یزد
یزد، شهری که نشان افتخار تاریخ و تمدن ایران و اولین شهر خشتی جهان را به دوش می‌کشد. این شهر خشتی دقیقا در مرکز ایران قرار گرفته و با دشت لوت نیز همسایه است.
| اطلاعات شهر | |
|---|---|
| کشور: | ایران |
| استان: | یزد |
| شهرستان: | یزد |
| بخش: | مرکزی |
| نام(های) پیشین: | کثه، ایساتیس |
| سال شهر شدن: | پیش از میلاد |
| جمعیت: | ۵۲۹٬۶۷۳ نفر(۱۳۹۵ خورشیدی) |
| تراکم جمعیت: | ۳/۲۸ نفر بر کیلومتر مربع |
| مساحت: | ۱۴۱/۴۰ کیلومتر مربع |
| ارتفاع: | ۱۲۳۷ متر از سطح دریا |
| شهردار: | ابوالقاسم محی‌الدینی |
| پیش‌شمارهٔ تلفن: | ۰۳۵ |
| شناسهٔ ملی خودرو: | ایران ۶۴ و ۵۴ |
| میانگین دما: | ۱۹٫۲°C |
| میانگین بارش: | ۵۹ میلی‌متر (خشک‌ترین مرکز استان ایران) |
| روزهای یخبندان: | ۴۹ روز |
شهر خشتی یزد با بستر های مناسب تاریخی، بافت و جاذبه‌هایش توانست در 18 تیرماه 96 به ثبت جهانی یونسکو برسد تا یادگاری برای آیندگان باشد. این شهر بعد از شیراز، یکی از مهم‌ترین قطب‌های پزشکی در کشور به شمار می‌رود.
براساس سرشماری ایران در سال 1390 جمعیت شهر خشتی جهان بالغ بر 486152 نفر است که 168.528 خانواده در این شهر زندگی می‌کنند.
یزد در میان رشته کوه‌های مرکزی ایران قرار گرفته و به دشت کویر نیز نزدیک می‌باشد. شیرکوه، مهم‌ترین کوه در شهر یزد است که ارتفاع آن از سطح آب دریا 4075 متر می‌باشد. اولین صندوق امانات جهان در 1700 سال پیش، در شهر یزد بنا شده و این موضوع نیز افتخاری دیگر برای این شهر خشتی می‌باشد. شهر یزد در 6 سال پیاپی، نخستین پذیرش‌های کنکور سراسری را داشته که نشان از هوشمندی و زیرکی مردم این خطه است.
یکی از بارزترین مشخصات شهر یزد، معماری متفاوت بناهای تاریخی و خانه‌های خشتی آن است که از اقلیم گرم و خشک این منطقه ناشی می‌شود. در این سرزمین بی آب و علف چیزی که بیشتر از همه سبب شگفتی گردشگران می‌شود، ییلاقات سرسبز و دامنه‌های زیبای آن است. کلانشهر یزد به شهر بادگیرها، شهر دوچرخه‌ها، شهر حسینیه ایران، دارالعباده، قطب پزشکی ایران، شهر قنات و شهر قنوت و قناعت شهرت دارد.
تاریخچه
یزد یا همان دارالعباده ایران، اوج آبادانی خود را از سال 8 هجری قمری به بعد تجربه کرده که خاندان اتابکان، مهم‌ترین عامل پیشرفت و ترقی شهر خشتی بوده‌اند. بعضی‌ها از شهر یزد به نام حسینیه ایران یاد می‌کنند که وجه تسمیه آن، فتوای مردی فقیه در سال 50 به نام محمد تقی فلسفی بوده که لقب حسینیه ایران را به این شهر اختصاص داد. دلیل این سخن نیز ساختمان وسیع حسینیه‌ها و مساجد، سبک سینه زنی متفاوت آن‌ها با دیگر مردمان ایران، نقل قول مجالس و روضه اباعبدالله و ... بود که سبب شد شهر یزد به حسینیه ایران معروف شود.
شهر یزد شهر بادگیرها
شهر یزد همواره در بین ایرانیان به «شهر بادگیرها» معروف بوده است كه درواقع سیستم تنفسی شهر محسوب می‌شود كه بیشتر در فضاهای مسكونی و قدیمی قرار دارند و از چهار بخش عمده بدنه، قفسه، تیغه‌ها و سقف ساخته شده‌اند كه بدنه آن‌ها به صورت مكعب مستطیل یا منشور و قاعده آن‌ها اغلب به شكل مربع، مستطیل، مسدس یا هشت وجهی است.
دین و فرهنگ مردم یزد
زبان رسمی مردم شهر یزد فارسی است و آن‌ها با لهجه یزدی صحبت می‌کنند، بدون شک می‌توان لهجه یزدی را یکی از زیباترین لهجه‌های زبان فارسی دانست که برخلاف بسیاری از گویش‌ها و لهجه‌های دیگر در سایر شهرهای ایران این لهجه در شهر یزد حفظ شده است و بسیاری از مردم با همین لهجه صحبت می‌کنند. بیشتر مردم شهر یزد مسلمان هستند و پیرو مذهب شیعه می‌باشند. با این حال اقلیت‌های مذهبی از جمله زردتشتیان و یهودیان نیز در این شهر زندگی می‌کنند.
غذاهای محلی یزد
قیمه نخود یا قیمه یزدی یکی از غذاهای محلی بسیار خوشمزه شهر یزد است که در آن به جای لپه از نخود استفاده می‌شود؛ دستور پخت این غذای محلی خوشمزه کاملا مشابه قیمه معمولی می‌باشد و تنها تفاوت آن این است که به جای لپه در آن از نخود استفاده می‌شود و ادویه‌های آن کمی متفاوت است.
آبگوشت گوجه بادمجان یکی دیگر از غذاهای بسیار خوشمزه محلی شهر یزد است که مواد اولیه آن شامل ماهیچه گوسفند، بادمجان، لپه و غوره می‌باشد. این غذاها از خوشمزه‌ترین غذاهای یزدی است که در بیشتر رستوران‌های این شهر نیز طبخ می‌شود.
کوفته لپه یک غذای بسیار خوشمزه یزدی است که بسیار شبیه به کوفته تبریزی می‌باشد؛ در ساخت این غذا از مواد اولیه‌ای همچون گوشت چرخ کرده، تخم مرغ خام و تخم مرغ پخته شده، سبزی معطر، زرشک، کشمش، پیاز سرخ کرده، رب گوجه فرنگی و ادویه مخصوص استفاده می‌شود.
اقتصاد
از نظر رتبه‌بندی کشوری، یزد به عنوان پنجمین شهر صنعتی ایران شناخته می‌شود و صنایع بزرگی در آن فعالیت می‌کنند که برخی از آن ها عبارت‌اند از: نساجی پارچه‌های طرح‌دار و ساده، نساجی فرش، فولاد و معادن آهن، کارخانجات کاشی، معادن زغال سنگ و معادن سنگ، کارخانه‌های کابل و فیبر نوری و صنایع غذایی.
از جمله کارخانه‌های مهم این شهر می‌توان به کارخانه یزدباف اشاره کرد که در زمینه ریسندگی، بافندگی، چاپ و تکمیل انواع پارچه‌های پنبه‌ای فعالیت می‌کند و سابقه‌ای طولانی در این زمینه دارد. گروه ستاره کویر نیز از شرکتهای مهم یزد است که زیرمجموعه‌های آن به تولید الیاف رنگی، نخ اکرلیک و پلی پروپیلن و بافت فرش ماشینی می‌پردازند و فرش ستاره کویر یزد و فرش خاطره کویر یزد از جمله مهم‌ترین شرکتهای زیر مجموعه آن هستند.
صنعت زرگری یا طلاسازی نیز از مهم‌ترین صنایع در یزد به شمار می‌رود و از شهرت خاصی برخوردار است. این صنعت قدمتی طولانی در یزد دارد و محصولات آن به عنوان سوغات این شهر نیز به شمار می‌رود.
علاوه بر این، گردشگری نیز یکی از موتورهای اقتصادی این شهر است و درآمد نسبتا خوبی را نیز نصیب یزد می‌کند. صنایع دستی و سوغات نیز جایگاه خود را در اقتصاد یزد دارند و صنعت شیرینی‌پزی آن شهره خاص و عام است.
مراکز تاریخی و باستانی شهر یزد
- خانه لاری‌ها
- خانه عرب‌ها
- خانه حاج کاظم رسولیان
- خانه ملک التجار
- مدرسه خان
- مدرسه شهاب الدین قاسم طراز
- باغ دولت آباد
- آتش ورهرام (بهرام ) یزد
اماکن زیارتی و مذهبی شهر یزد:
- مسجد جامع کبیر
- مسجد میر چخماق
- مسجد ملا اسماعیل
- مسجد بندر آباد
- مسجد آمنه گل
- امامزاده ابوجعفر
- بقعه سید خلیل
- بقعه دوازده امام
- بقعه شاه سید رضا
- بقعه شیخ احمد فهادان
- بقعه شیخ داد
- مقبره شیخ زین العابدین علی خاموش
- بقعه سید پنهون
- امامزاده زیدبن موسی کاظم
- امامزاده میرحسن
- بقعه زرندیان
- بقعه سادات قل هو اله
سوغات
یزد شهر خوراکی‌ها و تنقلات شیرین است.
حلوا ارده اردکان، کیک یزدی مشهور، قطاب، باقلوا، پشمک، نقل، شیرینی حاج بادومی، نان برنجی، سوهان آردی و سوهان خانی، لوز (لوز بیدمشک، لوز بادامی و لوز نارگیل)، منقا یا شیرینی پنجره‌ای و نان سوروک برخی از شیرینی‌ها و خوراکی‌های خوش‌مزه‌ای این شهر هستند.
آداب و رسوم
یزد هم مانند دیگر شهرهای کشور، آیین‌ها و آداب و رسوم بسیاری دارد که جذاب‌ترین‌شان به زمان عاشورا مربوط می‌شوند. گردشگران زیادی در این روزها راهی استان یزد می‌شوند تا شاهد مراسم عزاداری باشند. تعزیه‌خوانی هنوز هم در برخی شهرهای استان و به‌ویژه میبد برگزار می‌شود. میبدی‌ها همچنین مراسمی به اسم شاه حسن، شاه حسین دارند که دو روز پیش از محرم آغاز می‌شود. فاصله‌ی مهدیه‌ی میبد تا یکی از امامزاده‌ها آب و جارو می‌شود و مردم دایره‌وار کمرهای یکدیگر را می‌گیرند و شاه حسن و شاه حسین می‌گویند.
اقامتگاه‌ها
یزد اقامتگاه‌ها و هتل‌های مناسبی دارد که همواره آماده میزبانی از مسافران و گردشگران هستند. بعضی از هتل‌های معروف این استان عبارت‌اند از: هتل پارسیان صفائیه، هتل داد، هتل باغ مشیرالممالک، هتل ارگ، هتل باغ‌سرا، هتل کاریز و مهمانسرای جهانگردی اردکان و هتل حاج ملک میبد.
یزد اقامتگاه‌های بومگردی متعددی نیز دارد؛ به عنوان مثال:
- اقامتگاه بومگردی خانه خشتی و اقامتگاه سنتی طارونه (در شهر یزد)
- اقامتگاه بومگردی شیرین و فرهاد (در میبد)
- اقامتگاه بومگردی سرای بهشت (در بافق)
- اقامتگاه بومگردی ماه بی‌بی و شبستان (در اردکان)
روستاهای تاریخی یزد
در استان یزد چندین روستای تاریخی، با قدمت بیش از بسیاری از شهرهای پررونق امروزی وجود دارد كه آن‌ها از هزاران سال پیش تاكنون بافت خود را حفظ كرده‌اند كه از آن جمله می‌توان به روستای هرفته، بندرآباد، توران پشت، هفتادر، بیداخوید و ندوشن اشاره كرد.
آبادی هرفته كه در میان بیابان فهرج و خویدک قرار دارد، در زمان حمله اعراب میدان جنگ اعراب و ایرانیان بوده است.
روستای توران پشت متعلق به دوران ساسانی بوده كه تاریخ، بنایش را به توران دخت ساسانی نسبت داده است.
قدمت روستای هفتادر را نیز به قباد ساسانی نسبت داده‌اند.
ندوشن نیز از آبادی‌های تاریخی است كه روزگاری در كنار جاده ابریشم، در محل گذر كاروان ها قرار داشت و قدمتش بیش از 800 سال است.
موزه‌ها
در یزد در مجموع 17 موزه فعال است كه می‌توان از موزه آب، موزه آینه و روشنایی، موزه سكه و مردم شناسی حیدرزاده، موزه مردم شناسی ابركوه، موزه مردم شناسی مهریز، موزه مردم شناسی اردكان، موزه وزیری، موزه رجال، موزه علوم طبیعی و موزه پست میبد نام برد.
صنایع دستی
از عمده‌ترین صنایع دستی استان می‌توان به فرش بافی اشاره كرد كه از تولیدات قالی دستباف آن 50 درصد به خارج صادر می‌شود و بقیه در داخل ایران به فروش می‌رسد.
از دیگر صنایع دستی این استان زیلوبافی است كه مهم‌ترین مركز این صنعت شهرستان میبد است و قدیمی‌ترین زیلو با طرح زیبای محرابی را می‌توان در موزه تخصصی زیلوی این شهرستان دید كه مربوط به سده 808 هجری قمری است.
همچنین این استان تنها استان كشور است كه هنوز در آن ایكات و دارایی بافته می‌شود.
ترمه‌های این شهر همواره مورد توجه جهانگردان و گردشگران بوده است. سبد بافی، زرگری سنتی، چاقو سازی، منبت كاری، خراطی، موتابی، گیوه بافی و آهنگری نیز از دیگر صنایع دستی این استان است.