تاریخ باستان
تاریخ باستان به دوره‌ای از تاریخ بشر اطلاق می‌شود که از آغاز تمدن‌ها تا پایان عصر کلاسیک را شامل می‌شود. این دوره تقریباً از ۳۰۰۰ قبل از میلاد تا ۵۰۰ میلادی را در بر می‌گیرد و شامل توسعه اولیه جوامع و دولت‌ها، ظهور تمدن‌های بزرگ و اختراع خط و نوشتار است.
تاریخ باستان دوره‌ای حیاتی در توسعه بشریت است که با ظهور نخستین تمدن‌ها و دولت‌ها همراه بوده است. این دوره به دلیل دستاوردهای بزرگ فرهنگی، علمی، فنی خود، پایه‌های تمدن مدرن را بنا نهاد.
تمدن‌های اولیه
بین‌النهرین
بین‌النهرین، واقع در منطقه‌ای که امروز به عنوان عراق شناخته می‌شود، به عنوان مهد تمدن بشری شناخته می‌شود. در این منطقه، تمدن‌های سومری، اکدی، بابلی و آشوری شکل گرفتند. سومریان از نخستین اقوامی بودند که خط میخی را اختراع کردند و دولت‌شهرهایی مانند اور، اوروک و لاگاش را تأسیس نمودند.
مصر باستان
مصر باستان، با تمدنی که در طول رود نیل شکل گرفت، یکی از بزرگ‌ترین و پرآوازه‌ترین تمدن‌های باستانی است. این تمدن به دستاوردهای بزرگی در معماری، هنر، علم و دین دست یافت. اهرام جیزه و معابد کارناک نمونه‌هایی بارز از معماری بی‌نظیر مصری هستند.
ایران باستان
تمدن باستانی ایران یکی از کهن‌ترین و غنی‌ترین تمدن‌های جهان است که با تاریخچه‌ای چند هزار ساله، نقشی اساسی در توسعه فرهنگی، علمی و سیاسی بشریت ایفا کرده است. این تمدن از دوران پیشاتاریخ تا پایان دوره ساسانی، شامل سلسله‌های مختلفی است که هر یک به نوبه خود دستاوردها و تأثیرات مهمی داشته‌اند.
دوران پیشاتاریخ و آغاز شهرنشینی
تمدن جیرفت
تمدن جیرفت یکی از نخستین تمدن‌های شناخته‌شده در فلات ایران است که در جنوب شرقی ایران و در حوضه رودخانه هلیل رود شکل گرفت. آثار به دست آمده از جیرفت نشان‌دهنده یک فرهنگ پیشرفته با هنر و معماری پیچیده است.
تمدن سیلک
تپه سیلک در کاشان یکی از مهم‌ترین مکان‌های باستان‌شناسی ایران است که نشانه‌هایی از زندگی انسان در دوران نوسنگی را در خود جای داده است. این تمدن با دستاوردهای مهمی در زمینه‌های سفالگری و معماری شناخته می‌شود.
تمدن‌های اولیه و ظهور امپراتوری‌ها
ایلامیان
ایلام یکی از نخستین تمدن‌های باستانی ایران است که در جنوب غربی کشور و در منطقه خوزستان کنونی شکل گرفت. ایلامیان دارای سیستم نوشتاری خاص خود بودند و در زمینه‌های معماری و هنر پیشرفت‌های چشمگیری داشتند.
هخامنشیان: اولین امپراتوری بزرگ ایرانی
کوروش بزرگ و تأسیس امپراتوری
امپراتوری هخامنشیان توسط کوروش بزرگ در قرن ششم پیش از میلاد تأسیس شد. کوروش به دلیل سیاست‌های تساهل‌گرایانه و احترام به فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخی ایران به شمار می‌آید. او بابل را فتح کرد و به یهودیان اجازه بازگشت به اورشلیم را داد.
دستاوردهای هخامنشیان
هخامنشیان با ایجاد یک سیستم اداری منسجم و ساختار حکومتی قوی، اولین امپراتوری جهانی را به وجود آوردند. ساختارهای بزرگ مانند تخت جمشید و کاخ‌های شوش و پاسارگاد، نمونه‌هایی از معماری و هنر پیشرفته هخامنشی هستند.
اشکانیان: مبارزه با روم و حفظ هویت ایرانی
شکل‌گیری و ساختار حکومتی
اشکانیان، که پس از سقوط هخامنشیان و سلطه اسکندر مقدونی به قدرت رسیدند، توانستند با ایجاد یک نظام حکومتی فئودالی و مقاومت در برابر حملات روم، هویت ملی ایران را حفظ کنند. پایتخت این امپراتوری در شهر هگمتانه/اکباتان (همدان کنونی) قرار داشت.
نبردهای مهم و دیپلماسی
اشکانیان با استفاده از تاکتیک‌های جنگی هوشمندانه مانند سواره‌نظام سبک و کمانداران ماهر، موفق به شکست‌های مکرر نیروهای رومی شدند. جنگ‌های حران و کاره از مهم‌ترین نبردهای این دوره هستند.
ساسانیان: اوج تمدن ایرانی پیش از اسلام
تأسیس امپراتوری و دستاوردها
ساسانیان توسط اردشیر بابکان در قرن سوم میلادی تأسیس شدند و به یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های دوران باستان تبدیل شدند. این دوره با دستاوردهای چشمگیری در زمینه‌های معماری، هنر، علم و دین شناخته می‌شود. کاخ‌های تیسفون و طاق بستان نمونه‌هایی بارز از معماری ساسانی هستند.
زرتشت و دین رسمی
در دوران ساسانی، دین زرتشتی به عنوان دین رسمی امپراتوری پذیرفته شد و تأثیر عمیقی بر فرهنگ و سیاست داشت. ساخت آتشکده‌های بزرگ و ترویج آموزه‌های زرتشتی از ویژگی‌های مهم این دوره است.
فرهنگ و هنر در دوران باستانی ایران
ادبیات و خط
از نخستین نظام‌های نوشتاری ایلامی گرفته تا خط میخی هخامنشی و پهلوی ساسانی، تمدن ایران باستان دستاوردهای قابل توجهی در زمینه ادبیات و نوشتار داشته است. اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، یکی از مهم‌ترین آثار ادبی این دوره است.
هنر و معماری
معماری ایران باستان با ویژگی‌هایی چون ستون‌های بلند، نقش‌های برجسته و استفاده از مصالح سنگی و آجری شناخته می‌شود. هنرهای تزئینی مانند حکاکی، فلزکاری و سفالگری نیز در این دوره‌ها به اوج خود رسیدند.
تمدن‌های هندوچین
دره سند
تمدن دره سند، که در منطقه‌ای واقع در پاکستان امروزی و شمال غربی هند قرار دارد، یکی از پیشرفته‌ترین تمدن‌های باستانی بود. شهرهای مهمی مانند هاراپا و موهنجودارو در این منطقه شکل گرفتند که دارای سیستم‌های پیچیده فاضلاب و معماری پیشرفته بودند.
چین باستان
چین باستان یکی از طولانی‌ترین و پایدارترین تمدن‌های تاریخ است. سلسله‌های شیا، شانگ و ژو از مهم‌ترین سلسله‌های اولیه چین بودند. خط چینی، فلسفه کنفوسیوس و تائوئیسم، نوآوری‌هایی مانند باروت و کاغذ از دستاوردهای مهم این دوره هستند.
تمدن‌های مدیترانه‌ای
یونان باستان
یونان باستان با فلسفه، هنر، ادبیات و علوم خود، تأثیرات عمیقی بر تمدن غربی گذاشته است. آتن و اسپارت از مهم‌ترین شهرهای یونان بودند. فیلسوفانی مانند سقراط، افلاطون و ارسطو در این دوره زندگی می‌کردند و دموکراسی آتنی نیز یکی از نخستین نمونه‌های حکومت مردم‌سالار بود.
روم باستان
روم باستان، ابتدا به عنوان یک جمهوری و سپس به عنوان یک امپراتوری، یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ بود. روم با دستاوردهای خود در زمینه حقوق، مهندسی، معماری و نظامی‌گری شناخته می‌شود. ساختار حکومتی روم و نظام حقوقی آن تأثیرات بسیاری بر جوامع پس از خود گذاشت.
تمدن‌های آمریکای باستان
مایاها
تمدن مایا در منطقه‌ای که امروز به عنوان مکزیک و کشورهای آمریکای مرکزی شناخته می‌شود، شکوفا شد. مایاها در زمینه‌های ریاضیات، نجوم و معماری به دستاوردهای بزرگی دست یافتند و شهرهای بزرگی مانند تیکال و چیچن ایتزا را ساختند.
اینکاها
امپراتوری اینکا، با مرکزیت در پرو امروزی، یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های آمریکای جنوبی بود. اینکاها به مهارت‌های مهندسی و معماری خود، به ویژه در ساختارهای سنگی مانند ماچو پیچو، شناخته می‌شوند.
تأثیرات و میراث تمدن‌های باستانی
تمدن‌های باستانی تأثیرات عمیقی بر جهان امروز داشته‌اند. از نوآوری‌های فنی و علمی گرفته تا دستاوردهای فرهنگی و هنری، بسیاری از مفاهیم و ساختارهای امروزی ریشه در این تمدن‌ها دارند. خط و نوشتار، سیستم‌های حکومتی، فلسفه، هنرهای بصری و معماری از جمله زمینه‌هایی هستند که تمدن‌های باستانی در آنها تأثیرات ماندگاری داشته‌اند.