتیت الکلی یا هپاتیت الکلی نوعی AFLD است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه است. در صورتی که کبد ضمن وجود آن اضافی در آن، ملتهب باشد و فرد زیاد الکل مصرف کند، ممکن است تشخیص پزشک ASH باشد.
اگر ASH به درستی درمان نشود، می‌تواند به بروز زخم کبدی منجر شود. زخم کبدی شدید به عنوان سیروز شناخته می‌شود که می‌تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد. برای درمان، پرهیز از الکل حائز اهمیت است. در صورت داشتن اعتیاد به الکل، پزشک انجام مشاوره یا سایر روش‌های درمانی را توصیه می‌کند.
علائم
برخی افراد مبتلا به این بیماری دچار عوارضی مانند اسکار کبد می‌شوند. اسکار کبد که به عنوان فیبروز کبد نیز شناخته می‌شود یک وضعیت بالقوه خطرناک و مخاطره‌آمیز است که می‌تواند سبب نارسایی کبد شود. فیبروز در صورت گسترده شدن تبدیل به سیروز می‌شود و آسیب کبدی ناشی از آن دائمی است. علائم شایع سیروز کبد شامل موارد زیر است:
- درد شکم
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- ضعف یا خستگی
- حالت تهوع
- خارش پوست
- زردی پوست و چشم
- کبودی پوست و خونریزی آسان
- ادرار تیره‌رنگ
- کمرنگ یا بی‌رنگ شدن مدفوع
- تجمع مایع در شکم (آسیت)
- تورم پاها
- ضایعات خوشه‌ای قابل مشاهده از رگ‌های خونی زیر پوست
- بزرگ شدن سینه در مردان
- گیجی
برای جلوگیری از پیشرفت چربی کبد و عوارض آن، پیروی از برنامه درمانی بسیار کلیدی است.
علائم کبد چرب در پوست صورت
هر دو حالت حاد و مزمن این بیماری، روی پوست علائمی را نشان می‌دهد. علائم آن می‌تواند از موارد نسبتاً کم اهمیت مانند بالا آمدن با تأخیر پوست هنگام فشار دادن با انگشتان تا موارد واضح‌تر مانند زردی پوست، متغیر باشد. شناسایی زود هنگام این علائم می‌تواند منجر به تشخیص سریع و درمان بیماری شود. علائم کلی استئاتوز کبدی در پوست شامل موارد زیر است:
- ضایعات عروقی به شکل عنکبوتی
- بالا آمدن با تاخیر پوست پس ضربه با انگشت
- بزرگ شدن پستان در مردان
- ریزش منطقه‌ای موهای زائد
- خارش
- توده‌های تجمعی چربی در پلک‌ها
- ریزش مو
- قرمزی شدید کف دست
- آکنه شدید
کبد چرب در زنان
خطر ابتلا به کبد چرب در صورت اضافه وزن و دیابت، به طور بالقوه‌ای افزایش می‌یابد. مردان معمولاً بیشتر در معرض خطر هستند، اما زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که مستعد ابتلا به دیابت، سطح بالای هورمون آندروژن و درصد بالای چربی بدن هستند، استعداد بالاتری برای بیماری کبد چرب دارند. بنابراین زنان در این گروه، در مورد سلامت کبد از آسیب پذیری جدی برخوردارند. البته این مورد که ما اغلب استئاتوز کبدی را با چاقی مرتبط می‌دانیم، همیشه در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک تخمدان (PCOS) صادق نیست. برخی زنان نیز ممکن است به دلیل بروز عوارضی در اواخر بارداری به کبد چرب مبتلا شوند.
علائم کبد چرب در زنان
علائم این بیماری به علت اینکه ویژگی‌های مشخصی نسبت به سایر مشکلات ندارد، تشخیص مشکلی دارد؛ بنابراین به آن بیماری خاموش کبد نیز گفته می‌شود. تشخیص دقیق این بیماری با سونوگرافی و آزمایش خون توسط پزشک مجرب صورت می‌گیرد. از جمله علائمی که استئاتوز کبدی در زنان دار، د شامل موارد زیر می‌شود:
- ریزش مو
- حساسیت‌های پوستی
- کم خونی
- رفلاکس معده
- درد و تورم در قسمت بالا و راست شکم
- سندرم پیش قاعدگی شدید (PMS)
- حساسیت پستان‌ها
- خشکی چشم
- درد بدن
علت
این بیماری می‌تواند ناشی از مصرف زیاد الکل باشد اما اکثر افراد مبتلا به این بیماری دچار بیماری نوع غیرالکلی هستند که ناشی از مصرف الکل نیست. عواملی که در ایجاد این بیماری نقش دارند، عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا
- افزایش کلسترول و تری گلیسیرید خون
- ابتلا به دیابت نوع ۲
- اضافه وزن و چاقی به خصوص در اطراف شکم
برخی افراد به دلایل دیگری مثل سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، هپاتیت B مزمن، هپاتیت C مزمن، بیماری هموکروماتوز و عوارض جانبی بعضی از داروها به کبد چرب مبتلا می‌شوند.
تشخیص بیماری کبد چرب
پزشک با بررسی شرح حال، انجام معاینه فیزیکی و درخواست بعضی آزمایش‌ها، بیماری کبد چرب، شامل کبد چرب غیرالکلی (NAFL) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)، را تشخیص می‌دهد.
بررسی شرح حال و سابقه‌ی پزشکی
پزشک سابقه‌ی ابتلا به اختلالاتی که احتمال بیماری کبد چرب را افزایش می‌دهد، بررسی می‌نماید. این اختلالات عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- مقاومت به انسولین یا دیابت نوع 2
- سطح بالای تری‌گلیسیرید یا سطح غیرطبیعی کلسترول خون
- سندروم متابولیک
همچنین، پزشک در مورد عواملی مانند رژیم غذایی و موارد مربوط به سبک زندگی که ممکن است ما را در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی قرار دهد، سوالاتی را مطرح می‌کند. این موارد شامل بی‌تحرکی، داشتن رژیم غذایی سرشار از قند یا نوشیدن نوشیدنی‌های شیرین است.
معمولا پزشک در مورد علل زمینه‌ساز برای سایر بیماری‌های کبدی یا تجمع چربی در کبد از ما سوال خواهد پرسید. مثلا با پرسش در مورد مصرف الکل درمی‌یابد که آیا تجمع چربی در کبد، نشانه بیماری کبدی مرتبط با الکل است یا بیماری کبد غیرالکلی.
معاینه فیزیکی
در طول معاینه فیزیکی، پزشک وزن و قد ما را برای محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) ارزیابی می‌کند. پزشک موارد زیر را نیز بررسی می‌کند:
- بزرگ شدن کبد
- علائم مقاومت به انسولین، مانند لکه‌های پوستی تیره روی بند انگشت، آرنج و زانو
- علائم سیروز، مانند بزرگ شدن طحال، آسیت (تجمع مایع در حفره شکم) و تحلیل عضلات
آزمایش‌ها
در صورت افزایش سطح آنزیم‌های کبدی، ممکن است پزشک احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب را در نظر بگیرد. گاهی پزشک برای بررسی سایر علل افزایش‌دهنده سطح آنزیم‌های کبدی، درخواست آزمایش‌های تکمیلی می‌نماید.
پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری زیر برای کمک به تشخیص بیماری کبد چرب استفاده کند:
- سونوگرافی
- سی‌تی‌اسکن
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
بیوپسی (نمونه‌برداری)
بیوپسی کبد تنها روشی است که به کمک آن می‌توان به تشخیص قطعی استئاتوهپاتیت غیرالکلی رسید و به وضوح شدت بیماری را بررسی نمود.
علاوه بر این، بیوپسی کبد می‌تواند فیبروز را در مراحل اولیه نشان دهد. با این حال، پزشکان بیوپسی کبد را برای افراد مشکوک به بیماری کبد چرب توصیه نمی‌کنند. اگر احتمال ابتلا به استئاتوهپاتیت غیرالکلی همراه با فیبروز پیشرفته وجود داشته باشد یا اگر سایر آزمایش‌ها علائم بیماری پیشرفته کبدی یا سیروز را نشان دهند، ممکن است پزشک بیوپسی کبد را توصیه کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است بیوپسی کبد را برای رد سایر بیماری‌های کبدی توصیه کند.
عوارض
درصورتی‌که کبد چرب با تغییر سبک زندگی درمان نشود، آسیب‌ها و التهاب‌های کبدی بیشتر می‌شود. در مواردی که درمان موثری انجام نمی‌شود، زخم کبدی یا سیروز ایجاد می‌شود. اما عوارض کبد چرب فقط سیروز نیست و با پیشرفت آن خطر ابتلا به هپاتیت و سرطان نیز بیشتر می‌شود.
درمان
- کبد چرب درمان دارویی خاصی ندارد و اقدامات درمانی باید در جهتی باشد که چربی‌های موجود در کبد آب شود و کبد بتواند فعالیت معمول خود را انجام دهد.
- اصول مراقبت فردی و اقدامات خانگی برای درمان کبد چرب تغییر عادت‌های غذایی و فعالیت‌های فرد است.
- عدم استفاده از خوراکی‌های شیرین و قند به دلیل آن که در فرآیند جذب به کبد آسیب می‌زنند یکی از عادات غذایی سالم است.
- استفاده از منابع حیوانی و گیاهی امگا ۳ مانند: انواع ماهی ساردین، سالمون، ماهی تن، گردو و زیتون در درمان کبد چرب موثر واقع خواهد شد.